Skip to main content

Full text of "Analecta hymnica medii aevi"

See other formats


.  ^-^' 


^l^^ 


<;      ^' 


'-V-  '^^♦i'  f 


4ir^^ 


^  v 


r»-*  ■  i.  • 


?y  ;i 


'^.vi, -> 


i 


ANALECTA  HYMNICA 

MEDII  AEVL 


I. 

CANTIONBS  BOHEMICAB. 

Leiche,  Lieder  und  Rufe 

des 
13.,  14.  und  15.  Jahrhunderts 

herausgegeben 
von 

Guido  Maria  Dreves, 

S.  J. 


-»^  »  ^*- 


Leipzig. 
Fues's  Verlag   (R.  Reisland). 

1886. 


CANTIONES  BOHEMICAE. 


Leiche,  Lieder  und  Rufe 

des 

13.,  14.  und  15.  Jalirlmiiderts 

nach  Handschriften 
ans  Prag.  Jistel)iiicz,  AAlttiiigan,  Hoheiifurt  und  Tegerusee 

herausgegeben 


von 


Guido  Jlaria  Dreves, 

s.  J. 


Leipzig. 
Fues's   Verlag-   (R.  Reisland). 

1886. 


H 


JUN  -  8  1^58 
/    6    "1    &i 


K  Eial^eitungv 

Als  Herausgeber  dieses  zum  Zwecke  hymnologischer  Studien 
die  zahlreichen  liturgischen  Handschriften  durchging,  welche  die 
Klostervergewaltigung  Josephs  H.  -aus^  allen  Gegenden  Böhmens 
auf  der  k.  k.  Universitätsbibliothek  dahier  zusannnengeführt,  stiefs 
er  in  mehreren  derselben  auf  eine  neue,  ihm  völlig  fremde  Art 
lateinischer  Gedichte.  Bei  näherem  Studium  dieser  ergal)  sich, 
dafs  (liesell)en  ihrer  erdrückenden  Älehrzahl  nach  so  gut  wie 
unbekannt,  eines  besseren  Loses  aber  unter  mehr  als  einer  Rück- 
sicht würdig  seien. 

Einmal  schienen  an  dem  gewaltigen  Schatze  mittelalterlicher 
lateinischer  Hymnendichtung,  zu  dem  die  meisten  abendländischen 
Völker  in  hervorragender  Weise  beisteuerten,  die  zur  lateinischen 
Kirche  rechnenden  slavischen  Stämme,  also  vor  allem  Polen  und 
Tschechen  in  der  denkbarst  dürftigen  Weise  vertreten.  Während 
die  gedankenkühne,  aber  in  der  äufseren  Form  rauhkräftige 
Weise  der  älteren  Sequenzendichtung,  von  Deutschland  ausgehend, 
sich  in  Deutschland  und  fast  ausschliefslich  hier  zur  Blüte  ent- 
faltete, ja  in  den  hervorragenden  Leistungen  der  St.  Galler  und 
Reichenauer  Sängerschulen  zu  einer  Beliebtheit  und  einem  An- 
sehen in  der  gesamten  Christenheit  gelangte,  dafs  selbst  der 
veränderte  Gesclmiack  und  die  vollendeteren  Formen  des  zwölf- 
ten und  dreizehnten  Jahrhunderts  sie  nur  in  beschränktem  Mafse 
zu  verdrängen  vermochten;  während  die  zweite,  äufserlich  glän- 
zendere und  anumtigere  Blüte  der  Sequenzendichtung  im  süd- 
lichen Frankreich,  speziell  in  Clugny  ihren  Anfang  nehmend,  im 
nördlichen,  vor  allem  in  der  berühmten  Abtei  von  St.  Viktor 
ihre  herrlichsten  Tiiumphe  feierte:  war  bisher  nicht  ersichtlich, 
dafs  die  slavischen  Völker,  soweit  dies('ll)en  in  die  grofse  Völker- 
familie eintraten,  die  man  im  Mittelalter  das  abendländische  oder 
lateinische  „Christentum"  zu   nennen  ])flegte,   sich  in   ii'gend  er- 

1" 


—     4     — 

hebliehcr  Weise  an  der  Il.viimotlie  beteili«it  liätten.  Und  doch 
niiilste  eine  solche  Beteiligung  bei  der  bekannten  Sangeslust  der 
beiden  zunächst  in  Betracht  kommenden  Stämme  mindestens  für 
das  dreizehnte  und  vierzehnte  Jahrhundert  von  vornherein  so  gut 
wie  ausgemacht  erscheinen.  Wenn  sich,  wie  die  folgenden  Seiten 
darthun  werden,  diese  Beteiligung,  wo  nicht  ausschlielslich,  so  doch 
vorzugsweise  auf  eine  Art  von  Gesängen  erstreckt,  die  im  strengen 
Sinne  des  Wortes  nicht  als  liturgisch  bezeichnet  werden  können, 
während  die  Ausbeute  an  eigentlichen  Hymnen  und  Sequenzen 
sich  auf  die  Offizien  der  Landesheiligen  Vitus,  Wenzel,  Ludmilla, 
Prokop  und  etwa  das  Festoffizium  der  Heimsuchung  beschränken 
dürfte,  so  kann  diese  Erscheinung  uns  nicht  im  mindesten  be- 
fnMuden.  Die  römisch-christliche  Bildung  des  Abendlandes  wurde 
durch  die  von  Nordosten  gegen  Südwesten  dahinbrausenden 
Wogen  der  Völkerwanderung  fast  gänzlich  in  den  europäischen 
Westen  und  Süden,  und  da  dieser  von  den  Griechen  Italiens 
und  den  Mauren  in  Spanien  verkümmert  ward,  fast  ausschlielslich 
nach  Gallien  gedrängt,  von  dessen  Gefilden  der  Ansturm  der 
Hunnen  wie  der  Mauren  siegreich  zurückgewiesen  wurde.  Folge 
und  Lohn  dieser  rettenden  That  war,  dafs  das  grofse  germanische 
Weltreich  des  gewaltigen  Karl,  das  wie  eine  neue  Schöpfung  nach 
ihren  Tagen  und  Formationen  aus  dem  Chaos  der  Völker- 
wanderung auftaucht,  mit  seinem  geistigen  Schwerpunkt  auf 
gallischem  Boden  ruhte;  dafs  von  Frankreich  ausgehend^)  jene 
eigentümliche  Ansehung  germanischer  und  römischer  Bildung,  die 
Kultur  des  ]\ littel alters ,  sich  ixvn  Osten  ausbreitete.  Bis  diese 
Arbeit,  die  im  Westen  begann  und  zum  Teil  vollendet  ward, 
ehe  noch  im  Osten  die  Bewegungen  der  Völkerwanderung  ihr 
Ende  gefunden  und  die  in  Flui's  geratenen  Massen  in  die  (ileich- 
gewichtslage  zurückgekehrt,  das  abgeschlossene  Böhmen  en-eicht 
und  von  den  Anfängen  christlicher  Gesittung  ausgehend,  langsam 
den  hartnäckigen  Widerstand  des  nationalen  Heidentums  über- 
windend,   das    Land    auf  jene    Höhe    der    Bildung    zu    heben 


^)  Allci'diiigs  blieb  auch  die  eigenartig  gefärbte  iriscli-angelsäehsisebe 
Bildung  von  dem  verbeer(uiden  Kintiusse  der  Volkerwanderung  versebont 
und  ibre  Bedeutung  für  den  si)iit(>ren  tand  der  Wissensiliaften  ist  ein  nicht 
zu  uuterscbatzendei'.  Allein  aucli  ibre  AVirkung  wird  durcb  das  Keicli  der 
Merowinger  den  östlicber  liegenden  Ländern  vermittelt:  man  braucbt  nur  an 
Cobnuban,  (iallus  und  JJonitacius  zu  erinnern. 


—       D       

vernioclite,  wie  sie  in  Frankreich  schon  zu  den  Zeiten  der  ersten 
fränkischen  Dynastie  bestand ;  his  es  den  Pionieren  dieser  Bildunii-, 
der  Geistlichkeit  und  den  ^lönchen,  vergönnt  war,  ihre  Mufse- 
stunden  der  heiligen  Diclitkunst  zu  ^yeihen :  war  auch  die  zwcnte 
Blütepenode  der  lateinischen  Rhythniendichtung  bereits  im  Nieder- 
gange  l)egi'irten.  Die  reichen  Kirchen  und  Klöster  Böhmens 
sahen  sich  daher  für  ihren  liturgischen  Bedarf  nur  selten  auf 
Xeuschöpfung  angewiesen,  sie  hatten  nur  zuzugreifen  und  aus 
dem  über-reichen  Schatze  aller  Länder  und  Zeiten  sich  dasjenige 
auszuwählen,  was  ihrem  Geschmacke  am  besten  zusagte.  Be- 
sonders bei  Karl  IV.,  dem  eigentlichen  Vater  der  Gröfse  Böhmens, 
tiitt  dies  Bestreben,  sein  geliebtes  Erbreich  wie  in  anderer  so 
in  kirchlicher  Beziehung  mit  der  Sahne  aller  Völker  zu  nähren 
in  auffallender  Weise  hervor.  Älufsten  doch,  damit  seinem  Prag 
keine  Art  kirchlicher  Prachtentfaltung  abgehe,  die  Mönche  des 
nachmaligen  Hibernerklosters  sich  des  ambrosianischen  Ritus  ge- 
brauchen, widirend  Emaus  nach  der  Absicht  seines  Stifters  be- 
stinmit  war,  der  altslavischen  Liturgie  eine  Heimstätte  zu  ge- 
währen. 

Dagegen  sehen  wir,  wenn  nicht  früher,  so  jedenfalls  in 
heiTorragenderem  Mafse,  als  in  andern  Ländern  der  Fall,  eine 
neue  Sangesweise  gepflegt,  die  einen  mehr  aufserliturgi sehen 
Charakter  an  sich  hat;  nicht  etwa  jene  auf  stille  Privatandacht 
berechneten  umfangreichen  Psalterien  und  Rosarien,  wie  sie 
namentlich  in  süddeutschen  Klöstern  während  des  vierzehnten 
und  fünfzehnten  Jahrhunderts  in  grofser  Menge  zu  Tage  gefördert 
wurden,  sondern  jene  kurzen,  volkstümlichen,  auf  den  Gesang 
berechneten  Leiche,  Lieder  und  Rufe,  die  als  Vorläufer  und 
Wegel)ereiter  in  unverkennbarem  Zusammenhange  mit  dem  späteren 
religiösen  Volks-  und  Kirchenliede  der  Landessprache  stehen. 

Der  Anfang  des  böhmischen  Volksliedes  ist  dem  des  deutschen 
durchaus  parallel.  Wie  in  Deutschland,  so  beteiligte  sich  das 
Volk  auch  in  Böhmen  jahrhundertelang  am  Kirchengesange  nur 
durch  den  Ruf  Krles  (Kyrie  eleison).  Als  973  der  erste  Prager 
Bischof  Dietmar  von  seiner  Weihe  aus  Mainz  zurückkehrte,  und 
feierlich  im  Pi-agt^*  Dome  inthronisiert  wurde,  da  stimmte,  wie 
uns  Cosmas  von  Prag  berichtet,  der  Klerus  feierlich  das  Te  d(Hun 
an:  dvr  Herzog  und  die  Edeln  des  Landes  aber  sangen  — 
merkwürdii:genucr:  Christo  keinado,  kyrie  eleison  und  die  halicgen 


—     6     — 

alle  helfent  imse;  die  Einfältii>en  und  Uii^'ebildeten  aber  riefen 
Kerlessu').  Zinn  Jahre  1055  geschieht  wieder  bei  der  Wahl 
Si)itihnevs  zum  Herzoge  des  Kyrie  eleison  Plrwiihnung^).  El)enso 
bei  der  Erlielnmg  der  Gebeine  des  hl.  Adalbert  1039,  bei  welcher 
Gelegenheit  abermals  zwischen  dem  Gesänge  der  Kleriker,  sie  das 
Te  deum  sangen,  und  dem  der  Laien  unterscliieden  wird,  die 
sich  auf  das  Kyrie  eleison  l)eschränkt  sahen  ^).  Ähnlicli  ferner 
wie  sich  in  Deutschland  einige  wenige  Volkslieder  finden ,  die 
sehr  viel  früher  als  die  übrigen  auftreten  und  das  Privileg  ge- 
niefsen,  an  gewissen  Festen  selbst  im  Hochamte  vom  Volke  ab- 
gesungen zu  werden  (wir  erinnern  an  „Christ  ist  erstanden" 
und  „Gelobet  seist  du  Jesus  Christ"),  tauchen  auch  in  Bölimen 
zuerst  zwei  vereinzelte  Lieder  auf,  von  denen  das  eine  litaneiartige 
Hospodine  ponnluj  ny  (Herr,  erbarme  dich  unser)  durch  die  IJber- 
lieferung  dem  hl.  Adalbert  zugeschrieben  wird,  der  es  um  das 
Jahr  972  gedichtet  haben  soll.  Obschon  diese  Tradition  nur  l)is 
in  das  Jahr  1397  sich  zurück  verfolgen  läfst^),  das  Lied  auch 
handschriftlich  sich  erst  in  Manuskripten  des  XIV.  Jahrhunderts 
vorfindet,  hat  doch  die  Kritik  auf  Grund  der  altertümlichen  Sprache 
des  Originals  und  der  Nachrichten  der  Chronisten  dem  Liede  ein 
ehrwürdiges  Alter  zuerkennen  zu  müssen  geglaubt.  Urkundlich 
sicher  ist,  dafs  dieser  Choral,  der  auch  bei  der  Inthronisatian 
Arnests  von  Pardubitz,  des  ersten  Prager  Erzbischofes,  sowie  bei 


1)  Ut  ventum  est  metropolim  Pragam  juxta  altare  S.  Viti  inthronizatus 
ab  Omnibus  clcro  modiilante  Te  Deum  huidamus.  Dux  autem  et  primates 
resonabant  Christo  keinado  Kyrie  eleison  und  die  lialicgen  alle  helfeut  unse 
et  cetera;  simpliciores  autem  et  idiotae  clamabant  Kerlessu.  Cosmasad  an.  967. 

2)  Post  cujus  (sei.  Bracislai  I.)  obituni  ülium  ejus  primogenituni  nomine 
Spitignev  omnis  Boliemiae  gentis  magni  et  parvi  connnuni  consilio  et  volun- 
tate  pari  eligunt  sibi  in  duceni  cantantes  Kyrie  eleison  cantilenam  dulcem. 
Cosmas  ad  an.  1055. 

^)  Clerici  Te  Deum  laudamus,  Laici  Kyrie  eleison  modulabantur,  et 
resonant  voces  eorum  usque  ad  aethera.  Cosmas  ad  au.  1039.  Aufseilst 
interessant  ist  der  Grabgesang,  den  ein  Geistlicher  bei  dem  Leichenzuge 
Bfetislaw  IL  improvisiert  habeu  soll:  Cujus  feretrum  unns  ex  clero  seijuens 
usque  ad  sepulchruui  hujusmodi  luctum  it(>rabat  diceus :  Anima  Brecislai 
Sabaoth  Adonai  vivat  expers  thanaton  Brecislaus  yskiros.   Cosmas  ad  an.  1100. 

■*)  A.  Voigt,  Von  dem  Altertume  und  Gebrauche  des  Kirchengesanges 
in  Böluuen.  (Abhandig.  d.  gelehrten  Cu'sellsch.  1.  Bd.)  Prag  1775,  S.  214. 
Vgl.  W.  Nehring,  Das  altpolnische  Marienlied  Bogarodzica.  Archiv  tur  sla- 
vische  Philologie  I.  Bd.  S.  78.    .1.  Jirecek,  Hymnologia  Bohemica  S,  2. 


—     7     — 

der  Gmndlegiing  des  St.  Veitsdomes  angestimmet  worden  sein 
solP),  1375  üblich,  sogar  unter  der  Messe,  und  mit  Ablässen 
bedacht  war,  was  alles  auf  ein  hohes  Ansehen  schliefsen  läfst, 
in  dem  das  Lied  schon  damals  gestanden  haben  mufs^).  Zu 
ähnlicher  Bedeutung  gelangte  bald  das  Wenzelslied :  Svaty  Vaclave, 
das  von  Baibin,  leider  ohne  jede  Angabe  seiner  Quelle,  dem 
Amest  von  Pardubitz  beigelegt  wird  ^).  Wichtig  für  die  uns  im 
folgenden  beschäftigende  Frage  ist,  dafs  andere  Kirchenlieder 
in  der  Landessprache  vor  Ende  des  vierzehnten  Jahrhunderts 
überhaupt  nicht  auftauchen,  und  dafs  wir  da,  wo  solche  uns  zu- 
erst begegnen,  die  kirchliche  Behörde  denselben  abwehrend 
gegenüber  sehen.  Es  findet  sich  nämlich  unter  den  Verordnungen 
der  Prager  Synode  vom  Jahre  140G  die  Bestimmung,  die  Pfarrer 
sollten  von  der  Kanzel  herab  verkündigen,  dafs  nur  vier  Lieder  in 
der  Landessprache,  darunter  die  beiden  vorgenannten,  künftighin 
in  der  Kirche  sollten  erlaubt  sein^).  Eine  allgemein  gehaltene 
Verfügung  ähnlichen  Inhaltes^),  die  sich  indes  (wie   das  in  der 

1)  Vgl.  A.  Ambros,  Der  Dom  zu  Prag,  Prag  1858,  S.  201,  Anm. 

^)  Albert  von  Stemberg,  Bischof  von  Leitomischl,  verlieh  in  diesem  Jahre 
40  Tage  Ablafs  postremo  quotiescimque,  qui  sermoni  ibidem  (sei.  in  conventu 
Augiistinorimi  Landscronensi)  interfuerit,  cantilenam  hospodin  pomiluj  ny 
ante  sermonem  vel  in  missa  vel  quando  corpus  Domini  nostri  Jesu  Christi 
ad  infinnum  seu  infirmos  deportabitur  cum  aliis  cantaverit.  Codex  diploma- 
ticus  epistolaris  Moraviae  ed.  V.  Brande,  Brunn  1885,  p.  557. 

^)  B.  A.  Balbinus,  S.  J.  Vita  venerabilis  Arnesti,  Pragae  1664,  p.  193. 

*)  Item  mandat  Dominus  archiepiscopus  quod  plebani  et  ecclesiarum  rec- 
tores  in  praedicationibus  nuntient  prohibitas  esse  novas  cantilenas  omnes 
praeter  Buoh  wssemohücy. 

Hospodine  pomiluj  ny. 
Jesu  Chryste  stydedry  kniezie. 
Swaty  nass  Waczlawe. 
Alias  vero  cantantes  et  cantare  permittentes  per   remedia  juris  punientur. 
C.  Höfler,  Concc.  Pragensia,  Prag  1862,  p.  52. 

^)  Item  districte  praecipitur  quod  paesens  (post)  festum  paschae  quo- 
tiescunque  officium  defunctorum  celebratur  Graduale  „Christus  resurgens"  in 
missa  defunctorum  non  decantetur.  Item  quod  runteli  vel  cantilenae  dis- 
solutae  in  missis  et  trophi  in  jubilis  per  clericos  in  organis  minime  vel  etiam 
in  aliis  instrumentis  decantentur.  Item  cum  Deus  in  modulatione  cantus  In- 
strumentalis non  delectetur  sed  potius  in  devotione  cordis,  quare  omnibus 
et  singulis  decanis,  plebanis,  clericis  et  laicis  in  virtute  sanctae  obedientiae 
districtius  mandatur,  ne  ludos  theatrales  vel  etiam  fistulatores  vel  joculatores 
in  festo  corporis  Christi  in  processionibus  ire  quovis  modo  permittant  et  ad- 
mittant.     Höfler,  1.  c.  p.  13.    Vgl.  Ambros,  Gesch.  d.  Musik,  IL    S.  482  u.  f. 


—     8     — 

betreffenden  Verordnung  erwälmte  Graduale  und  das  AVort 
trophi  in  der  Verbindung  mit  runteli  und  cantilenae  beweist) 
auf  ungehörige  lateinische  Lieder  bezogen  haben  mag,  findet 
sich  selion  vom  Jahi*e  1366  und  wurde  1371  fast  wörtlicli  erneueit. 
Zu  diesen  Liedern,  die  sich  damals  von  der  überlieferten 
kirchlichen  Form  loszulösen  und  an  das  weltliche  Lied  fronteli) 
anzulehnen  begannen,  mögen  manche  der  nachstehenden  Gesänge 
zu  rechnen  sein,  welche^  ihrer  ganzen  inneren  und  äul'seren  Ver- 
anlagung nach  denjenigen  ähnlich  sind,  die  Daniel  im  ersten 
Band(^  des  Thesaurus  S.  327  u.  ff.  zusammengestellt  hat  und  als 
('armina  sacra  bezeichnet,  quae  in  breviariorum  ordinem  non 
redacta,  private  consilio  ad  sacra  obeunda  adhibita  sunt, 
d.  h.  Lieder,  welche  zunächst  bei  aufserliturgischen  Andachten, 
Krippen  und  Osterspielen,  dem  Kindel wiegen,  der  Auferstehungs- 
feier,  kirchlichen  Umzügen  und  bei  ähnlichen  Anlässen,  dann 
aber  auch  unter  der  Stillmesse  in  Gebrauch  kamen.  Diese  Art 
Lieder  unterscheiden  sich  von  Hymnen  und  Sequenzen,  abgesehen 
von  ihrem  späteren  Auftreten  (vereinzelt  im  dreizehnten,  in  Masse 
seit  der  Mitte  des  vierzehnten  bis  zur  Hälfte  des  fünfzehnten 
Jahrhimderts)  einmal  durch  die  populärere  Gestaltung  niclit  nur 
des  Inhaltes,  sondern  auch  der  Form.  Denn  während  die  Hymnen 
alle  oder  doch  fast  alle  auf  umgebildete  klassische,  dem  accen- 
tuierenden  Prinzip  mundgerecht  gemachte  Vcu'smalse  sich  be- 
schränken, lehnen  sich  die  in  Frage  stellenden  Lieder  teils  au 
die  Sequenzen  der  zweiten  Epoche,  welche  ja  selbst  schon  ein 
volkstümliches  Element  aufgenommen  haben,  teils  an  weltliche 
Lieder  und  zwar  solche  in  lateinischer  (wir  erinnern  an  die 
Carmina  l)urana),  wie  solche  in  der  Volkssprache  an.  Ihre 
innere  Verwandtschaft  mit  letzteren  geht  vor  allem  daraus  hervor, 
dafs  sie  meist  frühzeitig  in  die  Landessprachen  übersetzt,  sich 
als  eigentliche  geistliche  Volkslieder  oft  bis  in  unsere  Tage  ver- 
erbt haben.  Es  genügt,  sich  auf  Lieder  zu  beziehen  wi(^:  „Ein 
Kind  geborn  zu  Bethlehem",  „Erstanden  ist  der  heirge  Christ", 
„Gen  Himmel  aufgefahren  ist"  u.  a.  m.,  die  aus  den  lateinischen : 
Puer  natus  in  Bethlehem,  Surrexit  Christus  hodie,  Coelos  ascendit 
hodie  und  ähnlichen  hervorgegangen  sind  M. 


*)  Von  unseren  Ilymnologon  hat  eicjentlicli  nur  Wackornaiiel  in  seineu 
beiden  Werken  über  „Das  dentsrbe  KirchcMilieil"  diesen  lattnniscben  Gesängen 
einige  Aufmerksamkeit  geschenkt.     Was  Daniel   a.  a.  0.  l)ietet,  stammt  fast 


—     9     — 

Ein  weiterer  Zusainnienhang  letzterer  mit  dem  Yolksliede 
besteht  darin,  dafs  vielen  derselben  ^lelodieen  eigen  sind,  die  sieh 
auch  im  Volksliede,  geistlichem  wie  weltlichem,  erhalten  haben, 
je  nachdem  entweder  geistliche  Lieder  zu  weltlichen,  weltliche 
zu  geistlichen  verwertet  wurden,  was  beides  in  grofsem  Mafsstabe 
geschehen.  Welche  von  beiden  Möglichkeiten  im  einzelnen  Falle 
vorliegt,  und  welchem  der  beiden  Doppelgänger,  dem  geistlichen 
oder  dem  profanen,  die  Anciennetät  zuzuerkennen,  ist  eine  meist 
nur  durch  ebenso  anregende  als  dornenvolle  Detailforschung  zu 
lösende  Frage. 

Unterscheiden  sich  so  unsere  Lieder  in  metrischer  Hinsicht 
von  den  Hymnen,  um  sich  den  Sequenzen  anzuschlielsen,  so  sind 
sie  von  diesen  in  musikalischer  Beziehung  ebenso  verschieden, 
als  sie  dem  Hymnus  sich  nähern,  da  sie  nicht  wie  jene  aus  einer 
Reihe  von  Chorälen  bestehen,  sondern  wie  die  Hymnen  dieselbe 
jNIelodie  durch  alle  Strophen  wiederkehren  lassen,  sei  es,  dafs 
diese  eine  einfache  oder  eine  gegliederte  (zweiteilige)  ist. 

Denn  um  vom  Allgemeinen  auf  das  Besondere,  von  der 
Gattung  auf  die  spezifisch  böhmische  Art  dieser  Lieder  zu 
kommen,  so  ist  vielleicht  das  Auffälligste  daran,  dafs  dieselben 
fast  ausnahmslos  in  Strophen  zerfallen,  von  denen  die  einen  in 
den  Handschriften  als  V.  (resp.  W),  die  andern  als  R.  bezeichnet 
werden.  Es  lag  nahe,  diese  Abkürzungen  als  Versus  und  Re- 
si)onsorium  zu  deuten  ^) ;  allein  fast  alle  Handschriften  fügen  dem 
R  noch  ein  o  hinzu,  und  so  oft  sich  die  Worte  ausgeschrieben  finden, 
w^as  gar  nicht  selten  der  Fall,  lesen  wir  Versus  und  Repetitio, 
so  dafs  über  den  Wortlaut  ein  Zweifel  nicht  obwalten,  sondern 
höchstens  die  Wahl  des  Ausdruckes  befremden  kann.  Repetitio 
heifst  nämlich  nicht  etwa  der  Teil  der  Strophe,  der  repetiert, 
sondern  gerade  derjenige,  der  nicht  wiederholt  wird.  Denn  es 
kommt  stets  auf  je  zwei  Versus ,  welche  gleiche  Melodie  haben, 

sämtlich  aus  Wackeraagel  (1841).  Aber  auch  was  W.  seihst  im  ersten 
Bande  seines  grofsen  Werkes  gesammelt,  ist  nur  ein  kleiner  Bruchteil  dieser 
Lieder  und  daselbst  verhiiltnismäfsig  selten  aus  Handschriften,  sondern  meist 
nur  aus  Gesangbüchern  des  16.  und  17.  Jahrh.  beigebracht.  Gerade  fiir  die 
Geschichte  des  deutschen  Kirchenliedes  sind  aber  diese  späteren  latei- 
nischen Lieder  unentbehrlich. 

^)  K.  Konräd,  Drjiny  posvätneho  zpevu  staroCeskeho  L  V  Praze  18S2. 
p.  172. 


—    lu    — 

je  eine  Repetitio,  welche  einer  anderen  Weise  folgt;  blofs  am 
Ende  des  Liedes  steht  häufig,  gleichsam  als  prägnanter  Abschlufs 
des  Ganzen  eine  doppelte  Repetitio,  während  nur  in  selteneren 
Fällen  aucli  im  Innern  des  Leiches  die  Repetitio  eine  zweifache 
ist^).  Will  man  daher  das  Wort  Repetitio  nicht  wie  lucus  a  non 
lucendo  erklären,  so  wird  man  dieselbe  als  denjenigen  Teil  des  Liedes 
aufzufassen  haben,  der  sich  rundreimartig  nach  je  zwei  Strophen 
wiederholt,  oder  man  wird  in  dem  Namen  eine  Andeutung  dafür 
vermuten,  dafs  die  seltenere  Form  mit  doppelter  Repetitio,  also 
die  vierteilige  die  ältere  und  ursprünglichere  sei,  aus  der  sich 
die  dreiteilige  durch  Unterdrückung  einer  Repetitio  herausgel)ildet 
habe.  Möglich^),  dafs  sich  diese  Vermutung  als  ebenso  unstich- 
haltig nachweisen  läfst,  als  diejenige,  die  Julius  Feifalik  zur  Er- 
klärung des  befremdlichen  Namens  aufgestellt  hat.  Nachdem  der- 
selbe aus  einer  Wiener  Handschrift  den  Leich  „Ave  pulcherrima 
regina"  genau  in  der  Ordnung  des  Manuskripts  abgedruckt,  wo- 
durch in  der  ersten  Strophe  die  Repetitio  zwischen  die  beiden 
Versus  geraten  mufste,  fügt  er  bei:  „Die  Art,  wie  hier  bei  der 
ersten  Strophe  in  der  Handschrift  der  Abgesang  angebracht  ist, 
läfst  vermuten,  dafs  derselbe  nach  jedem  Stollen 
(versus),  also  zweimal  gesungen  wurde,  woher  denn  auch  seine 
lateinische  Benennung  Repetitio  herrühren  mag^)".  Gewifs  nicht. 
Sonst  würde  ja  wohl  auch  bei  der  zweiten  und  dritten  Strophe 
die  Repetitio  nach  dem  ersten  Versus,  nach  dem  zweiten  die 
Bemerkung  stehen :  Repetitio  ut  supra.  Dafs  in  den  Handschriften, 
wenigstens  in  denjenigen,  welche  auch  die  Melodie  des  Liedes 
haben,  der  Abgesang  der  ersten  Strophe  regelmäfsig  nach  [dem 
ersten  Stollen  steht,  erklärt  sich  einfacli  daraus,  dals  man  in  der 
Notenschrift  den  Gebrauch  des  Repetitionszeichens  noch  nicht 
kannte,  ^fan  schrieb  also  zunächst  die  Melodie,  erst  der  Stollen, 
dann  des  Abgesanges;  unter  jene  schrieb  man  den  Text  des 
ersten  Versus,  unter  diese  denjenigen  der  ersten  Repetitio   und 


*}  Wie  z.  B.  in  dem  Liede  No.  50:  Salve  regina  gloriae,  ennuulatrix 
scoriae. 

'-)  Ja  bei  der  ausgesprochenen  Vorliebe  der  Leiche  für  die  Dreiteiligkeit  — 
haben  docli  die  meisten  aueli  drei  Strophen  —  selbst  wahrscheinheli. 

^)  „Untersuchungen  iiber  altböhmische  A'ers-  und  lleimkunst"  II,  ^\'ien 
1862,  S.  42  u.  f.  (Aus  den  Sitzungsberichten  der  kais.  Akad.  d.  Wiss.  Phil- 
hist.  Kl.  XXXIX.  Bd.,  S.  281  ft'.) 


—   11   — 

tnig  dann  den  zweiten  Stollen  nach.  Die  folgende  Bemerkung: 
Repetitio  ut  supra  heilst  dann  dem  Sinne  nach  soviel  als :  Jetzt 
konnnt  erst  der  schon  oben  geschriebene  Abgesang. 

Aus  dem  Gesagten  ist  bereits  klar  geworden,  dafs  sich  die 
Ausdrücke  Versus  und  Repetitio  sachlich  mit  den  deutschen  Aus- 
drücken Stollen  und  Abgesang  decken,  nur  dal's  die  böhmischen 
Versus  und  Repetitiones  mehr  als  selbständige  Strophen,  denn 
als  Strophenteile,  die  deutschen  Stollen  und  Abgesänge  mehr 
als  Glieder  der  Gesamtstrophe  aufgefafst  erscheinen^).  Nach 
Feifalik  -)  wäre  die  dreiteilige  Strophe  etwa  im  dreizehnten  Jahr- 
hundert aus  der  deutschen  in  die  altböhmische  lyrische  Dichtung 
eingetreten,  und  hätte  sich  hier  weit  verbreitet,  eine  Behauptung, 
für  deren  Richtigkeit  die  nachfolgende  Sammlung,  wie  ich  glaube, 
reiches  und  wenig  beachtetes  Beweismaterial  liefern  wird.  Lieder 
der  beschriebenen  Art  habe  ich  als  Leiche  von  den  andern, 
die  keine  dreiteilige  Strophe  haben,  gesondert. 

Bemerkenswert  für  die  Verbreitung  der  dreiteiligen  Strophe 
ist  des  weiteren,  dafs  man  sich  allmählich  alle  Lieder  ebenso 
notwendig  aus  Versus  und  Repetitio  zusammengesetzt  dachte, 
als  die  mittelalterliche  Philosophie  sich  gewöhnt  hatte,  jedes 
Wesen  sofort  in  seinen  materiellen  und  formellen  Bestand  zu 
zergliedern.  Dies  geht  daraus  hervor,  dafs  wir  die  Bezeichnungen 
Versus,  Repetitio  nicht  nur  dort  angewendet  finden,  wo  wir  einem 
dopi)elten  strophischen  Bau  und  dem  entsprechend  zwei  von- 
einander abweichenden  Melodieen  begegnen,  sondern  auch  da,  wo 
in  dem  Liede  eine  solche  Verschiedenheit  gar  nicht  vorhanden 
ist,  sondern  alle  Strophen  völlig  gleich  gebaut  und  nach  ein  und 
derselben  Melodie  zu  singen  sind.  In  diesem  Falle  wird  dann 
entweder  jede  dritte  Strofjhe  mechanisch  als  Repetitio  bezeichnet, 
oder  eine  beliebige  Strophe,  sei  es,  dafs  sie  dem  Liede  ursprünglich 
angehört,  sei  es,  dafs  sie  zum  Behufe  neu  gedichtet  oder  auch 
einem  anderen  Liede  entlehnt  worden,  wird  nach  jeder  zweiten 
Strophe  wiederholt,  also  dafs  bereits  aus  dem  Abgesang  sich  ein 


j  Dicker  Anschauung  glaubte  ich  in  der  folgenden  Sammlung  dadurch 
gerecht  werden  zu  sollen,  dafs  ich  zwar  nur  Stollen  und  Abgesang  zusammen 
als  Strophen  zählte,  deren  Teilen  aber  auch  äufserlich  durch  einen  Zwischen- 
raum einige  Selbständigkeit  der  Erscheinung  sicherte. 

^)  „Untersuchungen  tiber  altböhmische  Vers-  und  Reimkunst"  I,  Wien 
1859,  S.  3.    (Sitzungsber.  Bd.  XXLX,  S.  315  ff.) 


—     12     — 

eigentlicher  Paindreim  entwickelt  hat.  Das  anschaulichste  Beisjjiel 
für  letzteres  Verfahren  hahen  wir  an  der  bekannten  Trinitätsprosa 
Adams  von  St.  Viktor  Profitentes  unitatem,  die  sich  in  die  Lieder 
der  Handschrift  X  E  2  (k.  k.  Universitätsh.)  verirrt  hat,  und  die 
sich  auch  in  gleicher  P>ehandlung  gedruckt  findet  hinter  der 
„Antiqua  et  constans  confessio  fidei  ecclesiae  Chiisti  in  regno 
P)0liemiae",  die  1574  zu  Prag  (ohne  Paginiemng)  gedruckt  wurde. 
Sie  trägt  hier  wunderlich  genug  die  Aufschrift:  De  S.  Trinitate 
confessio  adversus  Florentinae  synodi  assertiones  etc.  Die  Prosa 
ist  hier  in  Halbstrophen  geschrieben,  die  mit  einer  Ausnahme^) 
dieselbe  Peihenfolge  beobachten,  wie  bei  L.  Gautier,  Oeu\Tes 
poetiques  d'Adam  de  Saint  Victor  (Paris  1881)  p.  65  sqq.  Aus- 
gelassen ist  nur  die  9.  Strophe,  die  natürlich  mit  ihrem  Bekenntnis 
der  unfehllmren  Kirche  nicht  zu  brauchen  war.  Dagegen  ist  die 
letzte  Halbstrophe 

Trinae  sit  laus  unitati 
Sit  et  simplac  trinitati 
Coaeterna  gioria 

zunächst  interpoliert  und  dann,  mit  der  Bezeichnung  R^  versehen, 
hinter  die  zweite  Halbstrophe  gestellt,  so  dafs  wir  also  folgenden 
Bau  erhalten: 

V.  Profitentes  trinitatem 
Veneremur  unitatem 
Pari  reverentia. 

V.   Tres  personas  asserentes 
Personali  differentes 
A  se  differentia. 

BP.  Trinae  sit  laus  unitati 
Sit  et  siniplae  trinitati 
Patri  nato  ac  fiamini 
Ab  utroque  procedenti 
Coaeterna  gioria. 

Am  Schlüsse  des  Liedes  steht  wieder  (ganz  wie  in  analogen 
Fällen  die  Handschriften  thun)  R*^  Trinae  sit  laus,  woraus  hervor- 
geht, dafs  dieselbe  als  Repetitio,  als  Refrain  nach  je  zwei  Halb- 
stroi)hen  wiederkehrte.  Ahnlich  wurde  mit  zahllosen  Liedern 
verfahren,  oft  in  einer  Weise,    dafs   durch   die  unorganisch   da- 


^)  Die  llalbstrophen  Täter  i)roles   sacruni  tiamon  und  Xon  unius  (piani 
duarum  liaben  ihre  Tlätze  geAvecbselt. 


—       lo       — 

zwiselieutretende  Repetitio  Ziisaminengehüriges  aiiseinandergeiissen, 
Unziisamiiieiigehöriges  zusaiiiiiiengebracht,  jedes  Verständnis  aus- 
geschlossen wurde,  ein  Beweis,  dal's  die  ursi)mngliche  Bedeutung, 
welche  der  Re})etitio  als  Abgesang  innewohnte,  längst  abhanden, 
und  diese  nur  als  eine  mechanische  Hantierung,  ein  unverstandenes 
Kätsel  beibehalten  war^).  So  steht  z.  B.  in  der  Hsch.  X  E  2 
in  dem  Liede  Urbs  beata  Sion  gaude  (Xo.  136  d.  Sg.)  Str.  7  als 
R^  zwischen  Str.  3  u.  4,  d.  h.  zwischen  dem  Hauptsatze  und 
seinem  Relativsatze.     Vgl.  No.  99;  No.  59  mit  No.  11. 

Kommen  wir  nunmehr  auf  die  wichtigen  Fragen:  Welches 
ist  das  mutmafsliche  Alter  und  die  Herkunft  dieser  Lieder.  Um 
jene,  soweit  möglich,  zu  erledigen,  ist  es  vor  allem  notwendig, 
die  Handschriften  zu  prüfen,  welche  diese  enthalten. 

Die  erste  Handschrift,  welche  wir  im  Verlauf  mit  D  benennen, 
gehört  dem  böhmischen  Museum  zu  Prag,  trägt  keine  Signatur, 
und  mufs  nach  ihrem  Inhalte  und  dem  Orte  ihrer  Herkunft  als 
„Gradual  von  Jistebnicz"  bezeichnet  werden.  Die  Handschrift  ist 
in  4^  auf  Papier  geschrieben,  das  durch  eine  Bekleidung  mit 
Ölpapier  gestärkt  werden  mufste,  und  wird  von  Kennern  hiesiger 
Handschiiften  in  den  Beginn  des  fünfzehnten  Jahrhunderts  ver- 
setzt. Nach  dem  Sequentiar,  das  nur  am  Anfange  gegen  die 
herkönnnliche  Ordnung  verstöfst,  folgen,  mit  vereinzelten  böh- 
mischen durchsetzt,  eine  Reihe  lateinischer  Lieder  der  vor- 
beschriebenen aufserliturgischen  Art,  und  zwar  solche  für  fast 
alle  Feste  des  Herrn  und  der  Heiligen,  obschon  weder  nach  den 
Festzeiten,  noch  nach  irgend  einem  andern  ersichtlichen  Eintei- 
lungsgrunde geordnet.  Die  Handschrift  ist  äufserst  nachlässig  be- 
sorgt, ebensosehr  was  die  äufsere  Erscheinung  der  Züge,  als 
was  die  Genauigkeit  in  Wiedergabe  der  Texte  betrifft,  und  stammt 
offenbar  aus  einer  Feder,  der  das  Latein  entweder  völlig  fremd 
oder  doch  wenig  geläufig  war.  Die  störendsten  Fehler  machen 
an  einzelnen  Stellen,  wo  eine  Korrektur  an  der  Hand  anderer 
Handschriften  ausgeschlossen,  oder  dem  Irrtume  nicht  melir  an- 
zuseilen ist,  aus   welcher  Verwechslung  von  Buchstaben  er  her- 


^)  Die  Sache  war  wichtig  für  die  Frage,  ob  ein  Gedicht  noch  als  IjOich 
bezeichnet  werden  könne  oder  nicht.  Kommt  in  einem  Liede  eine  Dreiteilig- 
keit der  Stroplie  nur  durch  einen  Rundreim  im  wahren  Sinne  des  Wortes 
zustande,  so  ist  dasselbe  in  die  zweite  Abteilung  „IJedor"  verwiesen  worden. 


—     14     — 

vorgegangen,  die  Herstellung  eines  verständlichen  Textes  unzu- 
lässig, da  er  nur  durch  Konjekturen  zu  erreichen  wäre,  die 
möglicherweise  sich  vom  Originale  weiter  verin'en  könnten,  als 
es  der  verdorbene  und  unverständliche  Text  thut.  Von  solchen 
Verbesserungen  ist  bei  Wiedergabe  der  Texte  meist  völlig  ab- 
gesehen, immer  aber  ist  die  handschriftliche  Überliefenmg  in 
den  Noten  beigegeben;  dagegen  ist  offenbaren  Schreibfehlem  un- 
gebildeter Skribenten  nicht  die  unverdiente  Ehre  diplomatischer 
Wiedergabe  zu  teil  geworden^).  Schon  aus  dieser  Fehlerhaf- 
tigkeit ist  ersichtlich,  dafs  wir  es  mit  einer  Abschrift  älterer 
Handschriften  zu  thun  haben,  und  würden  wir  so  mit  diesem 
IManuskripte  allein  in  die  ersten  Decennien  des  fünfzehnten  Jahr- 
hunderts geführt. 

An  diese  Handschrift  reihe  ich  die  kurze  Erwähnung  einer 
verwandten,  des  husitischen  Kantionais  von  Jistebnicz  (G), 
das  zwar  nur  wenige  lateinische  Lieder  enthält,  aber  wichtig 
ist,  weil  es  einigen  böhmischen  Liedern  lateinische  Anfänge, 
wie  wir  sagen  würden,  als  „Töne"  vorzeichnet.  Es  sind  dies  die 
Lied  anfange : 

Ad  honorem  et  clecorem. 
Ex  legis  obsei'vantia. 
Imber  nunc  coelitus. 
Salve  regina  gloriae. 
Veni  (lulcis  consolator. 

Dies  Kantional  mag,  nach  der  Schrift  zu  urteilen,  um  ein  Geringes 
älter  sein  und  stannnt  jedenfalls  noch  aus  den  ersten  Zeiten  des 
Husitisnms.  Konnte  man  damals  im  zweiten,  höchstens  dritten 
Jahrzehnt  des  fünfzehnten  Jahrhunderts  diese  lateinischen  Lieder 
als  Töne  vorzeichnen,  so  nmfsten  sich  dieselben  schon  ganz  ins 
Volk  eingesungen  haben;  es  mul's  also  in  Anbetracht  einer  Zeit, 
die  keinen  Buchdruck  kannte,  ihr  Urspnuig  mindestens  in  die 
zweite  Hälfte  des  vierzehnten  Jahrhunderts  zurückverlegt  werden. 
Diese  Lieder  sind  aber  Repräsentanten  ganzer  Klassen  von  Liedern. 


1)  Schreibungen  wie  loycum,  traycuni,  loycaliter  statt  logicum  etc. ;  nunc- 
tiavit,  nunctia,  flencte  für  nuuti;n  it  etc. ;  zojihia  für  soi>hia.  tizice  tur  physicae, 
aut  fiir  luuul  und  höre  fiii-  ore  sind  auch  unter  den  Varianten  eitel  Pallast. 
Fehler  sind  nur  dort  unter  den  Varianten  angebracht,  wo  dieselben  ver- 
anschaulichen, dafs  nur  ein  verdorbener  Text  vorliegt. 


—     15     — 

Die  zweite  Handschrift  (E),  welche  die  gröfste  Mehrzahl  der 
Lieder  des  Gradual  von  Istebnicz  zum  zweitenmal  enthält  und 
daher  ein  unschätzbarer  Controleur  desselben  ist,  gehört  der 
k.  k.  Universitätsl)ibliotliek  und  trägt  dort  die  Signatur  X.  E  2. 
Es  ist  eine  Pai)ierhandschrift  in  4^  aus  dem  Anfange  des  sech- 
zehnten Jahrhunderts  und  enthält  auf  32  Blättern  eine  Reihe  von 
Gesängen,  die  ein  Bibliothekar  des  ehemaligen  Collegii  Clementini 
S.  J..  dem  die  Handschrift  eignete,  richtig  als  Cantus  latini  per 
totum  bezeichnet  hat.  Die  Handschrift  enthält  keine  Koten,  mit 
Ausnahme  der  zum  Liede  Hospodine  pomiluj  ny  (die  auch  ülier- 
schriftlich  als  Cantio  S.  Adalberti  bezeichnet  ist);  wohl  aber 
stehen  am  Rande  bei  einer  Reihe  von  Liedern  die  Intonationen 
(4—5  ersten  Noten)  samt  Angabe  der  Tonart  verzeichnet;  eine 
dankenswerte  Hilfe  für  einen  späteren  Erforscher  dieser  Melodieen, 
da  die  Musoumshandschrift  wieder  die  Tonart  bemerkt,  noch  es 
in  der  Regel  für  notwendig  hält,  irgend  einen  Schlüssel  vor- 
zuzeichnen.  Diese  Handschrift  ist  häfslich,  aber  richtiger  als  D, 
F(^hler  und  Unverständlichkeiten  sind  weniger  häufig. 

Von  hohem  Interesse  ist  die  dritte,  sehr  verwilderte  Hand- 
schrift VI.  C.  20,  die  wir  kurz  C  nennen,  und  die  man  als 
Collectaneum  ex  omni  genere  musicorum  zu  bezeichnen  versucht 
ist.  Der  erste  Teil  dieser  Handschrift  bis  fol.  C  1  enthält  eine 
Reihe  von  jMarienliedern  mit  Melodieen.  Von  dieser  ersten  Partie 
ist  der  zweite  Bogen  (seine  Seiten  sind  später  mit  B  I  —  XX 
numeriert)  offenbar  früher  als  der  erste  (A  I— XXIII)  geschrieben 
und  nuifs  noch  in  das  fünfzehnte  Jahrhundert  gesetzt  werden.  Er 
ist  durcli  häufigen  Gebrauch  stark  geschädigt  und  daher  rundum 
und  stellenweise  in  d(^r  Glitte  geflickt.  Der  erste  Bogen  ist  Neu- 
schrift eines  früheren,  der  sich  in  ähnlichem  Zustande  wie  der 
jetzige  zweite  befunden  haben  mufs.  Diese  Neuschrift  ist  von 
einer  zweiten  Hand  erst  in  eckiger,  dann  in  runder  Schrift 
hergestellt  worden ;  diese  Hand  mit  ihren  grol'sen  charaktervollen 
Zügen  gehört  ins  sechzehnte  Jahrh.  und  zwar,  wie  wir  sogleich 
sehen  werden,  in  den  Anfang  desselben.  Der  Introitus  Rorate  coeli 
etc.  auf  foll.  B  XX  und  C  I  trennt  den  liisher  besprochenen 
ersten  Teil  der  Handschrift  von  dem  zweiten,  dessen  Inhalt  den 
der  vierten  Abteilung  der  vorliegenden  Sannnlung  bildet.  Dieser 
zweite  Teil  der  Handschrift  umfafst  vier  Lagen,  von  denen  die 
erste  mit  C  I— XII,  die  zweite  mit  D  I— XVIII,  die  dritte  und 


-     16    — 

vierte  mit  E  I — XXIV  iiagiiiiert  ist,  und  enthält  ausnahmslos 
Marienlieder,  und  zwar  solche,  die  sich  speziell  mit  dem  Ge- 
heinmisse  der  Verkündigung  Maria  befassen  und  offenbar  im 
Advente  bei  den  sog.  Roratemessen  gedient  haben  ^).  Von  seinen 
vier  Bogen  ist  wieder  einer,  der  dritte,  mit  älterer  Schrift  ge- 
schrieben (und  zwar  ist  diese  dritte  Hand  nicht  dieselbe  wie 
die  vorerwähnte  erste)  und  hat  das  Eigentündiche ,  dal's  er  zu 
den  Liedern  keine  Melodieen  giebt,  sondern  statt  derselben  die 
Anfänge  böhmischer,  meist  weltlicher  Lieder  mit  roter  Schrift 
den  lateinischen  vorzeichnet  und  am  Rande  die  Tonart  des  Stückes 
bemerkt.  Auch  hier  kann  es  kaum  einem  Zw^eifel  unterliegen, 
dal's  Bogen  1 ,  2  und  4  ebenfalls  Neuschrift  alter  beschädigter 
Blattei:  sind.  Diese  Neuschrift  ist  von  derselben  grofsen  ninden 
Hand  bewerkstelligt,  die  den  ersten  Bogen  der  Gesamthand- 
schrift neugeschrieben  hat.  Dabei  hat  dieselbe  sich  aber  nicht 
begnügt,  die  Anfänge  der  böhmischen  Volkslieder  über  oder  unter 
die  Lieder  zu  schreiben,  sondern  hat  in  den  meisten  Fällen  noch 
die  Melodie  in  Notenschrift  hinzugefügt;  seltener  hat  sie  die 
Melodie  zugeschrieben ,  dafür  aber  den  Anfang  des  Volksliedes 
fortgelassen,  oder  letzteren  beibehalten  aber  keine  Melodie  bei- 
gefügt. Die  weltlichen  Lieder,  deren  Anfänge  geistlichen  vorgesetzt, 
sind  spurlos  verschwunden.  Berechtigt  das  Gesagte  zu  dem 
Schlüsse:  Als  die  dritte  Hand  diese  Lieder  schrieb,  waren  die 
weltlichen  Volkslieder  mit  ihren  Weisen  allen  so  geläufig;  dals 
sie  jenen  als  Töne  vorgezeichnet  werden  konnten ;  als  die  zweite 
Hand  sie  im  sechzehnten  Jahrhunderte  abschrieb,  war  dies  in 
demselben  Grade  nicht  mehr  der  Fall,  so  dal's  es  rätlich  schien, 
die  Melodieen  beizufügen?  Dafs  diese  zweite  Hand  zu  Anfang 
des  sechzehnten  Jahrhunderts  schrieb,  ist  aus  der  Handschrift  selbst 
bezeugt.  Das  Papier,  welches  der  Schreiber  benützte,  war  schlecht 
geleimt;  seine  kräftigen  und  grofsen  Züge  erschienen  auf  der 
Rückseite  mit  solcher  Deutlichkeit,  dafs  er  sich  bald  genötigt 
sali ,  nur  eine  Seite  zu  beschreiben.  Die  freibleibenden  Seiten 
benützte  später  eine  zierliche  vierte  Hand  zur  Ablagerung  einiger 
Gedichte.  Dieselbe  giebt  sich  p.  C  XVHI  zu  erkennen.  Hier 
befindet  sich  eine  in  (luantitierendem  ^letrum  gelialtene  rarai)hrase 


^)  Hinter    ilem   Liede    .,llac   iiubo   inoranto"   steht   /.   1).:    .,Mox   i>ost 
Rorate.    Re  in  dyapason". 


—     17     — 

des  Vaterunser  mit  der  Aufschrift:  Oratio  dominica.  Carmen 
jambicum  dimetrum.  Danmter  steht  1546.  J.  R.  A.  Ch.,  d.  h. 
Johannes  Rodeiicus  a  Chotefina,  der  Stadtschreiber  auf  der  Präger 
Kleinseite  war  und  1571  starb.  Noch  einmal  p.  D  III  finden 
wir  von  derselben  Hand  die  Jahrzahl  1546  zugesetzt.  Als  in 
diesem  Jahre  Johannes  Rodericus  seine  Lieder,  die  sich  mehrfach 
als  „christliche  Korrektm^en  und  Bearbeitungen"  älterer  erweisen, 
auf  die  leer  gebliebenen  Seiten  und  Blätter  niederschrieb,  war 
die  zweite  und  jüngste  Hand,  beziehungsweise  das  Papier,  auf 
dem  sie  ihre  Xeuschnften  vorgenommen,  schon  durch  den  Gebrauch 
geschädigt;  p.  D  II  und  lU  schrieb  er  seine  Umdichtung  des 
Ave  gloriosa  virgo  mater  auf  das  bereits  am  Rande  beklebte  und 
erneuerte  Papier  und  damit  er  die  Jahrzahl  1546  darunter  zu 
setzen  vermochte,  hatte  p.  D  III  auch  in  der  Mitte  mit  einem 
Streifen  Papier  geheilt  werden  mlissen.  War  1546  die  zweite, 
jüngste  Handschrift  schon  so  verbraucht,  dafs  sie  geflickt  werden 
mufste,  so  werden  wir  mit  dieser  in  den  Anfang  des  sechzehnten, 
w^ahrscheinlich  schon  mit  der  älteren  dritten,  jedenfalls  mit  der 
ältesten  ersten  bis  ins  fünfzehnte  Jahrhundert  zurückzugehen 
haben. 

Das  weiter  der  Handschrift  Angebundene  zu  beschreiben,  unter- 
lasse ich;  es  sind  diverse  ältere  Liturgica,  die  einer  husitischen 
Gemeinde  angehört,  und  endlich  zwei  Sequenzen  und  drei  Lieder 
auf  Hus,  die  geradezu  das  Non  plus  ultra  von  Poesie  und  Vers- 
kunst sind,  das  man  sich  wünschen  kann^). 


*)  Ich  hatte  anfänglicli  vor,  diese  Stücke  sämtlich  in  die  Sammlung  auf- 
zunehmen, stehe  aber  davon  ab,  um  den  einheitlichen  Charakter  derselben 
(sie  umfafst  nur  Aufserliturgisches)  zu  wahren.  Die  Hauptsequenz  auf  Hus 
zählt  32  Strophen  und  fängt  lebhaft,  an  ein  bekanntes  Gedicht  Brentanos 
erinnernd,  mit  einer  Jahrzahl  an.  Als  Beispiel  für  die  Metrik  des  Zeitalters 
mögen  die  drei  ersten  Strophen  hier  eine  Stelle  finden: 
l.liexregumJesuChriste      2.  Gloriae  tuae  laudes        3.  Christo  tuum  calicem 

anno  millesimo  crepando  sedulus  tunc  die  sabbathi 

Ac  quadringentesimo  De  Bohemia  natus  In  octava  principum 

et  quintodecimo  Johannes  dictus  Hus  bibens  Petri  Pauli 

Tuae  nativitatis  Extremum  composuit  Ad   aethereum   bnivium 

secundum  hominem.  sui  finis  diem.  cucurrit  fortiter. 

Obschon  diese  Lieder  hier  nur  von  einer  Hand  des  16.  Jahrhunderts 
vorliegen,  glaube  ich  —  sie  machen  wenigstens  ganz  den  Eindruck  —  dafs 
sie  sehr  bald  nach  der  Katastrophe  von  Konstanz  gedichtet  —  oder  doch 
gemacht  sind. 

Dreves,  Cantiones  Bohemicae.  '  2 


—     18     — 

Die  vierte  Handschrift  (B)  trägt  die  volle  Signatur  VI  B  24, 
und  ist  eine  Papierhandschrift  in  Kleinfolio  aus  der  ersten  Hälfte 
des  sechzehnten  Jahrhunderts,  wie  Schrift  und  Stil  der  gut  aus- 
führten Miniaturen  bezeugen.  Auf  der  Rückseite  des  Deckels 
stand  das  Jahr  dei-  Anfertigung  vermerkt;  aber  die  dort  l)efindlich 
gewesene  Inschrift  ist  durch  eine  geistreiche  Hand  mittelst  Ab- 
schaben des  Pai)ieres  beschädigt.  Was  noch  zu  entziffern  ist, 
lautet:  Anno  **  feria  IV  die  Sanctae  Agnetis  ego  Georgius  bacca- 
laureus  T|heologiae?]  hunc  codicem  per  totum  reformavi  papiro 
apposita  in  superficie  f[olio]rum  **  ratura  diligenti.  Aus  der 
Inschrift  sowie  der  künstlerischen  Ausstattung  des  Werkes  geht 
hervor,  dafs  dasselbe  einer  der  sog.  Litteratengesellschaften  an- 
gehörte. Die  Handschrift,  welche  ül)erall  die  Spuren  eines 
emsigen  Gebrauches  an  sich  trägt,  ist  leider  mit  einer  viel  zu 
scharfen  Dinte  geschrieben,  die  nicht  nur  heute  nach  Jahr- 
hunderten ihren  ätzenden  Vitriolgeruch  nicht  verloren,  sondera 
auch  das  Papier,  namentlich  in  dem  Teile,  der  unsere  Lieder 
enthält,  völlig  zerfressen  und  so  vermorscht  hat,  dafs  es  bei 
leisester  Berührung  in  Trünnner  zu  zerfallen  droht.  Leider  ist 
verabsäumt  worden,  die  Blätter  rechtzeitig  mit  Ölpapier  zu  be- 
kleiden, so  dafs  manche  Lieder  schon  jetzt  nicht  mehr  zu  lesen 
sind,  manche  es  nicht  lange  mehr  sein  werden.  Dieser  Codex 
stellt  ebenfalls  ein  Graduale  dar.  Auf  das  Ordinarium  missae, 
das  sich  durch  eine  stattliche  Reihe  interpolierter  Kyries  aus- 
zeichnet, folgt  das  Proi)rium  des  Advents,  in  welches  ausnahms- 
weise (die  übrigen  Prosen  stehen  am  Ende  des  Buches  zusammen) 
eine  Reihe  marianischer  Sequenzen  Aufnahme  gefimden  hat. 
Zwischen  dem  Proi)riuni  des  Advents  und  demjenigen  der 
Weihnachtszeit,  und  zwischen  die  fortlauf(uide  Paginierung  des 
Codex  (zwischen  fol.  C  XIII  und  fol.  D  I)  ist  ohne  Bezeichnung 
der  Seiten  eine  Reihe  lateinischer,  nach  dem  Alphabet  geordneter 
Lieder  mit  IMclodieen  (oder  Teilen  derselben)  (Mugeschaltet.  Die- 
selben sind  mit  Ausnahme  eines  einzigen  „Consolator,  gubernator''. 
das  wohl  nur  aus  Irrtum  in  die  Sanmilung  geraten,  sämtlich 
Marienlieder,  hängen  also  mit  den  Roratemessen  zusammen,  in 
denen  manche  dieser  Älelodieen  bis  heute  iiblicli,  und  stehen 
somit  ganz  an  der  Stelle  des  Graduales,  die  ihnen  zukam. 

An  diese  Adventslieder  gehängt  finihm  sicli  auf  wenigen 
Seiten    einige    kurze    Gesänge,    dic^    wir  als    „Weihnachtsjubel" 


—     19     — 

])ezeiLimen  künuen:  sie  sind  ganz  auf  den  Gesang  berechnet  und 
können  ein  litteiar-historisches  Interesse  nicht  beanspruchen. 

Äulserlich  ist  unser  Codex  sehr  schön  und  regelmäfsig 
geschrieben,  aber  leider  auch  äufserst  fehlervoll.  Der  Schreiber 
und  gewil's  auch  die  Sänger  können  nicht  übertrieben  viel  von 
dem  verstanden  haben,  was  sie  schrieben  und  sangen.  Wer  sich 
davon  überzeugen  will,  der  sei  beispielshalber  auf  das  Lied 
Paranounia  evuctemus  (No.  111)  verwiesen,  das  ebenfalls  unter 
den  erwähnten  Weihnachtsjubeln  figurieit,  und  von  dem  a.  a.  0. 
in  der  Anmerkung  mitgeteilt  ist,  welches  Los  ihm  daselbst  zu 
teil  gt^ worden.  Ferner  sei  aufmerksam  gemacht  auf  das  Lied 
Intuannu"  enixa  und  die  Behandlung,  welche  den  neun  Musen  in 
der  Handschrift  widerfahren,  indem  Terpsychore  zu  otersitore, 
Erato  zu  exacho,  Talia  zu  calio  geworden  u.  s.  w.  Für  denselben 
Äfangel  jedes  Verständnisses  spricht  es  auch,  wenn  die  beteiligten 
Litteraten  noch  im  sechzehnten  Jahrhunderte  den  letzten  Vers 
des  Liedes  Imber  nunc  coelitus  sollten  gesungen  haben,  den 
jedenfalls  der  Schreiber  (uns  zum  Glücke)  gedankenlos  mit  ab- 
geschrieben hat: 

Tu  viatorum  spes, 

Flagitamus  omnes, 

Ut  Johannes  noster, 

Qui  modo  agit  iter, 
Sanus  revertatur. 
Diese  Strophe  kann  sich  nämlich  unmöglich  auf  etwas  anderes 
beziehen  als  auf  die  Reise  des  Magisters  Johann  Hus  zum  Konzil 
von  Konstanz.  Und  da  die  Strophe  (offenbar  nicht  vom  Ver- 
fasser [vgl.  S.  14],  sondern  von  einem  späteren  Interpolator) 
nicht  in  das  Lied  verwebt,  sondern  hinter  die  abschliefsende 
Doxologie  als  Beiwagen  angehängt  worden ,  dürfte  der  Schlufs 
gerechtfertigt  sein,  dafs  dasselbe  schon  vor  1414  vollendet  war. 
Und  da  es  wiederum  nicht  allein  steht,  sondern  als  Glied  einer 
eigenartigen  Zunft  von  Liedern  uns  entgegentritt,  werden  wir 
auch  für  diese  auf  die  allerersten  Jahre  des  fünfzehnten,  wenn 
nicht  auf  die  letzten  des  vierzehnten  Jahrhunderts  als  die  Zeit 
der  P^utstehung  hingewiesen. 

Doch  damit  sind  wir  bereits  unvermerkt  zur  Betrachtung 
der  inneren  Kennzeichen  übergegangen.  Bevor  wir  dieselben  weiter 
verfolgen,  müssen  wir,  um  den  begonnenen  Gegenstand  zum  Ab- 
schluls  zu  bringen,  noch  kurz  die  übrioen  Handschriften  erwähnen. 

2* 


—     20     — 

Einige  wenige  Lieder  finden  sich  in  der  Prager  Handschrift 
XI  p]  2,  die  mit  dem  Buchstaben  F  bezeichnet  werden  wird. 

Reichere  Ausbeute  gewährt  eine  Wittingauer  Handschrift, 
dem  Fürstlich  Schwarzenbergschen  Archiv  zuständig  und  mit  der 
Signatur  A  4  versehen.  Die  Handschrift  A  7  enthält  nur  ein 
lateinisches  Lied.  Eine  ausführliche  Beschreibung  dieser  beiden 
Codices  mixti  hat  J.  Feifalik  gegeben  in  seiner  Schrift:  „x\lt- 
cechische  Leiche,  Lieder  und  Sprüche  des  14.  und  15.  Jahr- 
hunderts" 1)  S.  4  ff.  (A  7)  und  S.  6  ff.  (A  4),  auf  die  ich  mich 
hier  der  Kürze  halber  beziehe.  Beide  Handschriften  stammen 
aus  der  Feder  des  Frater  Cnix  de  Telcz,  die  —  nomen  est 
omen  —  allerdings  geeignet  ist,  den  Leser  zu  kreuzigen.  A  4 
enthält  zweimal  die  Angabe :  Scriptum  in  collegio  regis  Wenceslai 
Pragae.  Anno  1459.  Die  Handschrift  ist  im  Verlauf  mit  N  be- 
zeichnet. 

Wichtiger  noch,  weil  ergiebiger  und  um  ein  halbes  Jahr- 
hundert älter,  ist  die  Papierhandschrift  No.  42  der  Abtei  Hohen- 
furth  (A).  Auf  der  ersten  Seite  steht:  Iste  libellus  est  com- 
paratus  per  fratrem  Pribiconem  monachum  et  sacerdotem  pro- 
fessum  in  monasterio  Altovadensi,  Ordinis  Cisterciensis,  dioecesis 
Pragensis  ....  et  est  scriptus  et  notatas  totaliter  et  consunnnatus 
in  anno  Domini  millesimo  CCCCX.  In  quo  continetur  diversus 
cantus  secundum  morem  saecularem,  d.  h.  eine  Auswahl  ver- 
schiedener liturgischer  Gesänge,  aber  nicht  nach  dem  Cantus 
proprius  des  Ordens,  sondern  wie  sie  vom  Weltklerus  gesungen 
wurden.  Daran  schliefst  sich  ein  Hinweis  auf  das  folgende 
Inhaltsverzeichnis.  Er  ist  wichtig,  denn  er  beweist,  dals  der 
Index  gleichzeitig  und  von  derselben  Hand  geschrieben  ist,  die 
den  Codex  und  dies  Vorwort  schrieb,  und  zwar  in  gotischer 
Minuskel,  während  der  Index  mit  Kursivschrift  geschrieben  ist. 
Mit  derselben  Kursiv  sind  nun  am  Pjide  des  Codex  auf 
einer  Reihe  leer  gebliebener  Blätter  verschiedene  Lieder  mit 
Melodieen  zugeschrieben ,  zum  Teil  dieselben  Avie  in  den  vorher 
besprochenen  Ilandscliriften.  Sie  sind  also  auch  wahi-scheinlich 
schon  1410,  mindestens  nicht  lange  danach,  in  jedem  Falle  vor 
1420   geschrieben.     Dies   beweist   ein   von   späterer   Hand    zu- 


I 


^)  Aus    den   Sitzungsberichten    der   AN'iener   Akademie    d.   Wissensch. 
XXXIX,  627  ff.    Wien  1862. 


—     21     — 

geschriebeuos  Lied  kirchenpolitischen  Inhalts,  in  dem  Wenzels  IV. 
als  regierenden  Königs  gedacht  wird  ^). 

Einige  Leiche  (sämtlich  marianische)  sind  der  Präger  Papier- 
Handschrift  III  D  10  (im  Verlauf  K)  entnommen.  Dieselbe  gehört 
dem  fiuifzelmton  Jalirhundert  an  und  mufs,  obschon  sie  auch 
einzelne  Teile  der  Liturgie  enthält,  als  Antiphonar  bezeichnet 
werden.  Die  Handschrift  enthält  das  Offizium  des  im  Jahre 
1390  eingeführten  Festes  ]\Iariä  Heimsuchung  und  zwar  mit  den 
andern  Offizien  verglichen  in  einer  Ausführlichkeit,  die  dasselbe 
deutlich  als  eine  Novität  kennzeichnet.  In  der  älteren  Hsch., 
die  dem  Schreiber  von  K  vorlag,  dürfte  das  Fest  entweder  ge- 
fehlt haben  oder,  wie  in  so  manchen  Codices,  zugeschrieben  ge- 
wesen sein.  Am  Schlüsse  der  Hsch.  stehen ,  von  dem  Vorher- 
gehenden durch  einige  leere  Blätter  getrennt,  eine  Reihe 
gereimter  marianischer  Antiphonen,  von  denen  aber  einige  sich 
bei  näherer  Untersuchung  als  strenge  Leiche  entpuppen.  Die'se 
Leiche  gehören  zu  den  künstlichsten  und  wohl  auch  zu  d'^n 
ältesten,  da  ihre  Singweisen  sich  noch  mehr  an  den  strengen 
Choralstil  anschliefsen,  als  dies  mit  den  späteren  Leichen  und 
Liedern  der  Fall  ist.  Auf  der  letzten  Seite  der  Hsch.  befindet 
sich  ein  Explicit,  das  möglicherweise  einiges  Licht  über  Alter 
und  Herkunft  der  Gesänge  oder  doch  der  Handschrift  verbreitet 
haben  würde.  Wie  in  die  Deckelaufschrift  von  B  ist  aber  auch 
in  dies  Explicit  eine  Bresche  gelegt  und  —  offenbar  nicht  ohne 
Alisicht  —   ein  rundes  Loch  mitten  in  dasselbe  gerissen.    Was 

noch  zu  lesen,  lautet:  Explicit  —  —  cra  summ imsel  de 

novo  foro  in  P[oloni]a. 

Mit  dieser  Handschrift  ist  zunächst  V  H  11  (H)  in  Verbindung 
zu  bringen,  ein  kleines  musikalisches  Quodlibetum  aus  dem  vier- 
zehnten Jahrhundert.  Es  enthält  ganz  oder  bmch stückweise  ein- 
zelne der  Antii)honen  und  Leiche,  die  sich  in  K  finden,  liefert  also 


')  Dies  Liod  mit  dem  Anfang  Omnes  attendite,  animadvertite  steht 
auch  nach  einer  Breshiuer  Hsch.  in  J.  Feifaliks  „Studien  zur  Geschiclite  der 
ahbohmischen  Litteratur"  V.  (Aus  den  Sitzungsberichten  XXXVI.  S.  119  ft".) 
Wien  1861,   S.  42  ff.     Die  betreffende  Strophe  lautet: 

Strenue  fortiter 
Imperator  n oster, 
Moderni  regis  pater, 
(Requiescat  dulciter) 
Erat  fractor  mah. 


—     22     — 

den  Beweis,  dais  diese  mindestens  um  ein  Jahrhundeil  älter  sind 
als  letztere  lisch.;  daneben  finden  sich  einige  Rufe,  für  welche 
H  die  einzige  Quelle  ist,  die  ich  bisher  entdecken  konnte. 

Ferner  ist  hierher  zu  beziehen  die  Münchner  Handschrift 
Cpm  716  (M) ,  die  zu  benutzen  mir  Dank  der  gefälligen  Zuvor- 
kommenheit des  Herrn  Direktor  der  Kgl.  Hof-  und  Staatsbibliothek 
vergönnt  war.  Aufmerksam  wurde  ich  auf  die  Hsch.  durch 
Mone,  der  im  2.  Bande  seiner  „Lateinischen  Hymnen  des  ^littel- 
alters"  einzelne  der  Leiche,  die  sich  in  K  finden,  aus  diesem 
Münchener  Codex  publiziert  hat,  allerdings  meist  ohne  das 
künstliche  Versmafs  derselben  blofszulegen.  Er  beklagt  sich 
mehrfach,  dafs  die  Handschrift  die  Verse  nicht  absetze;  dieselbe 
gehört  aber  zu  den  bestbesorgten,  die  ich  für  diese  Sanmüung 
benutzen  konnte.  Der  Umstand,  dafs  der  Münchener  Codex 
Leiche  enthielt,  die  anscheinend  nur  in  hiesigen  Handschriften 
sich  finden,  liefs  mich  zunächst  vermuten,  ob  nicht  etwa  M  eine 
böhmische  Hsch.  sein  sollte^).  Nach  Einsicht  des  Manuskripts 
ist  dieser  Verdacht  nicht  geschwunden,  ohne  dafs  ich  indes  im- 
stande wäre,  mir  eine  bestimmte  Meinung  zu  bilden.  Der  Codex, 
eine  Papierhandschrift  des  fünfzehnten  Jahrhunderts,  ebenfalls  eine 
musikalische  Anthologie,  hat  der  Abtei  Tegernsee  gehört.  Auf 
p.  1  steht:  „Tegernsee  1790".  Die  Inschrift  besagt  natürlich 
noch  nicht,  dafs  der  Codex  im  Kloster  geschrieben;  er  könnte 
sehr  wohl  1790  von  der  Abtei  erworben  sein.  Verdachtsgründe 
sind  aufser  dem  bereits  angeführten  der  Umstand,  dafs  die,  so- 
weit mir  bekannt,  spezifisch  böhmische  Bezeichnung  von  Versus 
und  Repetitio  in  der  Handschrift  mehrmals,  z.  B.  fol.  21b,  fol. 
180a  und  b,  vorkommt;  dafs  eine  ganze  Reihe  von  Antiphonen 
hiesigen  zum  Verwechseln  ähnlich,  ja  von  entschiedenen  Bohemis- 
men nicht  frei  sind  ^) ;  dafs  endlich  das  Lied  des  Joh.  Hus  „Jesus 


*)  So  steht  z.  B.  No.  34  teilweise  in  der  verwilderten  lisch.  Y  H  11 
die  um  mindestens  100  Jahre  älter  ist  als  der  Münchener  Codex.  No.  18 
steht  in  der  jedenfalls  gleichaltrigen  III  D  10. 

^)  So  z.  B.  wenn  es  in  No.  30  heifst:  Sicut  Judaeis  exstat  mos  |  De- 
functos  sepelire.  Dieser  Gebrauch  von  exsto  als  Kopula  scheint  mir  einer 
der  auffälligsten  Bohemismen  zu  sein.  Er  findet  sich  in  den  folgenden  Liedern 
sehr  häufig,  z.  B.:  Genitus  tuus  exstat  dignus  et  laudabilis:  oder  Nymphula 
es  pudoris  inaestimabilis  |  a  perpetuo  ex  stau s  i)raedestinal)ilis.  Kin  anderer 
auffälliger  Bohemisnnis  ist  der  Gebrauch  des  Betlexivs  an  Stellen,  wo  absolut 


—     23     — 

Christus  iiostia  salus"  in  dieser  Handschrift  vorkommt.  Da  nun 
auch  deutsche  Lieder  sich  in  derselben  finden,  so^Yie  manche 
lateinische,  die  sich  in  älteren  deutschen,  namentlich  öster- 
reichischen ^Manuskripten  nachweisen  lassen,  so  reicht  zur  Er- 
klärunLT  eines  von  zweien  aus:  entweder  der  Codex  stammt  aus 
einer  böhmisch-deutschen  Grenzgegend,  oder  es  gingen,  w^enn  er 
in  Tegernsee  geschrieben  sein  sollte,  mancherlei  Bohemica  in 
denselben  über.  Was  in  der  Sache  Aufschlufs  geben  könnte, 
sind  die  folgenden  Verse : 

Verbum  Dei  geiuiit    Virgo  benedicta, 

Illiul  nobis  resera     Johannes  evangelista, 

Quoil  digito  monstraverat     Johannes  baptista 

Hos  petimus  ardentius,     Cum  n  o  s  t  r  i  s  i  n  t  p  a  t  r  o  n  i , 

Ut  nostrae  generosi    Assint  orationi. 

Danach  wären  an  dem  Orte,  dem  die  Handschrift  ursprünglich 
angehörte,  ^laria  und  die  beiden  Johannes  die  gemeinschaftlichen 
Kirchenpatrone  gewesen,  was  in  Tegernsee  nicht  zutrifft. 

Weil  ich  die  Frage  nicht  zum  Austrage  zu  bringen  ver- 
mochte, habe  ich  von  M  nur  beschränkten  Gebrauch  gemacht 
und  nur  aufgenommen,  w^as  entw^edcr  auch  in  hiesigen  Hand- 
schriften vorkommt,  oder  aus  gewichtigen  inneren  Gründen 
böhmischen  Ursprungs  schien.  Im  übrigen  will  ich  schon  hier 
ganz  im  allgemeinen  bemerken,  dafs  ich  durchaus  nicht  von 
jedem  einzelnen  Liede  dieser  Sammlung  spezifisch  böhmischen 
Urspning  behaupte.  Bei  einigen,  vor  allem  der  Rufe,  scheint  mir 
ein  solcher  sogar  unwahrscheinlich.  Dagegen  bin  ich  allerdings 
der  Meinung,  dafs  die  grofse  Masse  dieser  Lieder  böhmischen 
und  tschechischen  Ursprunges  ist. 

Der  älteste  der  benutzten  Codices  ist  der  Prager  XHI  H  3  c  (J), 
eine  Pergamenthandschrift  in  12^  aus  dem  Anfange  des  vierzehnten 
Jahrhunderts.  Es  ist  ein  Processionale ,  hat  Benediktinerinnen 
gehört,  und  zwar  denen  des  Georgklosters  auf  dem  Hradschin, 
denn  in  der  hexametrischen  Litanei  „Humili  prece  et  sincera 
devotione"    wird    mit   den   Patronen   Cosmas,    Vitus,    AVenzel, 


das  Demonstrativ  erwartet  wird:  Coma  sibi  fulva  =  sie  hat  gelbes  Haar. 
Haec  est  sibi  cura.  Non  est  in  toto  orbe  sibi  consimilis  etc.  etc.  Unter 
metrischer  Rücksicht  vergleiche  man  das  Lied  No.  100  Lumen  sancti  spiritus 
aus  dem  Codex  Monacensis  etwa  mit  Xo.  90  aus  der  Wittingauer  Handschrift 
oder  mit  dem  Vivus  panis  angelorum. 


—         24:         — 

Adalbert  auch  Georg  aiigemfeii.  Zeit,  Ort  und  Ausstattung  lassen 
kaum  einen  Zweifel,  dafs  auch  diese  Handschrift  zur  Bibliotliek 
der  Äbtissin  Kunigunde,  der  Tochter  Ottokars,  gehihte.  Aus  der 
Handschrift  konnten  nur  Rufe  benutzt  werden,  von  denen  sich 
eine  Zahl  auch  in  YI  G  5  (0)  und  XH  E  15  (Pj  findet. 

Die  letzte  Handschrift,  die  eine  eingehendere  P^rwähnung 
verdient,  ist  jene,  welche  den  deutsch-lateinischen  Passionsleich 
No.  40  und  40a  enthält,  der  unter  mehr  als  einer  Beziehung 
der  Aufnierksanüveit  wert  ist.  Was  von  dem  Liede  Ijisher  im 
Drucke  bekannt  geworden,  findet  man  bei  Wackernagel  H,  S.  372  ff. : 
nändich  1)  No.  523  nach  der  Breslauer  Pergamenthandschiift 
I,  233  aus  dem  fünfzehnten  Jahrhundert,  um  mit  Wackernagel  zu 
reden,  „Das  einfache  Lied",  d.  h.  die  Abgesänge  unseres  Leiches  bis 
auf  einen;  lateinisch  und  deutsch.  2)  No.  524  aus  der  Papier- 
handschrift der  Stadtbibliothek  zu  Zwickau  No.  XVHI,  „Das  zu- 
sanunengesetzte  Lied",  d.  h.  je  einen  Stollen  und  einen  Abgesang; 
deutsch  und  lateinisch.  Mehr  bietet,  was  den  lateinischen  Text 
angeht,  auch  die  Prager  Hsch.  VII  C  10,  der  ich  das  Lied  ent- 
nehme, nicht ^);  dafür  l)ringt  sie  aber  ein  „noch  zusammen- 
gesetzteres" deutsches  Lied,  nämlich  einen  regelrechten  Leich 
von  zwei  Stollen  und  einen  (in  letzter  Strophe  doppelten)  Ab- 
gesang. Was  aber  das  Wichtigste  ist,  während  die  Breslauer 
Handschrift  des  „einfachen  Liedes"  aus  dem  fünfzehnten  Jahr- 
hundert ist,  die  Zwickauer  des  „zusammengesetzten  Liedes"  aus 
dem  fünfzehnten  bis  sechzehnten  Jahrluuidert  (vgl.  Wackernagel 
a.  a.  0.),  dürften  wir  an  der  Hand  unseres  Manuskriptes  bis  ins 
vierzehnte  Jahrliundert  zurückgeführt  werden.  Zwar  ist  dasselbe  an 
sich  auch  nur  eine  Papierhandschrift  des  sechzehnten  Jahrhunderts; 
je  zwei  Blätter  sind  mit  den  Rückseiten  zusammengeklebt,  so 
dafs  die  Handschrift  wie  auf  festem  Karton  geschrieben  erscheint. 
Auf  fol.  1  steht:  Reverendus  Dominus  atquepius  Johannes  Lauren- 
tius  a  Kerchemboch  etc.  emeritusque  D.  Praepositus  in  laudem 
et  gloriam  Dei  nie  fecit.    Von  späterer  Hand:  Collegii  Societatis 


*)  Der  Text  ■sveiclit  aucli  sonst  wonig  von  dem  Wackeinagols  ab.  doch. 
fehlt  die  auch  inhaltlich  verdächtiiie  Str.  8;  dafür  verniifst  man  bei  W.  die 
Strophe  0  gens  christiana.  Die  beiden  ^lelodieen  sind  kaum  verschieden 
von  denen  bei  Bliumker  „Das  kath.  deutsche  Kirchenl.  in  seinen  Singweisen" 
1.  Bd.  (Freiberg  1886)  S.  467,  nur  dafs  die  Melodie  der  Stollen  ohne  sonstige 
Unterschiede  sich  einigemal  aus  d,  einige  andere  Male  aus  a  bewegt. 


—     25     — 

Jesu  Grizinij.  Anno  1626.  Diese  Angabe  ist  wichtig,  weil  sie 
die  ^Möglichkeit  ausschliefst,  VlI  C  10  sei  nur  Kopie  der  Handschrift 
von  1556.  Auf  der  Innenseite  des  Deckels  steht  aber  folgende 
Bemerkung  des  berühmten  böhmischen  Geschichtschreibers 
Baibin :  Hie  liber  ex  Glacensi  Bibliotheca  Canonicorum  regularium 
S.  Augustini  nescio  quomodo  huc  devenit.  Est  ex  autographo 
venerabilis  Arnesti  I.  Pragensis  archiepiscopi  et  fundatoris  ejus 
coenobii  descriptus,  qui  fundator  Canonicis  libros  pulcherrime 
(ut  est  in  ejus  vita  MS)  descriptos  donavit.  Id  etiam  confirmant 
picturae  illae  et  clypei  duo  primo  libri  folio  adjuncti,  quorum 
prior  insigne  archiepiscopatus  Pragensis  habet  alter  gentilitium 
Arnesti,  videlicet  dominorum  de  Pardubicz  repraesentat.  Boh. 
Balbinus  S.  J.  m.  p.  Die  beiden  Wappen  (de  sable  ä  la  fasce 
d'or  und  de  gtieules  ä  un  demi-cheval  sautant  d'argent)  finden 
sich  auf  fol.  Ib.,  ebenda  die  Jahrzahl  1556.  Wir  werden  also 
mit  diesen  beiden  Liedern  aller  Wahrscheinlichkeit  nach  in  die 
Reglenmg  des  Arnest  von  Pardubitz  (f  1364)  zurückgehen 
dürfen.  Das  Ergebnis  ist  wichtig  auch  für  eine  Reihe  anderer 
Lieder,  von  denen  manche  unverkennbare  Spuren  der  Ver- 
wandtschaft mit  dem  lateinischen  Passionsieich  zeigen,  namentlich 
was  die  Behandlung  des  Versmafses  betrifft. 

Wir  werden  aber  auch  auf  anderem  Wege  wieder  in  die 
Zeit  des  Ernst  von  Pardubitz  gelangen.  Es  wird  jedem  auf  den 
ersten  Blick  auffallen,  wie  der  Löwenanteil  unter  den  hier  ver- 
öffentlichten Liedern  dem  Marienkulte  zufällt.  B  und  C  bieten 
sogar  ausschliefslich  Marienlieder.  Beide  Handschriften  bringen 
dieselben  ausdrücklich,  wie  schon  oben  ausgeführt  worden,  in 
Zusammenhang  mit  dem  Advente,  als  Lieder  zum  Borate. 
„Borate",  so  Baibin  Vita  Arnesti  c.  XITT,  p.  369,  „catholica  apud 
Bohemos  antiquitas  vocat  Missae  Sacrificium  matutinum  cum 
cantu,  quod  eo  tempore,  quo  partus  Virginis  expectatur  et  Ad- 
ventus  (nota  templis  voce)  dicitur,  peragi  solet,  frequentissimo 
populo  ante  lucem  ad  ecclesias  affluente  et  sacrum  illud  de  B. 
INlaria  andiente  et  sub  eo  appositas  veteresque  cantiones  mo- 
dulante.  Id  sacrum  invenit  aut  in  patriam  induxit  Arnestus." 
So  besteht  die  Sitte  noch  heute.  Die  appositae  cantiones  bilden 
jetzt  ein  ganzes  festes  System,  das  für  jeden  Tag  der  Woche 
eine  bestimmte  Reihenfolge  von  Liedern  enthält.  Diese  Lieder 
haben   das  Merkwürdige,    dafs   ihre  Weisen  teils   dem   Choral, 


—     20     — 

teils  dem  Volksliede  entnommen  sind ,  und  zwar  so ,  dafs  ab- 
wechselnd auf  ein  Stück  Choral,  etwa  ein  Kyrie  oder  einen  Vers 
einer  Sequenz  (natürlich  mit  böhmischem  unterlegten  Liedertext) 
gleichsam  als  Abgesang  eine  Volksmelodie  (von  ursprünglich 
weltlichen,  jetzt  untergegangenen  Volksliedern)  sich  anschliefst. 
Dies  System  von  Rorateliedern  findet  sich  erst  in  Handschriften 
des  sechzehnten  Jahrhunderts,  und  mufs  der  Gedanke,  als  könne 
diese  ganze  Einrichtung  so  auf  die  Zeiten  Arnests  von  Pardubitz 
zurückgeführt  werden,  als  im  Widerspruch  mit  den  oben  an- 
geführten kirchlichen  Bestimnmngen  a  limine  abgewiesen  werden. 
Das  ist  aber  kein  Grund ,  die  Angabe  Balbins  in  Zweifel  zu 
ziehen,  die  wir  allerdings  nicht  mehr  diplomatisch  beglaubigen 
können;  leider  hat  Baibin,  dem  viele  Hilfsmittel  zu  Gebote 
standen,  deren  Verlust  wir  beklagen,  und  der  vielleicht  in  der 
Lage  war,  seine  Angabe  zu  beweisen,  dies  in  unserem  Falle 
gegen  seine  Gewohnheit  unterlassen.  Vertrauen  in  seine  Daten 
betrelfs  des  Rorate  mufs  es  aber  erwecken,  dafs  sich  die  Angabe, 
die  unmittelbar  folgt,  und  die  auch  das  sog.  Salve  auf  Arnest 
zurückführt,  sich  diplomatisch  als  richtig  erweist^).  Aber  was 
hat  Arnest  eingeführt,  indem  er  die  Rorate  ins  Leben  rief? 
Baibin  sagt  nur  id  Sacrum.  Allein  dies  müssen  wir  wohl  dahin 
verstehen,  id  sacrum  speciali  modo  cantu  oruatum,  denn  eine 
blofse  Votivmesse  in  der  Frühe  wäre  kaum  etwas  Aufserordentliches 
gewesen  und  hätte  schwerlich  einen  solchen  Grad  von  Popularität 
erreichen  können.  Was  der  Erzbischof  für  die  Rorate  bestimmte, 
können  wir  noch  am  ehesten  aus  der  Analogie  mit  dem  Salve 
regina  vennuten.  Hier  verordnete  er  feierlich  die  Absingung 
der  kirchlichen  Antiphon  mit  Versikel,  Responsoiium  und  Kollekte; 


^)  Baibin  1.  c:  „Salve  jejunii  verni  tempore  potissimum  (aliquibus  in 
locis  omni  per  anmim  die)  honori  virginis  sub  Completorii  tempus  cani  solet." 
—  Vgl.:  „Item  commcndator  vel  ejus  vices  gerens  tenetur  ordinäre  quatuor 
clericos  ad  sacros  ordines  aptos  vel  ad  sacerdotium  habiles  et  idoneos  aiit 
sacerdotes,  qni  cum  fratre  praedicto  missam  b.  virginis  Salve  sancta  parens 
vel  ctiam  de  ipsa  virgine  tempori  competentem  quotidie  in  aiu'ora  in  altari 
ejusdcm  virginis  gloriosae  in  clioro,  diebus  singulis  S  a  1  v  e  U  e  g  i  n  a  ante  in- 
ceptionem  ejusdcm  missae  et  post  completorium  similiter  dicto  (fratre) 
vel  alio  incipiente  cmn  versiculo  et  collecta  consuetis  et  competentibus  sub 
nota  per  se  vel  alios  decantare  toneantur."  Stiftung  Arnests  für  die  Malteser- 
kirclie  in  Glatz.  Vgl.  F.  Tadi'a,  Cancellaria  Arnesti,  Formelbuch  des  ersten 
Prager  Erzbischofs.     Wien  1880.     S.  178. 


—     27     — 

seine  Anordnung  greift  nicht  über  den  Rahmen  des  streng  litur- 
gischen Gesanges  hinaus.  Es  ist  somit  wahrscheinlich,  dal's  er 
dies  auch  mit  Bezug  auf  die  Rorate  nicht  gethan,  sondern  ein 
tägliches  Votivamt  während  des  Advents  gestiftet  hat.  Wie 
sich  aber  aus  dem  einfachen  Salvegesang  bald  eine  populäre 
Andacht  entwickelte,  sed  ea  res  multis  aliis  cantibus  et  precibus 
penniscetur,  sagt  Baibin,  ut  justam  dimidiam  aut  etiam  integram 
occupet  horam;  so  ging  es  auch  mit  dem  Rorate.  Auf  dem 
Wege  aber  zwischen  dem  anfänglichen  Votivamte  und  dem 
Volksgesange  in  der  Landessprache,  wie  er  in  Handschriften  des 
sechzehnten  Jahrhunderts  auftritt,  daher  wohl  im  fünfzehnten  Jahr- 
hundert schon  vorhanden  war,  um  so  mehr,  als  Baibin  diese  Lieder 
appositas  (dies  deutet  auf  das  erwähnte  künstliche  System  von 
Liedern)  et  veter  es  nennt,  zwischen  dem  Amte  und  dem  böhmi- 
schen Liede,  sage  ich,  liegen  unsere  lateinischen  Lieder,  die  hand"- 
schiiftlich  zu  Anfang  des  fünfzehnten  Jahrhunderts  vorkommen, 
in  der  Mitte.  Sie  müssen  also  mindestens  zum  Teile  noch  in 
das  vierzehnte  Jatirlumdert  hinaufreichen,  d.  h.  sie  nähern  sich 
der  Zeit  Arnests,  ohne  dafs  sich  gerade  die  Grenze  der  An- 
näherung bestimmen  liefse^). 

Das  Gesagte  erhält  eine  neue  Bestätigung,  wenn  wir  diese 
Lieder  mit  der  Entstehung  der  sog.  Litteratengesellschaften  in 
Verbindung  bringen.  So  nannte  man  nämlich  in  Böhmen  Vereine 
ursprünglich^)  angesehener  und  studierter  (daher  der  Name) 
Bürcer,  die,  bei  ähnlicher  Einrichtung  wie  etwa  die  deutschen 
Sängei'zünfte  oder  z.  B.  die  Fraternität  Sanctae  Caeciliae  zu 
Andernach,  sowohl  in  Prag  als  in  andern  Städten  den  Gesang 
beim  Gottesdienste  besorgten,  und  von  deren  Eifer  für  die  Zierde 
des  Hauses  Gottes  die  zahlreichen  mit  herrlichen  Miniaturen 
versehenen   Kantionalien   zeugen,    welche    sie    auf  ihre   Kosten 


^)  Wie  die  Eorate  ursprünglich  gesungen  wurden,  zeigt  wohl  die  Hand- 
schrift VI.  13.  24.  Der  Introitus  war  stets  derselbe.  Zum  Montage  lieifst  es: 
Et  sie  per  totum  adventum  qualibet  die  Introitus  semper  „Rorate"  non  alius. 
Jeder  Tag  hatte  aber  eine  andere  Sequenz.  Der  Sonntag:  Mittit  ad  virginem; 
fer.  IT.  Ave  praeclara;  fer.  III.  Verbuni  bonum;  fer.  IV.  0  beata  beatorum 
angelorum  domina;  fer.  V.  Missus  Gabriel  de  coelis;  fer.  VI.  Stabat  mater; 
Sabbato:  Salve  mater  salvatoris. 

2)  Später  auch  Handwerker  und  schwerlich  viel  Studierte  mehr.  Vgl. 
d.  w.  0.  G. 


'      —     28     — 

hchroiben  und  mit  iliren  Wappen  zieren  liefsen.  ^Vas  diese  Ge- 
sellschaften sangen,  ist  aus  diesen  Kantionalien  ersichtlich.  Sie 
sangen  ursprünglich  die  lateinischen  liturgischen  Texte  und  zwar 
choraliter,  später,  namentlich  seit  der  Kirchentrennung,  dieselben 
Texte  in  böhmischer  Übertragung,  und  später  auch  mehrstimmig. 
Etwas,  was  sie  mit  Vorliebe  gesungen  haben  müssen,  waren  die 
Rorategesänge.  Nun  treten  uns  die  Litteratengesellschaften 
vielleicht  schon  1391  entgegen^),  also  in  derselben  Zeit,  in  die 
wir  die  Entstehung  der  lateinischen  Roratelieder  setzen  möchten. 
Dürfen  wir  diese  und  jene  in  ursächlichen  Zusammenhang  bringen? 
Inhalt  und  Form  der  Lieder  (ich  habe  zunächst  die  Marien- 
lieder der  L  und  IV.  Abteilung  im  Auge)  würden  wenigstens 
der  Bejahung  der  Frage  kein  Hindernis  in  den  Weg  legen.  Die- 
selben weisen  entschieden,  wenn  nicht  auf  diese,  so  doch  auf 
verwandte  Kreise  hin.  Es  ist  interessant  zu  beobachten,  wie  be- 
reits der  Sauerteig  des  Humanismus  in  diesen  Liedern  anfängt 
sich  zu  regen.  Bis  an  die  Oberfläche  der  metrischen  Form  hat 
er  sich  noch  nicht  durchgearbeitet,  aber  den  inneren  Kern  des 
Gedankens  und  seines  Ausdrucks  hat  er  bereits  angesteckt.  Da 
finden  wir  in  einem  Marienliede  nicht  nur  die  Muse  im  allge- 
meinen angerufen,  sondern  die  sämtlichen  neun  namentlich  her- 
b(Mgeflt*ht,  dem  Dichter  bei  seinem  schweren  Werke  hilfreiche 
Hand  zu  leisten,  ja  wir  finden  Maria  selbst  als  (jungfräuliche) 
Diana  bezeichnet.  Wir  hören  von  Eums  und  Zephir,  von  Scylla 
und  Pluto,  von  Acheron  und  Phlegeton ;  ein  merkwürdiges  Haschen 
nach  griechischen  und  selbst  hebräischen  Wörtern  macht  sich  be- 
nunklich,  nach  El  und  Bei,  nach  hyle,  pyr  und  ir  (hir,  /sT^), 
da  hören  wir  von  dem  rheuma  der  Sünde,  von  der  Erlösung  des 
microcosmas,  von  der  protonoxa  des  protoi)lastus  und  der  nym- 
phula  mit  dem  puer  neophytus,  ja  der  Autor  (oder  sollten  mehrere 


1)  In  den  ^lonumonta  Universitatis  Carolo-Ferdinaiuleae,  Toni.  II  (Trag 
1834)  p.  395  bezieht  sich  eine  Urkunde  des  Jahres  1401  auf  eine  t'rüliere  von 
1391,  welche  heglauhigt  gewesen  u.  a.  von  Johannes  dictus  Ruland  alias  Lyssi 
und  Johannes  dictus  IMeysner,  die  als  „cives  literati"  aufgi^tuhrt  werden. 
Dafs  sie  damit  nicht  hlofs  als  studierte  Leute,  sondern  als  ^Mitglieder  einer 
Litteratengesellschaft  hingestellt  werden,  scheint  aus  dorn  Umstände  hervor- 
zugehen, dafs  im  folgenden  noch  manche  Zeugen,  z.  B.  ein  Xotarins  puhli- 
cus,  ein  clericus  u.  a.  aufgefidnt  werden,  die  ebenfalls  „gelehrte  Bildung'* 
genossen  haben  mufsten ;  das  „cives  literati"  wollte  also  etwas  mehr  besagen. 


—    29    — 

die  souderbaro  Liebhaberei  geteilt  haben)  hat  sogar  aus  riautiis 
die  altertiiiulieheu  Pronoiniiialfoniieii  iiiis  und  tis  aufgegabelt 
und  spickt  damit,  ungeschickt  genug,  seine  Gedichte:  Tis  tilio, 
schreibt  er,  tis  apud  tiliuni,  et  benedictus  fructus  ventris  tis. 
Wenn  ferner  häutig  von  logica  und  physica  die  Rede  ist,  die  über 
die  niira  natio  der  heiligen  Weihnacht  staunen,  oder  von  der 
vis  herbaruni,  lapidum,  stellarmn,  so  weist  das  alles  einerseits 
auf  die  Zeit,  da  Petrarka  bei  dem  Immanistisch  angesäuselten 
Kanzler  Johann  von  Xeumarkt  auf  dem  Hradschin  weilte,  anderer- 
seits auf  gelehrte  Kreise,  die  mit  den  magistris  artium  der 
blühenden  alma  mater  in  Beziehung  stehen  mufsten;  und  mehr 
noch  thut  dies  die  Unterscheidung,  welche  die  Gelehrten  dem 
Geheinmisse,  fast  möchte  ich  sagen  als  Schauende,  die  arme 
plebecula  als  Gläubige  gegenüberstellt: 

Docti  mystice, 
Ceteri  pistice. 

Es  widerstreitet  dieser  Annahme  nicht,  wenn  wir  (ich  habe 
über  fünfzehnmal  gezählt)  den  Ausdrücken  clerus,  clerici,  clericuli 
begegnen :  Salva  te  laudantem  clerum ;  nos  clerici  choro  assistentes ; 
scribere  clericulis^)  cunctis  instat  cura.  Es  ist  bekannt,  dafs  im 
späteren  ^littelalter  das  Wort  clerici  als  pars  pro  toto  oder  nach 
dem  Gmndsatze:  pars  major  trahit  minorem  zur  Bezeichnung 
aller  Studierenden,  namentlich  von  Hochschülern  und  vor  allem 
von  fahrenden  gebraucht  wurde  -).  Es  liegt,  da  einzelne  unserer 
Lieder  ganz  den  Eindruck  geistlicher  Vagantenlieder  machen, 
neben  dem  Liede  von  den  Musen,  vor  allem  Prima  declinatio, 
Gaudeamus  pariter  u.  a. ,  wirklich  die  Versuchung  nahe,  ein- 
zelne Nummern  ursprünglich  fiir  Produkte  fahrender  Schüler 
oder  jener  clerici  ribaldi  zu  halten,  die  für  Geld  und  gute  Worte 
den  Gesang  beim  Gottesdienste  besorgten,  bis  Synodalverbote 
der  verschiedensten  Diöcesen  ihnen  das  Handwerk  legten.  Am 
meisten  Nahnmg  erhält  dieser  Verdacht  durch  das  folgende  Lied, 
das  mit  böhnnscher  (allerdings  sehr  freier)  Übersetzung  sich 
im  Kantional  von  Jistel)nicz  mitten  unter  den   andern  befindet 


')  Ganz  so  beginnt  ein  Vagantenlied  bei  Feifalik,  Studien  etc.  V,  No. 
XXIV:  Scribere  clericulis  |  Verisqiie  Christi  famulis  |  Nostnim  est  intentum; 
und  S.  43 :  Scribere  clericulis  paro  doctrinale  novellis. 

2j  Vgl.  W.  Wattenbach,  Das  Schriftwesen  im  Mittelalter,  1875,  S.  358  u.  f. 


—    So- 
und  (las  am  iMartinstage  bei  den  Bettelumzügen  gedient  haben 
dürfte.    Die  Melodie  desselben  sehe  man  in  den  Beilagen  No.  XIV. 

:\Iore  festi  qiiaeriinus  Hospes  amantissime 

Virum  virtuosum  Ex  amicis  unus 

Quem  et  benedicimus  Fac  honorem  liodie 

Hospitem  gloriosum  Nobis  dando  munus 

Et  ab  ipso  petimus  Ut  possis  diu  vivere 

Munus  gratiosum  Cum  honorandis  unus 

Ut  summam  nobis  conferat  Pro  quo  nos  quotidie 

Trium  solidorum.  Petitores  sumus. 

Clericalis  concio 

Jure  deprecatur 
Ut  tua  perpetua 

Sahis  augeatur 
Super  mundi  climata 

Semper  agnoscatur 
Yirtus  tibi  tradita 

Non  diminuatur. 

Alles  bisher  Gesagte  macht  es  ^Yahrscheinlich,  dafs  von  den 
Leichen  und  Liedern  der  L  und  IL  Abteilung  manche  bis  in  die 
zweite  Hälfte  des  14.  Jahrh.  und  darüber  hinaufrücken  dürften. 
Damit  ist  zugleich  die  Frage  gelöst,  ob  dieselben  —  denn  viele 
existieren  mit  böhmischen  Paralleltexten  —  etwa  Übertragungen 
aus  der  Landessprache  seien  oder  umgekehrt.  Jedenfalls  ist,  bis 
bündig  das  Gegenteil  (die  Ausnahme)  erwiesen,  an  der  Priorität 
der  lateinischen  Texte  festzuhalten.  Nicht  mit  derselben  Zuver- 
sicht* läfst  sich  ein  Gleiches  von  den  Liedern  der  Handschrift  C 
behaupten,  die  in  der  vierten  Abteilung  eben  deshalb  zusanunen- 
stehen,  weil  ich  sie  für  jünger  halte;  um  so  mehr,  als  auch  die 
Melodieen  derselben,  soweit  sie  aufgezeichnet,  der  modernen 
Auffassung  näher  stehen  und  sich  weniger  in  den  sog.  strengeren 
kirchlichen  Tönen  bewegen.  Keinem  dieser  Lieder  bin  ich  in 
irgend  einer  andern  Handschrift  begegnet,  und  so  ist  es  nicht 
ausgeschlossen,  dals  sich  unter  diesc^n  tl^ertragungen  finden. 

Was  die  Hauptmasse  der  Lieder  (Abteil.  II)  betrifft,  so 
werden  wir  nicht  irre  gehen,  wenn  wir  sie  in  das  ausgehende 
vierzehnte  und  das  beginnende  fünfzehnte  Jahrhundert  versetzen. 
Namentlich  die  Sakramentslieder  weisen  auf  diese  Zeit.  So  z.  B. 
entschieden  der  Ruf  Corpus  Christi  cum  sanguine  datur  nobis 
quotidie,  den  man  mit  dem  Auftreten  des  Milic-  von  Kremsier 
und   des  ]\fathias   von  Janow   in  Beziehung   zu  bringen  versucht 


—    31     — 

ist.  Unter  den  Briefen  von  Johann  Hus  enthält  einer  (Palacky, 
Documenta  Mg.  Joan.  Hus  No.  84)  die  Worte :  Dixit  mihi  etiam 
[Palecz]  quomodo  literam  haherent,  quae  scripta  est  ad  Bohe- 
miam,  in  qua  scribitur,  quod  ego  sub  nota  „Buoh  wSemohücl" 
cantavi  in  Castro  duos  versus  de  vinculis.  „Buoh  wsemohücf", 
Dens  oninipotens"  ist  aber  der  Anfang  eines  Osterliedes,  das 
böhmisch  und  lateinisch  vorkommt.  Das  böhmische  Lied  war, 
wie  wir  oben  sahen,  schon  1406  nicht  blofs  bekannt,  sondern 
auch  sehr  verbreitet,  wofür  dieser  Zug  einen  neuen  Beweis 
liefert;  ist  das  lateinische  Lied  nach  der  allgemeinen  Regel  das 
ältere,  so  werden  wir  wieder  auf  die  zweite  Hälfte  des  vier- 
zelmten  Jahrhunderts  als  Entstehungszeit  auch  dieses  Liedes 
zurückgewiesen. 

Unter  diesen  Liedern  befindet  sich  eines  mit  dem  Anfange 
„Yi\^is  panis  angelorum",  das  sowohl  in  seiner  lateinischen 
(mejyjes  Wissens  hier  zum  erstenmal  mitgeteilten)  als  in  seiner 
böhmischen  Fonn  von  Hus  stammen  solP).  Es  führt  uns  das 
zunächst  zu  dem  Liede  Jesus  Christus  nostra  salus,  das  ebenfalls 
Hus  zugeschrieben  wird  ^),  und  das  gleichfalls  in  l)eiden  Sprachen 
vorhanden.  Gehen  wir  von  diesem  Liede  aus,  so  wird  bei  noch 
so  obei-flächlicher  Betrachtung  auffallen,  dafs  sich  dasselbe  von 
metrischer  Seite  sehr  viel  anders  anläfst,  als  wir  dies  bei  anderen 
accentuierenden  Hymnen  gewohnt  sind.  Die  ersten  zwei  Zeilen 
lassen  sich  trefflich  nach  der  Betonung  lesen  und  haben  als- 
dann trochäischen  Fall;  aber  schon  die  beiden  folgenden  Zeilen 
sind  nicht  von  gleicher  Beschaffenheit.    Die, Verse 

Nobis  sui  memoriam 
Dedit  in  panis  hostiam 

sind,  wenn  sie  schon  etwas  sind,  jambisch,  obschon  sie  auch  dies  nur 
unter  Verletzung  des  Wortaccentes  (nobls,  sul,  dedft)  sein  können. 
In  der  zweiten  Strophe  sind  die  Schwierigkeiten  noch  gröfser. 
Die  zwei  ersten  Zeilen  sind  nicht  mehr  gut  trochäisch,  sondern 
werden  dies  nur  (Kirch  Verletzung  des  Accents  (tu  solüs  es); 
die  zwei  folgenden  Zeilen  sind  nicht  mehr  jambisch  wie  in  der 
ersten  Strophe,  sondern  trochäisch,  die  zweite  mit  fehlerhafter 
Betonung:   quo   nunquäm   majüs  inventum.     Die   dritte  Strophe 


^)  Vgl.  J.  Jiiecek,  Ilymnologia  P>ohemica,  Prag  1878,  S.  86. 
2)  Jirecek  I.  c.  S.  47.    Wackeinagel  1,  S.  218  u.  f. 


—     32     — 

bringt  nach  zwei  trochäischen  Reihen  zwei,  die  sich  weder  so 
noch  so  schicken.  Ähnlich  geht  es  durchs  ganze  Lied  hin,  so 
dafs,  läge  auch  dieses  allein  vor,  wir  zur  Annahne  kommen 
müfsten,  dasselbe  sei  entweder  von  einem  heillosen  Stümper,  nicht 
aber  von  einem  magister  artium,  oder  aber  Johann  Hus  habe 
in  seinen  lateinischen  Gedichten  sich  der  blofs  silbenzählenden 
Metrik  bedient. 

Der  Vergleich  des  Vivus  panis  wird  das  Gesagte  bestätigen. 
Ob  wir  drei,  ob  sechs  Zeilen  zu  einer  Strophe  verbinden,  bleibt 
sich  für  unsere  Frage  an  sich  gleich.  Thun  wir  letzteres,  so 
haben  wir  wieder  die  Erscheinung,  dafs  die  erste  Hälfte  der 
ersten  Strophe  trochäisch,  die  zweite  jambisch  gemessen  ist;  aber 
je  weiter  man  in  dem  Gedichte  vordringt,  um  so  mehr  fällt  eine 
Regel  nach  der  andern,  bis  man  sich  letztlich  wieder  auf  das 
Silbenzählen  als  auf  den  letzten  haltbaren  Punkt  zurückzieht. 
Und  auch  da  ist  noch  schlecht  gezählt: 

Cujus  morte  sumus  redemti 

Et  sanguine  renovati 

Peccatorum  scoria. 

Zu  beachten  sind  Reime  wie: 

Ascribamur  libro  vitae 
Kegnum  meum  accipite. 

Noch  ein  drittes  lateinisches  Lied  finde  ich  Hus  gutgeschrieben ^ 
das  aber  aus  dieser  Sammlung,  die  ausschliefslich  aus  Hand- 
schriften schöpft,  ausgeschlossen  bleiben  mufste.  Es  steht  in  der 
schon  erwähnten  Antiqua  et  constans  confessio  als  Mg.  Johannis 
Hussii  consolatoria.  Auf  die  Autorität  dieser  Schrift  allein  möchte 
ich  an  die  Autorschaft  des  Hus  nicht  glauben  ^),  die  Behandlung 
des  Versmafses  stimmt  indes  mit  den  beiden  analysierten  Liedern : 


^)  Dieselbe  produziert  nämlich  an  erster  Stelle  ein  Gedicht  „Carmen 
rhythmicum  priscorum  Bohemorum  de  numero,  usu  et  veritate  sacramentorum 
ecclesiae  Christi",  das  nebst  vielen  andern  M.  Venzeslaus  Coranda,  professor 
sacrae  Theologiae,  M.  Joannes  Przibram  director  cleri,  M.  Joannes  KokjTzana, 
praedicator  antiquae  Pragae,  und  M.  Jacobus  Jacobelhis  Mysenus  unter- 
schrieben haben  sollen.  In  diesem  Gedichte  werden  aber  Lohren  vorgetragen, 
über  die  sich  mindestens  der  letztere  noch  im  Grabe  umgedreht  hätte,. 
Lehren,  die  protestantisch,  um  nicht  zu  sagen  calvinisch  lauten : 

„Cultimi  qui  debetur  Christo  aeterno  patri  (1.  ]iani) 

Ne  applices  paui  coenae  Domini 

Illud  qui  praesumit, 

Idololatricis  par  est,  fidem  i>olluit." 


—     33     — 

Pauper,  egens,  fame,  siti, 
Vigil  et  proxirnius  morti, 
Labore,  cui-a  pressus  es 
Tua  gratia. 

Noch  drei  andere  Lieder  stehen  in  der  Antiqua  confessio, 
ne  cartae  sint  vaciiae,  beigedruckt,  von  Mg.  Martinus  de  Rochec- 
zana,  Mg.  Nicolaus  episc.  Thabor.  und  von  Jacobelhis.  Letzteres, 
das  später  ebenfalls  ins  Böhmische  ül)ertragen  wurde,  ist  nur 
eine  Mifshandlung  des  Liedes  No.  90  wie  dieses  des  Jesu  dulcis 
memoria;  metrisch  sind  beide  dem  Vivus  panis  verwandt: 

Hinc  mens  mea  satiata 
Sapit  Dei  charismata 
In  adversis  semper  laeta. 
Quos  pascis  non  esuriunt 
Qiiod  magis  petant  nesciunt 
Nam  tui  consortes  fiunt. 

Aus  dem  Gesagten  geht  hervor,  dafs  die  erwähnten  metrischen 
Eigentümlichkeiten,  zu  denen  auch  das  Zusammenschrumpfen  des 
Reimes  zu  blofser  Endassonanz  zu  rechnen  ist,  nicht  ein  Charisma 
des  Hus,  sondern  eine  Eigentümlichkeit  der  damaligen  slavischen 
Latinisten  überhaupt  war^),  woher  dann,  da  die  Deutschen  ver- 
sucht sein  mufsten,  alles  nach  dem  Accente  zu  lesen,  das  ge- 
flügelte Wort  stanunen  mochte,  das  sich  bis  heute  behauptet  hat : 
Nos  Pöloni  non  cüramus  quantftatem  sylläbarum.  Der  Vorwurf 
enthielte  eine  nicht  zu  verkennende  Ungerechtigkeit,  wollte  er 
mehr  besagen  als  das,  was  wohl  niemand  in  Abrede  stellen  wird, 


Damit  vergleifho  man  die  folgenden  authentischen  Worte  Jacobells,  und  man 
-wird  die  Wahrheitsliebe  dieser  Constans  et  antiqua  confessio  zu  würdigen 
wissen:  Ex  istis  omnibus  supra  dictis  diligenter  pensatis  videtur  sequi  quod 
sacerdotes  Domini  debent  esse  valde  docti  et  in  lege  Domini  meditari  die  ac 
nocte;  ut  sciant  docere  frequenter  populum  de  existentia  vera  divinis- 
simi  corporis  et  sanguinis  Domini  in  sacramento  altaris  et  de 
magnitudine  mysteriomm  ejus,  do  capacitate  eorum,  quomodo  debeant  credere 
et  quam  magnam  reverentiam  debeant  ibi  exhibere,  colere  et  adorare  in 
tomplis  circa  missarum  solemnia  etc.    Vgl.  Balbini,  Bohemia  docta  II.  p.  357. 

^)  Man  sehe  auch  die  gleichzeitigen  historischen  Lieder  bei  Ilöfler,  Ge- 
schichtsschreiber der  hussitischen  Bewegung  in  Böhmen.  Wien  1856—66. 
Vor  allem  die  Sennones  ad  Bohemos  I,  541  ff.,  die  Cantio  de  auctoribus  bo- 
hemici  schismatis  1,  558  ff.  und  das  ('armen  des  Laurontius  de  Brezowa  I, 
596  ff. 

Dreves,  CaiitioiiRs  Bohoinicat».  o 


—     34     — 

dafs  die  blofs  syllabierende  Metrik,  wie  sie  an  sich  auf  der 
niediigsten  Stufe  sich  befindet,  so  vor  allem  dem  Latein  schlecht 
zu  Gesichte  steht,  weil  sie  des  musikalischen  Elementes,  das 
namentlich  in  der  lyrischen  Poesie  von  so  hoher  Bedeutung  ist, 
so  gut  wie  gänzlich  enträt.  Daraus  ergiebt  sich  dann  weiter, 
dafs  mindestens  alle  jene  Gedichte,  die  entweder  rein  syllabierend 
sind  oder  auch  nur  jene  merkwiirdigen  Schwankungen  im  Fall 
der  Verse  zeigen,  wie  wir  sie  bei  Hus  beobachteten,  als  slavischen 
Ursprungs  angesehen  werden  können.  Ol)  nur  diese,  hinge  da- 
von ab,  ob  die  syllabierende  Lateindichtung  erst  im  vierzehnten 
und  fünfzehnten  Jahrhundert  auftrat,  oder  ob  sie  und  sie  allein  zu 
allen  Zeiten  gehandhabt  wurde,  eine  Frage,  zu  deren  Beantwortung 
mir  vor  der  Hand  das  nötige  Beweismaterial  abgeht,  die  ich  daher 
nur  anzuregen  vermag. 

Über  Bedeutung  imd  Interesse  der  nachstehenden  Lieder 
für  die  Hymnologie,  speziell  die  böhmische,  für  germanistische 
und  slavistische  Studien,  für  Geschichte  der  Musik,  sowie  endlich 
für  die  Kulturgeschichte  Böhmens  und  des  Mittelalters  überhaupt, 
wäre  es  überflüssig,  viele  Worte  zu  verlieren;  die  Sache  ist  so 
einleuchtend,  dafs  es  nur  zu  verwundern,  wie  diese  Gedichte  so 
lange  im  Dunkel  bleiben  konnten.  Blofs  auf  die  Bedeutung 
derselben  für  die  Kenntnis  des  deutschen  Volksliedes,  geistlich 
wie  weltlich,  will  ich  mir  einen  flüchtigen  Hinweis  erlauben. 

Es  ist  interessant  zu  beobachten,  dafs  man  aus  der  ganzen 
Klasse  der  Marienlieder  bei  unseren  Hymnologen,  speziell  bei 
Daniel  und  Wackernagel,  oder  eigentlich  bei  dem  letzteren  allein, 
dem  einzigen  Ave  hierarchia  coelestis  et  pia  begegnet.  Der 
Grund  ist  klar.  Leisentritts  Gesangbuch  ist  die  Brücke  für  dies 
Lied  nach  Deutschland  geworden;  durch  ihn  ist  es  in  die  ver- 
schiedensten deutschen  Liederbücher  übergegangen,  entweder 
Text  und  Melodie,  wie  in  das  Bamberger  (1628),  das  Cornersche 
(1631),  das  Erfurter  (1666),  oder  doch  die  letztere,  wie  in  das 
Dillinger  (1575)  und  Neuser  (1625).  Ähnlich  wie  mit  diesem 
Liede  ist  es  noch  mit  einzelnen  andcn-en  Texten  ergangen,  sehr 
häufig  dagegen  mit  den  Singweisen,  die  zu  einem  nicht  zu  ver- 
achtenden Bruchteile  diesen  alten  in  Böhmen  üblichen  lateinischen 
Liedern  ursprünglich  angehört  haben.  Welchen  Einflufs  Leisen- 
tritts Gesangbuch  auf  die  späteren  katholischen  (u^sangbücher 
ausgeübt,  ist  bekannt;  eine  ähnliclie  BcMleutung  hat  für  di«^  pro- 


—     35 


testantischen  das  Gesangbuch  der  böhmischen  Brüder  gehabt. 
Beide  aber,  Leisentritt  und  die  Brüder  (ähnlich  auch  Hecyrus 
und  Triller),  zeichnen  bei  \ielen  Liedern  die  Anfänge  unserer 
lateinischen  Lieder  vor,  was  stets  ein  Hinweis  auf  irgend  eine 
Abhängigkeit  ist,  sei  es  nach  textlicher  oder  melodischer  Seite, 
oder  nach  beiden  Richtungen  zugleich.  Für  diese  Gesangbücher 
beziehe  ich  mich  auf  die  Werke  von  Bäumker  und  Wackernagel. 
Was  die  böhmischen  Gesangbücher  des  vierzehnten  und  siebzehnten 
Jahrhunderts  betrifft,  so  enthalten  dieselben  Hinweise  auf  folgende 
Lieder  dieser  Sammlung: 


Ad  honorem  et  decorem. 
Ad  honorem  infantuli. 
Angelas  ad  virginem  Christi. 
Auroram  kicis. 
Ave  hierarchia. 
Ave  gloriosa  virgo. 
Ave  maris  Stella,  lucens. 
Ave  rubens  rosa. 
Ave  sanctissima  regina. 
Candens  ebur  castitatis. 
Cedit  hiems  eminus. 
Consolator  guberaator. 
Cimcti  nunc  assurgentes. 
Dens  omnipotens. 
Dum  jubar  astris  oritur. 
Ex  legis  observantia. 
Ezechielis  porta. 
Felici  peccatrici. 
Gaudeamus  pariter. 
Hoc  festum  venerantes. 


Jam  Christus  ab  inferis. 
Jam  verbum  deitatis. 
Imber  nunc  colitus. 
Imperatrix  gloriosa. 
Mens  surgat  fidelium. 
Mittitur  archangelus  fidelis. 
Modulemur  in  hac  die. 
Nunc  angelorum  gloria. 
Omnis  mundus  jocundetur. 
0  rex  regum  clementiae. 
Puer  natus  in  Bethlehem. 
Quid  admiramini. 
Resurgenti  Nazareno. 
Resurrexit  Dominus. 
Salve  amicta  sole. 
Salve  regina  gloriae. 
Surgit  in  hac  die. 
Surrexit  Christus  liodie. 
Vivus  panis  angelorum. 
Veni  dulcis  consolator. 


Es  bleiben  nur  noch  folgende  Hinweise,    hinter  denen  allenfalls 
ein  unbekanntes  lateinisches  Lied  vermutet  werden  kann: 


Angeli,  archangeli. 

Assatus  Laurentius. 

Ave  gratiosa(?). 

Ave  rubens  Stella  (?). 

Collaudemus,  collaudemus. 

En  Christus  rex  gloriae. 

Jesu  Salvator  optime. 

Mittitur  ad  virginem  angelus(?). 

Mortis  en  cum  gloria. 

0  dulcedo  charitatis. 


0  Maria  florens  rosa(?). 
Omnipotens  pater  gentium. 
Puellari  eleganter. 
Quatuor  ad  numdi  partes. 
Qui  sine  peccato  (Hexam). 
Rivus  jam  emanavit. 
Salvator  jam  illuxit. 
Salve  Jesu  proles  Dei. 
Super  te  Jerusalem. 
Superne  qui  habitas. 
3* 


—     80     — 

Die  Melodieen  der  lateinischen  Lieder  stehen  wieder  in  einem 
nur  wenig  erforschten  Zusammenhange  wie  einerseits  mit  dem 
lateinischen  Choral,  so  andererseits  mit  dem  geistlichen  und  welt- 
lich(^n  Volksliede,  und  zwar  nicht  blofs  mit  dem  böhmischen, 
sondern  auch  mit  dem  deutschen.  Nehmen  wir  z.  B.  den  pro- 
testantischen Choral  zum  Liede  Elisabeth  Creutzigers  „Herr  Christ 
der  einig  Gottes  Sohn"  in  Joh.  Walters  Gesangbuch  von  1524 
so  werden  wir  als  Quelle  der  Melodie  auf  das  Lochheimer  Lieder- 
buch (1450)  speziell  das  Lied:  „Mein'  Freud'  möchf  sich  wohl 
mehren",  zurückgeführt  (Böhme  No.  128).  Der  Choral  ist  hier 
jonischer  Tonart.  Auch  im  Gesangbuch  der  Böhmischen  Brüder 
kommt  die  Melodie  vor  zu  dem  Lied  „Gott  sah  zu  seiner  Zeit" ; 
und  zwar  stimmt  sie  hier  mit  dem  Lochheimer  Liederbuch 
genauer  überein  als  bei  Walther.  Das  Brüderkantional  hat 
aber  die  Weise  nicht  dem  weltlichen  Liede  entlehnt,  sondern 
giebt  an  Ave  rubens  rosa.  Die  Melodie  des  lateinischen  Textes, 
wie  sie  in  den  Handschriften  (C  und  teilweise  B)  vorkommt,  ist 
dagegen  ersten  Tones,  beginnt  in  der  Terz,  schliefst  in  der  Tonika. 
Wir  sind  noch  nicht  am  Schlufs  der  Wanderung.  Bäumker, 
Das  kath.  deutsche  Kirchenlied  I,  S.  454  hat  bemerkt,  dafs 
ein  Hauptmotiv  der  Melodie  dem  Kyrie  an  Muttergottesfesten 
entnommen  ist. 

Die  beiden  ältesten  deutschen  Kirchenlieder,  das  titanen- 
hafte „Christ  ist  erstanden"  und  der  „Kyrleis" :  „Nun  bitten 
wir  den  heiligen  Geist"  sind  von  der  musikalischen  Seite  verwandt 
mit  den  böhmischen  Liedern  Buoh  vSemohücf  und  Jezu  Kriste 
stödry  knöze,  die  schon  1406,  wie  wir  oben  sahen,  als  alte 
Lieder  sich  eines  besondern  Ansehens  erfreuten;  eine  Verwandt- 
schaft, deren  eingehende  Eröiterung  uns  hier  zu  weit  führen 
würde. 

Ein  anderes  Beispiel.  Ein  offenbar  jüngeres  und  darum  in 
dieser  Sannnlung  übergangenes  Marienlied :  Salve  decus  virginum 
trägt  in  der  Handschrift  C  die  Melodie  des  beliebten  altdeutschen 
Wallfahrtsliedes  „Gott  der  Vater  wohn'  uns  bei".  Darüber  st(4it 
bemerkt  Pane  boze  bud.  In  jener  Handschnft  stehen  aber  lauter 
Lieder,  die  auf  Volksmelodieen  gesungen  wurden.  Wie  gerät 
dieses  Lied  (die  böhmischen  Worte  sind  nur  die  tliertragung 
der  deutschen)  in  die  (iesc^llschaft.  Hat  di(^  WiMse  ursprünglicli 
einem  Volksliede  anuehörtV    Der  böhmisclu^  Ti^xt  koiiniit  scliou 


—     37     — 

1501  gedruckt  vor.  Bei  uns  zuerst  im  Waltersclien  Gesangbuch 
1524.  Über  das  Alter  dieses  Teiles  der  Handschrift  haben  wir 
ol)en  das  Nötige  gesagt. 

Einem  andern  Liede:  Vita  mundo  produit  (No.  214)  ist  an 
derselben  Stelle  als  Ton  vorgezeichnet  ein  Lied  des  Anfangs: 
Elsko  mihi  srdeczna  (Eislein  liebes,  trautes)  und  die  Angabe  der 
Tonart:  in  re.  Jeder  wird  sofort  an  die  berühmte  Schwimmer- 
sage erinnert  „Ach  Elslein,  liel)es  Eislein,  wie  gern  war'  ich  bei 
dir"  (Böhme  No.  24),  und  in  der  That  stimmen  Tonart  und 
Versmal's  überein;  ja  die  Wittingauer  Handschrift  N  giebt  zum 
Liede  Gaudeamus  pariter  (No.  83)  den  Anfang  des  längst  ver- 
schollenen böhmischen  Volksliedes  also  an:  „Elsko  mila  Elisko", 
was  sich  mit  dem  deutschen  völlig  deckt.  Welche  Verwandtschaft 
besteht  unter  den  Volksliedern  und  wie  steht  es  um  das  Recht 
der  Erstgeburt?  In  einer  Handschrift  vom  Jahre  1589,  dem  Kloster 
Strahov  gehörig,  welche  die  böhmischen  Rorategesänge  enthält, 
kommt  mehrmals  die  Bezeichnung  vor.  Elisko  mila  srdeczna 
na])ecz  nam  koblihu  (Elslein  liebes,  trautes,  sollst  mir  Krapfen 
backen),  eine  neue,  interessante  Lesart  des  Textes.  Nicht  minder 
wichtig  ist  die  Fassung  der  Melodie,  die  hi^r  vollständig  aus- 
geschrieben ist  und  sich  von  den  bei  Böhme  (a.  a.  0.)  mitge- 
teilten Weisen  in  nicht  unwesentlichen  Stücken,  vor  allem  dadurch 
unterscheidet,  dafs  die  höchst  charakteristischen  Intervalle  der 
Melodie  noch  nicht  durch  Zwischennoten  ausgeglichen  und  über- 
brückt erscheinen.   Die  Melodie  vergleiche  man  im  Anhange  No.  X. 

In  sehr  inniger  Weise  hängt  eine  ganze  Klasse  lateinischer 
Lieder  und  durch  sie  eine  noch  zahlreichere  deutscher  mit  dem 
Chorale  zusanmien.  Es  sind  dies  die  Rufe,  welche  den  vierten 
Teil  dieser  Sammlung  bilden,  und  aus  denen  sich  hinwieder  die 
ebenso  mannigfachen  als  volkstümlichen  deutschen  Rufe  entwickelt 
haben:  man  braucht  nur  an  Lieder  zu  erinnern  wie:  Ein  Kind 
gebor'n  zu  Bethlehem  (Puer  natus  in  Bethlehem),  Erstanden  ist  der 
heilig  Christ  (Surrexit  Christus  hodie).  Zum  Himmel  aufgefahren 
ist  (Coelos  ascendit  hodie)  u.  a.  m.,  die  zu  den  beliebtesten 
Volksliedern  rechneten  und  noch  rechnen.  Wenn  man  diese 
lateinischen  Rufe  durchgeht,  wird  man  bemerken,  dafs  sie  fast 
sämtlich  durch  die  eine  oder  andere  Wendung  mit  dem  Bene- 
dicamus Domino  schliefsen,  auf  welches  dann  oft  noch  ein  Vers 
mit  eingewobenem  Deo  gratias  folgt.  Die  g(»wöhnlichste ,  fast 
stereotype  Formel  für  y)eides  lautet: 


—     38     — 

Uni  trino  sempiterno 
Benedicamus  Domino. 

Laudetur  sancta  Trinitas, 
])eo  dicamus  gratias. 

Diese  Schluisfomiel  ist  eine  Art  Muttennal,  das  diesen  Liedern 
anhaftet;  denn  sie  haben  sich  sämtlich  aus  dem  Benedicamus 
herausentwickelt.  Auf  diese  Entdeckung  wurde  ich  zuerst  durch 
den  Hohenfurter  Codex  geführt.  Hier  findet  sich  am  Schlüsse 
der  Handschrift  der  Ruf  „Johannes  postquam  senuit"  (No.  163) 
und  zwar  mit  der  Aufschrift:  Post  Benedicamus  ad  versus  de 
Sto.  Johanne  apostolo  et  evangelista.  Gleich  darunter  steht  ein 
ähnliches  Benedicamus  für  das  Fest  des  heil.  Wenzel,  aber  nicht 
ein  förmliches  Lied  zum  Benedicamus,  sondern  dieser  selbst,  nur 
auf  regelrechte  Weise  interpoliert: 

Benedicamus  regnanti, 
Cuncta  mundo  creanti, 
Wenzeslaum  sie  decoranti, 
Pro  martyrio  praemianti, 
Civem  hunc  coelo  coUocanti 
Domino.  —  Alleluja. 

Damit  w^ar  der  Ursprung  dieser  Lieder  klar.  Um  jede 
Täuschung  unmöglich  zu  machen,  als  ob  es  sich  etwa  um  einen 
vereinzelten  Fall  handle,  fand  sich  bald  in  dem  oben  beschriebenen 
Codex  J  aus  dem  Anfange  des  vierzehnten  Jahrhunderts,  also 
ein  volles  saeculum  vor  dem  Hohenfurter,  derselbe  Ruf  auf  den 
heil.  Johannes,  zugleich  mit  einer  Reihe  ähnlicher.  Und  zwar  fanden 
sich  diese  Rufe  verbunden  und  vermischt  nicht  nur  mit  inter- 
polierten, sondern  auch  mit  uninterpolierten  Benedicamus,  so  dafs 
jeder  Zweifel  ausgeschlossen  ist.  So  findet  sich  daselbst  da& 
folgende  durch  zwei  Hexameter  interpolierte: 

Nos  factura  Dei  super  luijus  festa  diei 

Benedicamus  Domino. 
Christo  ])sall(Mites  dicamus  dulce  canentes 

Deo  gratias. 


oder : 


Quem  laudant  angeli,  Factori  omnium. 

Adorant  arclianfieli,  Qui  per  suuin  sanguinom 

Omnes  unanimes  Saeculum  rcdemit  ])roi)rium 

Benedicanuis  Domino.  Deo  cratias. 


—    39    — 

In  Zusammenhang  mit  dem  späteren  volkstümlichen  Liede 
stehen  zweifelsohne  auch  die  Tropen;  auch  die  schon  o])en  er- 
wähnte erzbischöfliche  Verordnung  vom  Jahre  1406  bringt  gerade- 
zu die  trophi  in  jubilis  d.  h.  durch  Tropen  interpolierte  Jubi- 
lationen  oder  Alleluja  mit  den  runteli  in  Zusammenhang.  Die 
Hohenfuiter  Handschrift  bietet  mehrere  dergleiclien  Tropen,  die 
durch  ihre  modern  klingenden,  schon  ganz  taktmäfsigen  Melodieen 
sehr  von  den  sie  umrahmenden  Chorälen  abstechen.  Ich  habe 
eine  und  zwar  keineswegs  die  modernste  in  den  Beilagen 
No.  XI  abdrucken  lassen,  weil  sie  in  der  folgenden  No.  XII, 
dem  Liede  Gaude  regina  gloriae,  als  Ro  wiederkehrt. 

Sehr  bemerkenswert  ist  ferner,  dafs  auch  ganze  Lieder  als 
Tropen  zur  Verwendung  kamen,  so  z.  B.  das  Lied  Clementiae 
pax  bajula  Xo.  66  in  der  Handschrift  C,  in  der  Hohenfurter 
sogar  das  bekannte  Lied  Dies  est  laetitiae  als  Interpolationen  des 
Gloria,  so,  dafs  nach  jedem  Verse  des  letzteren  eine  Strophe 
des  Liedes  gesungen  ward.  Da  die  Melodie  des  wichtigen  Weih- 
nachtsliedes,  soviel  ich  weifs,  aus  einem  älteren  Codex  noch 
nicht  bekannt  geworden  ist,  habe  ich  ihr  in  den  Beilagen  eine 
Stelle  gegeben. 

Nur  noch  ein  Wort  über  die  Beispiele  mehrstimmigen  Ton- 
satzes. Die  Musikgeschichte  des  Mittelalters  liegt  überhaupt  noch 
im  Argen.  Es  ist  interessant,  zu  beobachten,  wie  die  Historiker, 
Ambros  nicht  ausgenommen,  über  die  breiten  Schultern  Hucbalds 
und  Guidos  zu  den  Troubadours,  d.  h.  über  das  halbe  Mittelalter, 
über  die  ganze  Entwickelungsgeschichte  des  Chorales  hinweg- 
turnen. Um  so  weniger  mochte  ich  die  Gelegenheit  vorbeigehen 
lassen,  durch  Mitteilung  einiger  Proben  eine  der  interessantesten 
Fragen,  die  nach  der  praktischen  Anwendung  des  Organum,  zu 
beleuchten. 

Kisewetter  (und  wie  viele  nach  ihm)  hat  bekanntlich  in  Abrede 
gestellt,  dafs  die  Quinten-  und  Oktavenbegleitung  jemals  praktisch 
geübt  geworden.  „Das  Organum,"  schreibt  er,  „müfste  schon 
Hucbald  aufgegeben  haben,  Avenn  er  es  jemals  mit  eigenen  leib- 
lichen Ohren  zu  hören  bekommen  hätte,  was  aber  der  Obere 
seines  Klosters  schon  nach  dem  ersten  Versett  verhindert  hätte, 
da  unter  den  Pönitenzen  und  Kasteiungen  eine  so  empfindliche 
in  den  Ordensregeln  nicht  gemeint  sein  konnte"  ^).    Ambros  selbst 

*)  Gesch.  der  europ.  al)en(ll.  Musik  S.  18. 


-     40     — 

gesteht,  dals  er  sich  hinge  nicht  von  der  Autorität  Kisewetters 
losmachen  konnte,  und  es  ist  vergnüglich  zu  sehen,  wie  er  sich 
den  Schniack  der  Alten  an  den  Quinten-  und  Oktavengängen 
psychologisch  enträtseln  möchte.  „Dafs  das  Organum  je  in  so 
strenger  Konsequenz  ausgeführt  worden,  wie  es  Hucbald  theore- 
tisch erläutert,  will  uns  freilich  kaum  glaublich  erscheinen;  aber 
Remi  von  Auxerre,  Aurelianus  Reomensis,  Regino  von  Prüm 
reden  davon  so  bestimmt,  dafs  man  diesen  unverwerflichen  Zeug- 
nissen die  gröfste  Gewalt  anthun  mufs,  um  im  Organum  nichts 
als  einen  vereinzelten  barbarischen  Mönchseinfall  zu  erblicken, 
der  nirgends  existiert,  als  im  Kopfe  seines  Eiünders.  Dafs  wirk- 
lich und  wahrhaftig  in  solcher  Weise  gesungen  worden,  ist  wohl 
zweifellos.  Der  eindringliche  Quintenklang  tönte  damals  den 
Zuhörern  anregend;  sie  mochten  gerade  in  dem,  was  uns  heut- 
zutage unerträglich  scheint,  einen  eigenen  Reiz  finden.  Man 
könnte  fast  auf  den  Gedanken  kommen,  dafs  das  Organum  wirk- 
lich eine  Pönitenz,  eine  Ascese  für  das  Ohr  sein  sollte,  dafs 
man  dem  Reize  weltlicher  Musik  im  Kirchengesange  etwas 
Herbes,  der  Sinnlichkeit  absolut  Widerstrebendes,  entgegen- 
setzen wollte,  sowie  die  damalige  bildende  Kunst  ihre  Heiligen 
,bald  mürrisch,  bald  komisch,  immer  häfslich'  bildete;  aber 
die  Schriftsteller  wissen,  wie  wir  hörten,  nicht  genug  von 
der  ,Süfsigkeit'  des  Organums  zu  reden.  Das  sog.  Quintieren 
galt  sogar  als  allgemeine  Bezeichnung  jeder  kunstvollen  Musik 
überhaupt. 

Sie  wissen  als  viel  vom  Kirchen  regieren 
als  Müllers  esel  vom  quintieren 

sagt  Sebastian  Braut  in  seinem  Narrenschiff"  ^).  Auffallend  ist 
nur,  dafs  man  nicht  in  die  Handschriften  schaute,  wo  die  leben- 
digen Thatsachen  in  einer  Anschaulichkeit  und  Frische  reden, 
die  alle  Zweifel  vernichtet. 

Am  Weihnachtstage  wurde  die  Vesper  im  Stifte  Hohenfurt 
jedenfalls  so  fc^ierlich  als  möglich  gehalten.  Dazu  dürfte  nicht 
wenig  der  folgende  „versiculus  ad  vesperas"  beigetragen  haben, 
den  ich  der  Handschrift  A  entnehme: 


')  Gesch.  d.  Musik  II.    S.  141  u.  f. 


—    41     — 


Tarn  -  quam  sponsus  dominus  procedens  de  thalamo 

^^"^'      j"T    "l^'  J    J        I        I      J      J      J      J 


SU 


p^"^i=Ei;=£i3r=F|=: 


Hucbald  starb  930 ;  dieser  Versikel  und  die  Beilagen  XXI — 
XXIV  stammen  aus  dem  Anfang  des  fünfzehnten  Jahrlumderts ; 
No.  XXV  gar  aus  einem  vielgebrauchten  Codex  des  sechzehnten, 
aus  einer  Zeit,  da  der  bewundernswerte  Prager  Tonsetzer  Heinrich 
Isaak  vielleicht  schon  gestorben,  in  München  ein  Lassus,  in  Rom 
ein  Palästrina  blühte.    Zahlen  und  Namen  sind  beredt. 

Dies  wenige  mag  zum  Nachweise  genügen,  in  wie  vielen 
interessanten  Beziehungen  diese  Lieder,  Wort  und  Weise,  fast 
möchte  man  sagen  nach  allen  Richtungen  der  Kulturgeschichte 
stehen. 

In  den  benutzten  Handschriften  befanden  sich  von  hierher- 
gehörigen Liedc^rn  noch  die  folgenden,  von  deren  Abdrucke  ab- 
gesehen wurde: 

1.  Ave  Jesus  qui  forniosus,  Osterlied  E,  ist  nicht  ab- 
gedmckt,  weil  es  nur  ein  Bmchstück  eines  längeren  Psalterium 
Jesu  Christi  ist,  über  das  ich  zu  vergleichen  bitte  Blätter  für 
Hymnologie  1886,  No.  1,  S.  2.  — 

2.  Ave  plena  gi^atia  F  fol.  123  mit  Mel.  bei  Mone  IL  288. 
Unsere  Hsch.  schliefst  sich  der  Hsch.  B.  Mone's  an.    Varianten : 


—     42     — 

2,  8  thronus  deitatis.  3,  3  Consolatrix  pauperum.  5,  5  ploriae 
spectaculum. 

No.  7:    0  quae  super  agmina  8:    0  vitae  remedium, 

Coeli  sublimaris,  Puella  decora, 

Angelorum  domina,  Coeli  refrigerium 

Virgo  singularis,  Coelitus  irrora, 

Cor  meum  illumina,  Sacrum  tuum  filium 

Fulgens  Stella  maris,  Pro  nobis  ex  ora, 

Et  ab  hostis  machina  Peccatorum  omniuni 

Semper  tuearis.  Veniam  implora. 

3.  Ave  virgo  gloriosa,  Coeli  jubar  B.  Nur  einzelne  Strophen 
ohne  Zusammenhang  aus  Mone  n,  318. 

4.  Ave  virgo  virginum,  verbo  E,  bei  Mone  11,  107  u.  f.  ^) 
Varianten.  1,  2  Verbo  concepisti.  —  1,  6  Mater  Jesu.  —  1,  7 
Juva  nie  miserrimum.  —  2,  4  Föns  summi  dulcoris.  —  2,  ö  Pons 
timoris.  —  3,  4  Matrem  sibi.  —  6,  5  Summa  fervitas,  verschrieben.  — 

9,  6  Jesus   Christus    secus.   —   9,   7    Lux    eadem    ipse  sit.   — 

10,  4  Tu  es  sublevatrix.  —  10,  6  Es  auxiliatrix  —  10,  7  u.  S 
Tu  tanta,  nobilis  sis  Mihi  relevatrix.  —  11  verschrieben.  — 
12,  2  Tibi  obedivit.  —  12,  7  Sit  mihi  propitius.  —  13,  1  Fructus 
florens  floruit.  —  12,  2  Lucens  cum.  —  14,  2  Produxit  hunc.  — 
14,  2  u.  3,  4  u.  5  umgestellt.  —  14,  8  Muneret.  —  15,  7  Ne 
demum  cum  impiis.  —  16,  1  Amen  dicat  clericus  etc. 

5.  Dies  est  laetitiae  A  D  E  G ,  bei  Mone  I,  62  u.  f.  Wacker- 
nagel I,  206  u.  f.  Ordnung  der  Strophen:  1.  3.  2  DEG.  1.  3, 
6.  4.  5.  7.  9  A.  No.  8  fehlt  A.    Dafür  folgende  Sclilufsstrophe : 

Mater  tuum  filium 

Jugiter  implora, 
Ut  nobis  remedium 

Sit  in  mortis  hora, 
Qui  lucramur  (1.  luctanuu)  stadio, 
Daemonis  incendio 

Camino  poenali, 
Sed  accepto  bravio 
Laetemur  cum  filio 

Veste  nuptiali. 

6.  Gaude  quam  magnificat  B,  wenige  Strojdien  aus  dem  Liede 
bei  Mone  H,  128. 

7.  Jesu  dulcis  mat(H*  bona  B,  einzelne  unter  Aufgeben  dos 
Verständnisses  aus  dem  Kontext  gerissene  Strophen  des  Liedes 
bei  Mone  11,  318,  zum  Teil  dieselben  wie  in  Ave  virgo  gloriosa. 


—     43    — 

8.  Jesus  Christus  nostra  salus  ADEM,  daraus  bei  Wacker- 
nagel  I,  No.  367.  Varianten  1,  4  hostiam  DE.  —  9,  4  Offan- 
tiuni  ADE.  —  10,  1  Caro  panis  A.  —  In  A  u.  D  hat  das  Lied 
folgende  Ro :  Eja  jubilate  |  Voces  attollite  '  Nostro  creatori  |  Sym- 
phoniis  |  Hymnidicis  |  Christum  zelate.  Die  Melodie  sehr  ab- 
weichend von  der  bei  Leisentritt,  sowie  von  den  Brüderkantio- 
nalen;  daher  im  Anhang  No.  IX. 

9.  In  hoc  anni  circulo  DE,  stimmt  nur  mit  Leisentritt  (bei 
Wackernagel  I,  No.  266),  der  eben  das  Lied  bietet,  wie  es  in 
Böhmen  und  den  Xachbarländern  üblich.  Doch  kommen  hier  die 
Strophen  Tres  magi  de  gentibus  (b),  Aumm  regimi  domino  (c), 
Eli  laus  et  gloria  (d),  aus  denen  Leisentritt  mit  einigen  anderen 
ein  eigenes  Lied  gebildet  hat  (Wackernagel  I,  No.  405),  in  diesem 
vor.    Aufserdem  folgende  Strophe  (a): 

0  prompta  humilitas, 
Delicata  castitas, 
Quam  abstraxit  Caritas 
Per  virginem  Mariam. 

Die  Reihenfolge  der  Strophen  ist  dann  im  Vergleich  zu 
Wackemagel  No.  266  in  D:  1.  3.  2.  4.  5.  9.  10.  a.  b.  c.  d.  14; 
in  E:  1.  2  3.  4.  5.  6.  8.  b.  c.  14.  d. 

10)  Inter  natos  mulierum  E,  auf  Joh.  B.  Bruchstücke  einer 
noch  ungedruckten  Sequenz. 

11)  Magnmn  nomen  Domini  DE,  verwirrt  Unzusammen- 
gehöriges. 

12)  Puer  nobis  nascitur  AN.  —  Wackernagel  No.  329. 
Strophen  1.  2.  5.  3  A.  1.  3.  2.  4  N.  —  Varianten:  3,  1  Tune 
Herodes  A.  3,  3  Infantesque  puerulos  A.  —  4,  1  Qui  natus  de 
virgine  N.  4,  4  Perduc  nos.  N.  --  5,  1 — 3  Alpha  I  et  E  et  0, 
dreimal  A.  — 

Endlich  sind  einige  Lieder  übergangen  worden,  von  denen 
die  Handschriften  nur  einzelne  Bruchstücke  bieten  oder  einen 
so  verkommenen  Text,  dafs  damit  nichts  zu  machen  war.  Dies 
war  vor  allem  mit  dem  Leiche  „Ut  igitur  plenitudo  venit  tem- 
poris"  (N)  der  Fall. 

Es  erübrigt  noch,  dafs  ich  eine  Pflicht  der  Dankbarkeit  er- 
fülle, indem  ich  allen  denen  meine  Erkenntlichkeit  bezeige,  die 
mich  in  dieser  Arbeit  gefördert  haben ;  vor  allen  den  Vorständen 
der  hiesigen  K.  K.  Universitätsbibliothek  und  des  Kgl.  böhmischen 


—     44     — 

Museums;  dann  Herrn  Dr.  Lau])niann,  Direktor  der  K;.4.  liof- 
und  Staatsbibliothek  in  München,  Sr.  Hochgel)oren  dem  Herrn 
Reichsgrafen  A.  von  Schönborn,  Herrn  Professor  Dr.  Schnee- 
dorfer  0.  C. ,  Herrn  Th.  Wagner,  Fürstl.  Schwarzenbergschem 
Archivar  zu  Wittingau;  schliefslich  und  vor  allen  dem  Hw.  Herrn 
J.  Pachta,  sowie  dem  Kustos  des  Böhmisclien  Museums  Herrn 
A.  Patera,  ohne  deren  stets  sich  gleichbleibende  Zuvorkonnnen- 
heit  es  mir  unmöglich  gewesen  wäre,  diese  Arbeit  in  verhältnis- 
mäl'sig  kurzer  Zeit  zu  bewältigen. 

Prag,  den  6.  März  1886. 

Guido  Maria  Dreves. 


I. 


LEICHE. 


1. 


1.    Ad  honorem  et  decorem 
Matris  Domini 
Jubilemus  et  psallamus 
Melos  laetitiae; 

Quam  beavit  coronavit 

Deus  hominem, 
Ut  intraret  et  crearet 

Solem  justitiae. 

Hanc  sanctus  spiritus 
Replevit  coelitus, 
Obumbravit,  illustravit 
Quam  divinitus; 
Dum  concepit,  non  recepit 
Semen  humanitus. 


2.    Nil  negare  matri  charae 
Debet  filius, 
Sed  paratus  erit  natus 
Maternis  precibus. 

Ergo  ora  omni  hora, 

Rosa,  lilium 
Ut  det  tutos  nos  exutos 

Peccati  faecibus. 

Praeter  te  misere 
Vivimus  sine  spe, 
Ergo,  grata  advocata, 
Esto  propere, 
Ne  iniquo  et  antiquo 
Damnemur  opere. 


3.    Tu  san Ctorum  angelorum 
Exultatio, 
Dum  te  vident  digne  rident 
Delectabilius. 

Tu  parata  et  omata 

Habitatio, 
Quam  beavit  et  ornavit 

Excelsi  filius. 

Audi  nos,  florum  flos, 
Omnis  dulcoris  ros, 
Supplicantem  te  laudantem 
Salva  populum, 
Ne  damnemur  sed  laetemur 
Tecum  in  saeculum. 

ABCDE.  —  1,  3  psallemus  C.  —  1,  4  — 7  verstellt  E.  —  1 ,  6 
Deus  omnium  A.  —  ],  ]3  et  recepit  (sie)  C.  —  Nach  1,  14:  Gaudium  om- 
nium  I  es  invocantium  |  Audi  vota  mente  tota  ]  Rosa  lilium  |  Virgo  pia  es 
Maria  ]  Spes  desperantium  C.  —  2,  4  Matris  precibus.  —  2,  7  Ut  te  tutos 
DBE  et  exutos  B.  —  Nacli  2,  8  Gaudium  omnium  etc.  B.  —  2,  9  Praeter 
te,  rex  Cliriste  E.  —  2,  1 1  Ergo  grate  advocate  E.  —  3,  1  ff.  und  3,  4  ff. 
umgestellt  D.  —  3,  3  Semper  rident  D.  —  3,  7  Quam  purgavit  et  ornavit 
A.  —  3,  S  Excelsus  B.  —  3,  11  Supplicantes  et  laudantes  DE.  —  3,  14  in 
patria  B  saecula  ACDE.  — 


—    48    — 


2. 


1.  Ave  gloriosa 
Virgo,  mater  Christi, 

Ave  speciosa, 
Christum  genuisti, 

Super  omnes  choros 
Mater  extitisti, 
Placa  nobis  tuum 
Dilectum  filium, 

Maria  pia. 

2.  Nostra  sis  advocata, 
Yirgo  Deo  grata, 

Fac  servare  rata 
Almaque  beata 

Interventrix  pia. 
Succurre,  Maria, 
Da  nobis  aspectu 
Frui  resurgentis 

Maria  pia. 


3.  Virgo  pulchra  tota, 
Sole  praelucida, 

Plena  dulcorosa, 
Gratiam  impetra, 

Fulgens  velut  rosa^ 
Nos  hie  illumina, 
Ut  jungamur  tuo 
Dilecto  filio, 

Maria  pia. 

4.  Ave  maris  Stella, 
Lucens  prae  ceteris 

Quasi  luna  plena, 
Esto  dux  miseris; 

Protege,  benigna, 
Omni  laude  digna, 
Ne  nos  hostis  ducat 
Trabens  ad  infima, 

Maria  pia. 


5.    Gloriosa  tutrix, 
Asta  promiseris, 

Coeli  sidus  darum 
Cunctis  creaturis. 

Bona  cuncta  posce 
Nobis  de  superis, 
Ut  fruamur  tuis 
Semper  suifragiis, 

0  Maria  pia. 

B.  C.  —  3,  1  pulchra  sole  C.  —  8,  2  nimis  praelucida  C.  —  3,  3  Velut 
luna  plena  C.  — 


3. 


1.    Ave  Maria, 
Angelorum  dia 
Coeli  rectrix, 
Virgo  Maria. 


Gratia  plena 

Et  porta  amoena 

Paradisi, 

Coeli  regis  lilia. 


Dominus  tecuni. 
Tu  sis  mecum 
In  coelestibus. 


—    49    — 


2.    Benedicta  tu 
In  mulieribus 
Ac  mulier 
In  mulieribus 

Et  benedictus 
Tuus  primogenitus, 
(^ui  dicitur 
Mariae  filius. 

Fructus  illuxit 
Et  induxit 
Nos  in  gaudium. 


3.    Yentris  ex  utero 
Virginitatis  dum 
Yirgo  deum 
Nobis  genuit, 

Cui  angeli 
Simul  decantabant: 
Gloria  sit 
In  altissimis. 

Amen,  conceptum 
Yerbum  caro 
Ex  te  prodiit! 


B  C  D.    —    8,  3  nobis  Deum  B.    —    3,  6  decantant  D.  —  3,7  sit  fehlt 
in  D.  —  3,  9  ff.  fehlen  in  B  dafür  Dominus  teeum  wie  oben  1,  9  ff. 


4. 


1.    Ave  maris  Stella, 
Lucens  miseris, 

Deitatis  cella, 
Porta  principis. 

Paradisi  patens  fons, 
Tu  Cupressus,  Sion  mons, 
Peccatorum  pons. 
Patris  obumbratione 
Verbum  caro  fit  per  te 
Sacro  flamine. 


2.    Regis  diadema, 
Stola  praesidis, 

Samsonis  problema, 
Funda  Davidis. 


Turris,  per  quam  transit  gens, 
Deum  verum  tenens  ens, 
Ne  desperet  flens. 
Tu  es  Salomonis  res, 
In  te  nostra  tota  spes 
Agitur  per  tres. 

3.    Mater  pietatis, 
Parens  filium, 

Ebur  castitatis, 
Candens  lilium, 

Urna  coeli  manat  ros, 
In  te  crevit  Jesse  flos, 
Qui  salvavit  nos. 
Rubus,  quem  non  urit  pyr, 
Nee  in  cujus  ponit  ir 
Se  coelestis  vir. 


ABCDE.  —  1,  5  Pons  AB.  —  1,  7  fons  AB.  —  1,  8  subumbra- 
mine  ABE.  —  2,  3  probleuma  B.  —  2,  5 — 7  u.  2,  8 — 10  umgestellt  A.  — 
2,  6  De  Moab  adversum  ens  B.  —  2,  8  sqq.  fehlen  in  B.  —  2,  9  rata  spes 
BE.  —  3,  5  manans  ros  BE.  —  3,  9  Der  Sinn  verlangt  et  oder  secl  statt  nee; 
ir  für  das  bessere  hir.  —  3,  10  sed  coelestis  AD.  —  B  hat  noch  folgenden 
Zusatz,  der  offenbar  ungehörig  ist: 


V. 


Ave  vitae  via  tuta, 
Duc  ad  patriam, 

Ave  virgo,  coeli  scala, 
Dona  veniam. 
Dreves,  Cantiones  Bohemicae. 


R.     O  lux  animarum, 
Tu  lux  tenebrarum 
Lucens  miseris. 


50    - 


1.  Ave  non  Evae  meritum 
Sedentis  ad  interitum 

Maria  sie  affatur; 

Maria  nata  gratia 
Offerens  se  galaxia 
Vaganti  gratulatur 

Coetus  fidelis,  virginis 

Qui  meritis  juvatur; 
Virgo  quaerens  ab  angelo, 
Quid  vult  haec  salutatio, 
Maria  sie  turbatur. 

2.  Gratia  ple na,  spiritus 
Sanctus  in  te  divinitus 

Deseendet,  ne  turberis, 

Virtus  ad  haec  altissimi 
Tibi  obumbrabit,  eara  mi, 
Gratia  sie  repleris. 


5. 


Eeee  ancilla  Domini, 

Verbum  tuum  salvetur. 
In  me,  pia,  ne  timeas, 
Hymnum  deeoris  offeras, 
Saerum  ex  te  nascetur. 

3.    Dominus  tecum,  hodie 
Vietrieem  manum  porrige, 
Benedicta  tu  rosa, 

Rorans  in  mnlieribus, 
Succurre  tuis  gentibus. 
Ne  tardes  speciosa. 

Et  benedictus  filius 
Ventris  tui  levamen 

Omni  reatu  eonferat. 

Yerbum  tuum  referat 
Opus  honoris.     Amen. 


KM,  in  letzterem  verschmolzen  mit  dem  Leich:  Digna  laude,  w.  m.  s. 
K  hängt  zwei  Stollen  dieses  Leiches  dem  vorstehenden  an,  obschon  das 
Amen  am  Schlüsse  jeden  Zweifel  über  die  (Jnzusammengehörigkeit  aus- 
schliefst. —  1,  6  Vagienti  KM.  —  3,  7  liest  M:  Et  benedictus  filius.  was 
dem  Versmafse  gerecht  wird,  während  K  hat :  Et  benedictus  fructus,  was  der 
Schrifttext  fordert.  —  3,   10  Et  tibi,  mater,  referat  M. 


6. 


1.  Ave  rosa  in  Jerieho 

Purpure  vestita, 

Maria  phoebi  spherico 
Divinitus  polita. 

Gratia  saeri  fiaminis 
Mire  illustrata, 

In  hora  diri  examinis 
Nostra  sis  advoeata. 

2.  Plena  virtutum  tiamine 

Spurcitias  subegit 


Dominus  natus  pro  homine 
Te  sibi  praeelegit. 

Tecum  conregnaus  hodie 
In  eoelorum  thronis 

Matrem  honorans  gloriae 
Gratuitis  in  donis. 

3.    Benedicta  tu  domina, 
Tu  virginum  fecunda, 

In  mulieribus  femina 
NuHa  fuit  secundii. 


—    51     — 


Et  bcnedictus  fructus  tis 
Ventris  nos  attollat. 

Tuo  pio  juvaniine 

A  poeiüs  nos  absolvat. 


Maria  candens  lilium, 
Trinitatis  cella. 

Tuum  dilectum  filium 
Pro  nobis  interpella. 


ACDX.  —  Die  Leichform  des  Liedes  ist  aus  den  Versanfängen, 
<lie  dem  Ave  Maria  entnommen,  ersichtlich.  1,  3  Phoebo  CD.  —  1,  8  Maria 
sis  advocata  D.  —  L',  '  virtutum  floribus  A,  ftimina  D.  —  2,  b  Gratuhitur 
in  donis  C.  —  3,  6  Ventris  nos  absolvat  CD.  — 


1.    Ave  nibeiis  rosa. 
Virgo  speciosa, 

Jesu  Christi  tu  es 
Mater  gloriosa. 

Peccatorum  nostronim 
Ne  sis  odiosa, 
Sis  interventrix  nostri, 
Ut  evadamus  rostri 
Inimici  nostri. 


7. 


4.    Eja  virga  Jesse, 
Yirens  et  florida, 

Muuda  corda  nostra 
Nimium  arida. 

Ne  sinas  nos  perire, 
Mortis  quoque  dirae, 
Ut  crimen  evadentes, 
Gloriam  tibi  dantes 
In  coelis  canentes. 


2.  Tale  imperatrix, 
Nostra  advocatrix, 

Virtutum  amatrix, 
Munenim  es  datrix 

Splendens  urna  aurea, 
Porta  es  reclusa. 
Per  spiritum  aperta 
Sanctuiu,  fuisti  certa 
Nuntio  reperta. 

3.  Salve  ardens  rubus 
Nihil  concrematus, 

Per  quam  rex  coelorum 
In  mundum  est  natus, 


5.  Probleuma  Samsonis, 
Tu  funda  Davidis, 

Yictoriam  auffers 
Iniquis  validis. 

Throuus  es  Salomonis, 
Ornata  coronis, 
Lilium  virginale, 
Odorosum  Crinale, 
0  flos  aestivale. 

6.  In  extrema  liora 
Exora  liliuni 

Cum  maxima  turba 
Sanctoruni  oiiiiiium ; 


Subvenite  pro  nobis 
Yestris  piis  donis, 
Ut  per  vestrum  juvamen 
Det[ur]  pium  examen, 
Deo  demus  Amen. 


Qui  sibi  te  elegit 
Sponsam  virtuosam, 
Dominam  angeloruni 
Et  reginam  poloruin, 
Omnium  regiiorum. 

BCE.  —  1,  li  Inimici  hosti  C.  —  2,  1  Ave  B.  —  In  CE  steht 
diese  Stropiie  an  4.  Stelle.  —  2,  8  Dum  fuisti  B,  factum  fuisti  C.  —  3,  8 
terrae  nee  polorum  C,  terrae  et  polorum  E,  —  4,  2  florons  et  florida  B.  — 
4,  6  morte  CE.  —  5,  9  aestivalis  E.  —  r.  2  excita  filium  C.  —  6,  4  sanc- 
torum    millium  CE.  —  6,    8  Et   grave    examen  C,  gratiae  hoc  exameu  E. — 

4* 


52    — 


i 


8. 


1.  Ave  sanctissima  regina, 
Gratia  divina 

Quam  trina 

Beavit, 

Ante  nee  post  creavit 

Majorem  te. 

Te  rex  regum,  Deus  deornm, 

Dierum  multorum, 

Pro  morum 

Virtute 

Sponsam  in  senectute 

Traxit  ad  se. 

Mira  res,  angelum  emiserat, 

Tantum  placuisti; 

Plena  es  gratia,  qui  dixerat, 

Verbo  concepisti, 

Virgo  permansisti, 

Dixisti : 

Secundum 

Verbum  tuum  jucundum 

Fiat  in  me. 

2.  Salve  lux  patrum  prophetarum, 
Grlosa  scripturarum 
Multarum, 

Serrata 

Porta  perambulata 

Ezechiel. 

Sicut  rubus  non  con  crem  ata 

Moysi  flammata 

Servata, 

Sic  paris, 

Mater  nescia  maris, 

Per  Gabriel. 


Aaron  arens  virga  floruit 

Non  naturae  more, 

Gedeon  vellus  mire  maduit 

De  coelesti  rore; 

Sic  salvo  pudore, 

Dolore 

Semoto, 

Yiro  gignis  ignoto 

Emmanuel. 


3.    Vale  Esther,  per  te  Judaeum 
Salvat  Mardochaeum 
Rex  regum, 
Comprendit 

Ferox  Aman,  suspendit 
Pro  scelere. 

Judith  ut  Caput  Holofemis, 
Qui  praeest  infernis, 
Prostemis, 
Yolentem 

Süperbe  Juda  gentem, 
Te  perdere. 

Salomon  regis  potentissimi 

Mater  nuncupata, 

In  Sion  sedentis  altissimi 

Dextris  sociata, 

Nobis  advocata, 

Yocata, 

Maria, 

Virgo  Clemens  et  pia, 

Nos  protege. 


BCDEF,  letzteres  mit  der  böhmischen  Übertragung.  —  1.  11  in 
jnventute  B.  —  2,  7  ff.  concrematu«,  flammatus  servatns  BCE.  —  3,  7  Audit 
st.  Judith  E.  —  3,  12  Teque  perdere  E.  —  3,  14  matre  nuncupata  B.  — 
3,  15  Sedentis  in  Sion  E. Der  Leidi  ist  aus  einer  Wiener  Hsch.  ab- 
gedruckt in  J.  Feifalik  „Untersuchungen  über  altböhmische  Vers-  und  Keim- 
kunst" II,  S.  42  u.  f. 


9. 


1.    Ave  sole  purior, 

Luna  plena  pulchrior, 
Mandi  luce 

clarior.  Maria, 
Te  collaudat 

clerus  voce  pia. 

In  te  solem  gratiae 
Christus  sol  justitiae 
Suum  lumen 

mire  radiavit, 
Dirae  mortis 

tenebras  fugavil. 

Tu  sol  super  omnia 
Sole  es  amicta, 

Verae  lucis  gaudia 
Per  te  benedicta 

Fiant  nobis  pervia, 
Mater  Dei  dicta. 

2.    Liquefac  et  arida, 
Mollia  coiisolida, 
Nostra  corda 

noxis  indurata, 
Peccaminum 

faece  praegravata. 

Sicut  sol  spectabilis, 
Visu  delectabilis, 
Tibi  veri 

solis  dat  amictum 
Calcans  caput 

tyranni  devictum. 

Reduc,  rege  devia, 
Fove  nascitura, 

Robora  debilia 
Tibi  placitura 

Pellens  quaeque  vilia 
Nobis  nocitura. 

3.    Eftice,  ut  vanitas 
Mundique  cupiditas 
Nee  non  amor 

per  nos  reficetur, 
Scelus  omne 

penitus  vitetur. 


Tu  es  virgo  regia, 
Stella  maris  praevia, 
Tu  es  candens 

liliuni  Corona, 
Tibi  dantur 

gratianim  dona. 

Grata  inchoatio 

In  ventre  materno. 

Es  sanctificatio 

Parens  ab  aeterno, 

Gratiae  repletio 

Pneumate  superno. 

4.    Non  virali  semine 
Sed  sacro  spiramine 
De  coelo  tu 

superveniente 
Patrem  nata 

concipis  umbrante. 

Sic  concepto  filio 
Gravida  cum  gaudio 
Nobis  natum 

parturis  jucunda, 
Sine  viro 

es  virgo  fecunda. 

Absque  pari  femina, 
Praemio  procellis 

Angelorum  agmina, 

Quae  es  favus  mellis, 

Giras  mundi  lumina, 
Sygis  obstas  bellis. 

5.  In  coeli  cacumine 
Beatorum  culmine 
Praefulcita 

digne  trabearis 
Et  bis  senis 

stellis  coronaris. 

Ambiunt  jerarchici 
Ordines  angelici 
In  te  Visum 

suum  defigentes 
Et  te  castam 

virginem  scientes. 


54 


Apostoli,  martyres 

Nee  non  confessores, 
Virgines  et  viduae, 

Christi  assessores, 
Laudant  unanimiter, 

Tibi  dant  honores. 


Eja  splendor  patriae, 
Lassis  in  hac  via 

Sis  lucerna  veniae, 
Interventrix  dia, 

Duc  ad  lumen  gloriae, 
Fulgida  Maria. 


C.  —  2,  5  faece  peccaminum  praegravata  Hsch. 
solis  amictum  Hsch.  — 


2,  9  Tibi  dat  veri 


10. 


1.    Ave  spes  et  salus 
Infirmorum, 
Desperatorum 
Renovatrix. 

Salve  fax  coelestis 
Luminosa, 
Tu  copiosa 
Consolatrix. 

Laude  plus  laüdabilis 
Coeli  terraeque  giro 
Dominaris, 
Yirgo  venerabilis, 

Mater,  quae  sine  viro 
Nuncuparis. 
Summi  regis  nostri  plasmatoris 
Sedes  amoris 
Trinitatis. 


2.    Aberrati  sumus 
In  hac  vita, 
Virgo  Maria, 
Male  stamus. 

In  peccatis  multum 
Constituti, 
Per  te  soluti 
Ut  fiamus. 

KM,  daraus  bei  Mone  II,  354  n 
dessen  Abgesänge  ebenfalls  dreiteilig 


Da  tuo  juvamine 
Delectamenta  camis 
Superare, 
Ut  sine  gravamine 
In  die  novissima 
Queamus  stare 
Coram  justojudice  congaudenda 
Et  non  flendo 
Cum  damnatis. 

3.    Hoc  perpendat  homo, 
Mundi  levis 
Haec  vita  brevis, 
Cito  cedit. 

Mors  perennis  post  hanc 

Minitatur, 

Non  terminatur, 

Malos  laedit. 

Curta  delectatio 
Peccantibus  suavis 
Reputata, 

Longa  castigatio 

Pro  hac  est  in  inferno 
Praeparata, 
A  qua  nos  digneris  custodire, 
Fac  nos  ire 
Cum  beatis. 

.  1.    Ein  durchaus  regelmäfsiger  Leich^ 
gegliedert  sind. 


11. 


1.  Ave  trinitatis 
Cubile, 

Ave  castitatis 
Sedile, 

Plenum  gratia. 


Ave  nocivorum 
Fugatrix, 

Ave  vitiorum 
Curat  rix, 

Culpae  nescia. 


55     — 


Opifex,  qui  regit 
Summa  et  intima, 
Te  matrem 
Sibi  praeelegit, 
0  sanctissima. 

Maria,  te  rogamus, 
Succurre.  iie  petamus 

Ima. 
Atque  scelus  iniquum 
Expurga  et  antiqiium 

Zyma. 

2.    Caro  et  natura 

Mirantur, 
Quare  in  te  jura 

Mutantur 
Mirabilius. 

"Virgo  singularis 

In  prole, 
Luna  plus  probaris 

Ac  sole 
Lucens  clarius. 

Nulla  praelibatur 
Tibi,  matrum  prima, 
Similis 

Nee  te  comitatur, 
0  dignissima. 


Maria,  te  rogamus, 
Succurre,  ne  petamus 

Ima. 
Atque  scelus  iniciuum 
Expurga  et  anti(iuum 

Zyma. 

Protege,  benigna, 

Tu  gentem, 
Salva,  benedic,  et 

Egentem 
Redde  filio, 

Ut  non  contra  nos 

Accusatrix, 
Sed  tu  nostra  sis 

Advocatrix 
In  exilio. 

Gemma  mulierum, 
In  die  ultima 
Te  laudantem 
Respice  clerum, 
0  sanctissima. 

Maria,  te  rogamus, 
Succurre,  ne  petamus, 

Ima. 
Atque  scelus  iniquum 
Expurga  et  antiquum 

Zyma. 


A  li  C.  —  Leich  mit  Abgesang  u  ii  d  Rundreim.  —  1,8  peccatorum 
B.  —  Nach  1 ,  18  fehlt  der  zweite  Teil  des  Rundreims  C.  —  Die  Stollen  von 
Str.  2  umgestellt  C.  —  2,  9  a  sole  A.  —  8,  2  Lugentes  C.  —  ^^,  -i  Ob  nicht 
beuedicta  oder  digna?  —  3,4  Egentes  C.  —  Am  Schlüsse  nur  die  zweite 
Hälfte  des  Rundreims  C.  — 


12. 


l.Ave  virgo,  mater  intemerata, 
Paradisi  lilium, 
Genuisti  tilium 
Inviolata. 

Rore  perfusum  vellus  Gedeonis 
Te  signavit,  Maria, 
In  te  lucet  soi)hia, 
Föns  Salomonis. 

Flos  pudicitiae, 
Föns  omnis  gratiae. 


2.  Ave  templum  divinae  majestatis, 
I'lorens  Aaron  virgula, 
Radiosa  stellula 
Divinitatis. 

Beatus  venter  tuus  procreavit 
Angelorum  dominum, 
Salvatorem  omnium, 
Quem  mors  expavit, 

Et  plenam  gratia 
Sine  fallacia. 


—    56     — 


3.  Maria,  porta  jugiter  serrata, 
Salutavit  Gabriel, 
Quam  vidit  Ezechiel, 
Semper  beata. 

Dixit:  Ave,  te  solam  concupivit 
Regum  rex  altissimus, 
Fructus  nam  dulcissimus 
Ex  te  prodivit, 

Ut  tuo  filio 
In  summo  solio 


4.  Cuiiisanctis  conregnaremereamur, 
In  coelesti  acie 
Deitatis  faciem 
Intueamur, 

0  virgo  Sacra  atque  veneranda, 
Praesta  hoc  quod  petimus, 
Nam  te  unigenitus 
Mire  exaudit, 

Cujus  in  dextera 
Grandes  cum  gloria. 


C.  —  2,    5    Beatus   venter   tuus,    qui  überzählig.  —  3,    2  Te  salutavit 
gegen  den  Vers.  —  3,   10  Summo  solio  desgl.  —  4,  8  Virgo  sacra  atque. 


1. 


13. 


1.    Beati,  qui  esuriunt 
Et  sitiunt  justitiam, 

Nam  verbum  Dei  audiunt 
Et  fugiunt  laetitiam, 

Quae  ducit  ad  supplicia. 
Plus  valet  tristitia, 
Quae  gaudia 
Dat  justis  aetemalia. 


2.  Cantemus  hymnum  gloriae 
Cum  cantico  laetitiae, 

Solemnizantes  hodie 
Regi  regum  victoriae, 

Qui  natus  est  de  virgine 
Sine  virili  semine. 
Cum  gaudio 
Benedicamus  Domino. 


DE.  —  1,  3  Qui  Christum  Dei  audiunt  E.  —  2,  13  hodie  fehlt  E. 


14. 


Benignam, 

Dignam 

Laudibus 

Decet  exaltare, 

Quae  fructum  vitae  omnibus 

Novit  generare. 

Impleta 

Laeta 

Munere, 

Merito  exultavit, 

Dum  angelus  dulcissime 

Piam  salutavit. 

Pietatis,  pacis  fons, 
Virgo  tu  es  navis,  pons, 

Donum  fer  salutis. 
0  suavis  navis,  pons, 
Virgo  tu  es  nobis  pons, 

Portum  da  salutis. 


Exulta 

Multa 

Gratia 

Tu  virgo  singularis, 

Nam  regis  regum  fulgida 

Mater  appellaris. 

Te  clamant, 

Amant 

Jugiter 

Agmina  sanctorum, 

Collaudantes  praedulciter 

Reginam  polorum. 

Cläre,  care  rutilas. 
Virgo  cunctis  imperas 

Veram  in  salutem, 
Obfuscare  ue  sinas, 
Virgo,  tu  ne  sinas 

Servis  tuis  lucem. 


—    57     — 


3.    Caterva 
Serva 
Hominum 
In  te  jocundamur, 
Dum  per  dilectum  unicum 
Natum  liberamur. 


Aurora, 

Ora 

Filium 

Pulcherrima  cunctorum, 

Ut  nobis  det  praemium 

Sortis  beatorum. 


Infinitae  vitae  flos, 
Yirgo,  tu  es  vitae  flos. 

Geinma  cliaritatis, 
Insignire  rite  nos, 
[0]  virgo  tu  rite  nos 

Conjunge  beatis. 

C.  —  3,  15  eine  Silbe  zu  wenig,  wohl  O.  —  Der  reiche  Reim  scheint 
mindestens  in  der  zweiten  Hälfte  der  Abgesänge  beabsichtigt.  3,  13  könnte 
aber  verschrieben  sein,  etwa  statt  glos  oder  phos,  die  sonst  in  ähnlichen  Ver- 
bindungen vorkommen,  dem  Schreiber  von  C  aber  nicht  mehr  geläufig  waren.  — 


15. 


CoUaudemus 
Matrem  Domini, 
Landes  demus 
Sacrae  virgini, 
Quae  peperit  filium, 
Regem  humilium. 

Haec  praeconcepta 
Dudum   fuerat, 
Antequam  mundum 
Dens  fecerat, 
Mente  divina 
Coeli  regina. 

Regem  es  enixa 
Yirgo  manens  fixa, 
Thronus  Salomonis, 
Yellus  Gedeonis, 
Tu  Dei  triclinium, 
Candens  lilium, 
Casta,  asta 
Ante  filium. 

Tu  aurea  uma, 
Merces  divina, 
Virga  Aaronica 
Spesque  unica, 
Yitam  vivitica 
Suffragiis, 
Aurora  ora 
Pro  naufragiis. 


2.  Sole  amicta. 
In  te  depicta 
Sunt  duodena 
Clara  sidera, 
Yeniae  vena, 
0  vitis  Vera. 

Mitis  puerpera, 
Per  te  vipera 
Est  contrita, 
Salus  reddita. 
Mons,  pons,  fons, 
Flos,  ros,  coeli  dos. 

Stelliferis  castris 
Cunctis  et  astris 
Tu  dominaris, 
Yirgo  singularis, 
Nam  laetaris 
In  coelestibus ; 
Socia  nos  superis 
Tuis  civibus. 

Felix  regis  porta 
Nunquam  aperta. 
In  te  reperta 
Sunt  bona  cuncta, 
Suntque  defuncta 
In  te  crimina; 
Nostri  interventrix  sis, 
Clemens  domina. 


58 


3.    Portus  in  undis, 
Potns  sitibundis, 
Scutum  tutum 
Contra  jacula, 
Rivus  vivus 
Dans  vitae  pocula. 

Virga  arida 
Nucigerula, 
Viola  florida 
Salutifera, 
Soli,  poli 
Hera  vera. 

Ora  tuum  natum, 
Fac  nobis  placatum, 

CB.  —  Letzteres  nur  Str.  1 — 6  und  9  zum  Teil  in  anderer  Ordnung. 
Leich  mit  doppeltem  Abgesang.  Das  Geheimnis  des  anscheinend  regellosen 
Versbaues  liegt  darin,  dafs  nur  die  Hebungen  (zwei  in  jeder  Verszeile)  gezählt 
werden,  die  Senkungen  (I — 3  zwischen  zwei  Hebungen)  aber  nicht.  —  1,  19 
asta  pro  nobis,  letzteres  überzählig,  wie  auch  das  entsprechende  Aurora  ora 
nahe  legt.  —  2,4  sacra  sidera  C.  —  2,  11  u.  12  fast  eine  Genusregel.  — 
2,  19  supernis  B.  —  3,  6  Conferens  vitae  B.  —  Zum  zweiten  Stollen  der  ersten 
Strophe  könnte  Philipp  Wackernagel  die  Bemerkung  wiederholen:  „Es  giebt 
Lieder,  welche  die  Präexistenz  der  Maria  bei  Gott  vor  der  Schöpfung  lehren." 
Hier  würde  ihm  vielleicht  das  Licht  aufgehen,  dafs  es  sich  um  eine  Prä- 
existenz handelt  in  ideis  divinis,  wie  der  Schulausdruck  lautet,  mente  divina, 
wie  das  Lied  sagt. 


Quem  carne  legis, 
Tu  filia  regis, 
Subveni  miseris, 
Extrema  hora 
Pro  nobis  ora, 
Dulcis  aurora. 

Tu  sacratum  manna, 
Coeli  roris  canna, 
Rubus  inustus, 
Ceteris  venustus, 
Hostis  gladius, 
In  infemum 
Tu  regnare  fac 
Nos  in  aeternum. 


16. 


1.  Cum  gaudio  concinite, 
Omnes  maculati, 

Carmenque  novum  solvite 
Huic  nativitati. 

Christum  laudantes 
Estote  parati, 
Ut  nos  a  cunctis  sordibus 
Redimat  peccati. 


Et  matrem  sibi 
Virginem  elegit, 
Qui  cuncta  mundi  entia 
Solo  verbo  regit. 

3.    Ergo  laudes  angelicas 
Demus  Christo  nato 

Semper  fundentes  gratias 
Homini  beato. 


2.    Hie  jacet  in  praesepio,  Et  matrem  sibi 

Tartara  (jui  fregit,  Virginem  elegit 

Et  mundum  suo  brachio  Qui  cuncta  mundi  entia 

Universum  regit.  Solo  verbo  regit. 

AGN.  —  „De  nativitate  Christi"  A.  —  Str.  2  u.  3  fohlt  G:  dafür: 
Uni  trino  etc.  und  Sit  benedicta  trinitas  etc.,  die  nicht  hierher  })as8en.  Str.  3 
fehlt  A.  ],  1  concurrite  N.  —  1,  2  immaculati  N.  —  2,  7  Sic  cuncta  regiim 
domino  Solo  verbo  egit  A.  —  Am  Schlüsse  Repet.  ut  supra  :  Et  matrem  etc.  N.  — 


59     - 


1.  Depromemus  laudes 
Piae  genitrici 

Stirpe  Davidica, 
Nostrae  assistrici, 

Beatae  virgini 
Totius  gratiae, 
Mansuetae  humili. 

2.  Flori  emanato 

Solls  cum  radio, 

Christo  conregnata 
In  poli  solio, 

Fecundata  more 
Divo,  inspirante 
Animi  pudore. 

3.  Super  exaltata 
Choros  claritatis, 

Restaurata  thron o 
Piae  largitatis, 

0  sancta  Maria, 
Audi  cleri  vota, 
Nostra  precamina. 


17. 


4.  Evae  infamati 
Noxia,  gravati, 

Per  te  restaurati, 
Filii  tui  nati, 

Nostri  Jesu  Christi, 
Laudibus  praecelsis 
Proraere  parati. 

5.  Novae  legis  latrix, 
Pia  propugnatrix, 

Fidei  amatrix, 
Excelsa  zelatrix, 

Aurora  diurna, 
Gloriosa  tutrix, 
Merito  primula. 

6.  Imprecamur  tibi 
Laudes  assiduas, 

Ut  summa  hypostasis 
Precata  virginis 

Commendet  Domino, 
Soli  trino  uno, 
Coelorum  herulo. 


B  C.  —  2,   1  emanata  B.   —   2,  4  et  poli  B.  —  4,  1  Evae  informati  B. 
5,  6  gloriosa  virgo  C.   —  6.  4  Precatu  B. 


18. 


1.    Digna  laude, 
Gaude, 
0  Maria, 
Quia 
Sine 
Fine 

Tu  pro  reis  stas, 
Das 

Eis  fas 

Perfruendi  luce 
Supern  orum. 


Quorum  coetus 

Laetus 

Canit  ibi 

Tibi 

Ave 

Suave, 

Super  omnes  res 

Es 

Vera  spes 

Desperatis  mole 

Vitiorum. 


—     60 


Namque  scis 

Prout  quis 

Atque  vis 

Semper  Ins 

Pie  subvenire, 

Qui  relicta 

Ficta 

Fide,  voto 

Toto, 

Cura 

Pura 

Tibi,  florum  flos, 

Ros, 

Coeli  dos, 

Pii  patres  Student 

Deservire. 


Tres  te  magi 

Vagi 

Tribus  donis 

Bonis 

Quaerunt, 

Fenint 

Aurum,  myrrham,  thus^ 

Rus 

Nunquam  plus 

Visum  Stella  duce 

Percur  r  e  n  t  e  s. 

Mentes  quoium 

Monim 

Föns  perfudit, 

Cudit, 

Gerte 

Per  te 

Vitam  tenent  nam, 

Quam 

Tecum  jam 

Semper  sunt  in  pace 

Possi  d  e  n  t  e  s. 

Ergo  prae 
Cunctis  te 
Virgo,  quae 
Sine  vae 


Mater  extitisti 

Christi,  posco, 

Nosco 

Scelus  meum, 

Deum 

Placa, 

Vaca 

Mihi  tua  vi, 

Qui 

Statim,  ni 

Suffrageris,  dabor 

Orco  tristi. 


3.    Tu  vocaris 
Maris 
Stella,  rite 
Vitae 
Datrix, 
Latrix 

Boni,  super  quo 
Pro 

Nobis,  0 

Tu  Maria,  Christum 
Depre  c  a  r  e. 

Dare  genti 

Flenti 

Gaudiorum 

Chorum 

Stude, 

Trude 

Procul  mortis  fei 

Vel 

Funde  mel, 

Ut  possimus  digne 

Te  laudare. 

Prope  sta, 

Cito  na, 

Fidem  da 

Rectam,  qua 

Degustemus  c  o  e  n  a  m  , 

Plenam  Jesu 

Esu, 

Qui  per  mortem 

Fortem 


-     61     — 


Cnicis 

Trncis 

Lavit,  pavit  nos, 

Quos 


Yerax  os 

Texit  labern  priscara 

Solvens  poenam. 


M,  untermischt  mit  dem  Leich  „Ave  non  Evae  meritum",  der  sich  aber 
durch  das  Amen  am  Ende  des  dritten  Abgesanges  als  ein  abgeschlossenes 
Ganze  präsentiert  und  in  dessen  Zusammenhang  der  vorliegende  auch  inhalt- 
lich nicht  pafst.  Die  Stollen  der  8.  Strophe  auch  in  K.  —  Der  erste  Teil 
des  Abgesanges  der  ersten  Strophe  steht  in  M  hinter  dem  ersten  Stollen; 
irrtümlich;  denn  die  Anfangsreime  der  Stollen,  die  den  Endreimen  der  vor- 
ausgehenden entsprechen,  geben  die  richtige  Stellung  an  die  Hand. 


19. 


1.  Dorothea  beata, 
Cappadociae  nata, 
Messiae  desponsata 

Sacro  flamine. 

Ornata  virtutibus 
Ab  annis  puberibus 
Velut  palma  floribus, 
Alto  sanguine. 

Romano  patre  nata, 

Sacro  fönte  renata 

In  Caesarea. 

2.  Omnibus  amabilis, 
Coaevis  praestabilis, 
Zabulon  odibilis 

Propter  opera. 

Tunc  praeses  Fabricius 
Institit  ardentius, 
Hanc  gliscens  praestantius 
Saeva  vipera. 

Honorat  muneribus, 
Spondet  pro  sponsalibus 
Dona  aurea. 

3.  Equuleus  paratur, 
In  catasta  fixatur, 

Dum  consensus  non  datur 
Surdis  idolis. 

Antro  taetro  clauditur, 
Pabulum  subtrahitur, 
Ab  angelis  nutritur, 
Coeli  incolis. 


Visa  pulchritudine 
Turba  abs  formidine 
Credit  in  Deum. 

4.  Idolum  prosernitur, 
Vox  daemonum  auditur, 
Cur  devastas,  dicitur, 

Nos  Dorothea? 

Ritibus  gentilibus 
Omissis  martyribus 
Fit  Corona  millibus 
In  Caesarea. 

Gravi  poena  subditur, 
Yerberibus  caeditur 
In  equleo. 

5.  0  quam  dire  flagellant, 
Yirgis,  uncis  [lacerant], 
Papillas  taedis  cremant 

Saevi  tortores! 

Bacchans  praeses  nebulo 
Hanc  claudit  ergastulo 
Mortis  in  articulo 
Spumans  terrores. 

E  carcere  sanior 
Fit  antequam  pulchrior, 
Cedit  Diana. 

6.  Ad  sorores  hanc  mittit, 
Multa  dona  promittit 
Et  has  simul  amittit 

Per  Dorotheam. 


—     62     - 


Tyrannus  ambas  dorso 
Tradit  igni  immenso 
Ligatas  vultu  verso 
Ad  poenam. 

Ait,  0  Dorothea, 
Quousque  sie  athea 
Tua  venena 

7.  Nobis  offers  prothrahens, 
Deos  meos  contemnens, 
Mea  jussa  et  spernens 

Quasi  frivolaV 

Idolis  sacrifica, 
Pessima  maleiica, 
Nobis  te  parifica, 
Thura  immola! 

Capite  truncaberis, 
Si  non  immolaberis 
Diis  nostris  magnis. 

8.  Corde  laeto  respondit: 
Deum  colo,  qui  condit 
Mundum,  mihi  spopondit 

Rosas  cum  pomis, 

Loca  deliciarum, 
In  quo  sponsum  praeclarum 
Amplectar,  valde  carum 
Cum  coeli  donis. 

Audiens   haec  tyrannus, 
Ira  fervet  ut  rhamnus 
Tortor  immanis. 

9.  Jubet  ut  pulcher  vultus 
Plagis  Sit  ita  cultus, 
Quod  tortoris  insultus 

Fatigaretur. 

Servata  in  crastinum 
Habet  vultum  pristinum, 
Movet  ira  tyrannum, 
Ut  necaretur. 


Videns  scriba  puellam 
AUoquitur  sie  illam 
Quasi  illudens : 

10.  Sponsi  tui  de  horto 
Rosas  cum  pomis  opto. 
Mihi  mitte  de  facto, 

Ut  tibi  credam. 

Cui  illa  promisit, 
Laeta  ad  mortem  ivit, 
Et  pro  cunctis  petivit, 
Yox  dixit:  Reddam. 

Impetrasti  omnia, 
Quae  petisti  munia, 
Veni  jam  gaudens. 

11.  Prece  dulei  eompleta 
Ad  ietum  inelinata, 
Spiculatoris  spata 

Cum  extenditur, 

Ecce  puer  purpura 
Stellis  auro  varia 
Rosarum  cum  sportula 
Sibi  mittitur. 

Voce  miti  hunc  rogat, 
Ut  eas  seribao  ferat, 
Fide,  spe  plena. 

12.  Obsecro,  mi  Domine, 
Da  mi  Christi  numine 
Theophilo  nomine 

Haec  munuseula. 

Tune  perrexit  ad  Christum 
Decollata  per  ietum. 
Credit  scriba  in  istum, 
Qui  fecit  saecla. 

Amoena  Dorothea. 
Duc  nos  ad  empyrca 
Prata  serena. 


N.  —  Die  Mol.  tiiulct  sich  /u  einer  freien  höhniisehen  Bearbeitung 
gleichen  Versmafses  in  der  Hohenfnrther  Handschrift  A.  —  5,  2  hicerant 
fehlt.  —   (),  8  fehlen  zwei  Silben. 


—    63     — 


20. 

1.    Ell  arca,    quam  tuiic  foederis      2. 
Duxisti  per  clangorem, 

David  fert  haue  cum  ceteris, 
Nunc  cernimus  candorem. 

Nam  hodie  concepta, 
INIater  et  arca  Domiiii, 
Nunc  cernitur  adepta, 
Cui  sit  laus  incepta. 

Davidicae  hinc  gentes, 
Cytharizate  canticis, 
In  jubilo  dangen tes, 
Hanc  arcam  conducentes. 


Est  Uterus  virgineus 
En  arca  peramoena, 

Coetus  cujus  virgineus 
Est  urna  manna  plena. 

Manna  haec  deitatis 
Vigore  typus  emanat, 
Manna  divinitatis, 
En  arca  trinitatis. 

Nos  clerici  cantemus 
In  diversis  melodiis 
Et  voce  resonemus, 
Hanc  arcam  conducemus. 


BCN.  —  Leich  mit  doppeltem  Abgesang.  —  1,  H  Prae  jubilo  N.  — 
2,  2,  arca  est  primaeva  B.  —  2,  3  coetus  tuus  C.  —  2,  4  est  vinea  dilecta 
C  —  2,  6  Figurae  typus  B.  —  2,  9  Nos  Carmen  pium  cantemus  gegen  den 
Yers  B.     Nos  pueri  N.  —   8tr.  2  vielfach  verschrieben  N. 


21. 


1.  En  €  mola  typica 
Supemi  molitoris 
Prodit  far  saporis, 
Dum  floris 
Virga  Jesse 
Germen  induit. 

Stupenda  novalia, 
Mirandum   superaale, 
Gignenti  (co)aequale, 
Regale, 
Virgo  Deum 
Yerbo  genuit. 

Felix  puellula 
In  cellula 
Continet,  qui 
Mundum  circuit. 

2.  Vola  stringens  tirmamentum 
Ens  indivisivum, 

Vere  amantivum, 
El  divum, 
Almo  birro 
Digne  clauditur. 


Syllogizans  summum    verbum, 

Transcendens  firmatum, 

Usion  beatum, 

Reatum 

Tollens  saecli, 

Satan  sternitur. 

Grande  connubium, 
Haud  dubium, 
Christus  natus 
Yisu  cernitur. 

3.    0  mira  conjunctio, 
Dum  medium  extremo, 
Primum  cum  postremo, 
El  homo 
Sic  unitur 
Hypostatice. 

Casta  generatio 
Ab  aevo  inaudita, 
Miris  insignita, 
Dum  ita 
Plebs  te  laudat 
Permagnitice. 


64 


Eosa  cum  lilio, 
Tis  filio, 
Stupet  physis, 
Sed  erratice. 

4.    Porta  clausa  permanens, 
Clausuris  deaurata, 
Pulchre  trabeata, 
Praegrata, 
Tuum  natum 
Fac  propitium. 


Te  laudantes  respice, 
Tu  interventrix  pia, 
Genitrix  Maria, 
In  via 

Da  conductum 
Tege  Vitium. 

Tecum  in  patria 
Cum  latria 
Da  perenne 
Vitae  gaudium. 


C  BD.  —  1,  2  Supremi,  B.  C.  —  1,  8  miramiir  supernale  D.  —  1,  10 
reale  C.  —  J,  11  f.  Virgo  verbum  Deum  gennit  D.  —  1,  16  qui  mundum 
creavit  D  C.  —  2,  2  ens  indivisum  D.  Es  ens  indivisum  C.  —  2,  3  vere 
amantium  D.  —  2,  4  en  divinum  D,  en  divum  B.  —  2,  5  Alme  miro  D,  alme 
viro  B.  —  2,  7  summum  regem  C.  —  2,  16  visus  C.  —  3,  2  extremum 
gegen  Reim  und  Sinn  D.  —  3,  12  praemagnifice  Iß.  —  3,  14  eis  filio  C.  — 

3,  15  Stupescit  D.  —  3,  16  creatice  D.  —  4,  12  vitia  DBC  gegen  den  Reim. — 

4,  13    in   praemia   D.    —    4,    14    cum  latera  D,    cum  laetitia  C.    —   4,    la 
gaudia  B.  — 


1.    En  trinitatis  speculum 
Illustravit  saeculum, 


2.    En  virgo  Dei  filium 
Parit  primogenitum, 


Eja  curialiter 
Jubilando  pariter. 


Nascitur  aethereis 
Cantibus  et  modulis. 


Taliter  hilariter, 
Infantulo  concinite, 
Psallite  benigne 
Carmen  perinsigne. 


Canite  et  psallite, 
Voces  puras  attollite^ 
Christo  incarnato, 
Deo  humanato. 


3.    Hie  jacet  in  cunabulis 
Puer  admirabilis, 

De  coelo  laudabilis, 
A  nobis  amabilis. 

Ergo  voce  hilari 
Modulantes  et  pari, 
Canite  benigne, 
Laetanter  perinsigne. 


1).   Weihnachten,  Varianten  bei  Wackernagel  1.     No.  324 — 32' 


65 


23. 


1.    Evangelizo  gaudium, 
(»;uod  salvator  oiniiium 
Natus  est  de  virgine.  gaudete, 
Sicut  sancti  testantur 
Prophetae. 


Cum  rex  in  regno  nascitur, 
Stephanus  renascitur, 
Pro  milite  de  coelo  descendit, 
Morte  mortem  primus  hie 
Rependit. 


Emanuel  vocabitur, 
Xobiscmn  morabitur, 
Animo  et  corde  jubilemus, 
Et  cum  angelis  laeti 
Cantemus. 


Joannes  amantissimus, 
Corpore  purissimus, 
Salutari  calice  potatur, 
Ad  Christi  convivia 
Portatur. 


In  excelsis  gloria 
Sit  divinitati, 

Pax  in  terra  patria 
Bonae  voluntatis, 

Nam  ab  idolatria 
Sumus  liberati. 


Martyres  pro  Domino 

Etiam  nolentes, 
Sub  Herodis  gladio 

Esse  innocentes^ 
Et  pro  testimonio 

Christi  non  loquentes. 


Pastores  magnalia 
Quando  audierunt, 

Angelis  cantantibus 
Bethlehem  iverunt, 

Et  cum  gaudio  magno 
Christum  laudaverunt. 


In  excelsis  residens, 
Nate  summi  patris, 

In  gremio  colludens 
Tuae  piae  matris, 

Nunc  cunctos  nos  protege 
Solvens  a  peccatis. 


Nur  E.  —  Weihnachten.    Leich  mit  doppeltem  Abgesang.    Die  Str.  1  n.  2, 
5  u.  6  sind  als  V.,  3  u.  4,  7  u.  8  als  R.  bezeichnet.  —   1,  13  patriae  Hsch, 


24. 


1.    Ex  Jacob  sidere 
Antiquo  foedere 
Nascitur  Emanuel, 
Quod  est  „Sit  vobiscum  El", 
Deus  verus  homo. 


Ave  gratia, 

Dicens  Ave, 

Nihil  pave, 

Abs  viro  concipies, 

0  stupenda  haec  res. 


Venit  absolvere 
De  mortis  carcere 
Reclusos  in  domo  1kl, 
Quem  nuntiat  Gabriel 
De  coelesti  domo. 

Dreves,  Cantiones  l'ohemicae. 


2.    0  casta  genitrix, 
Peccantium  rectrix, 
Quae  sola  meruisti, 
Fore  genitrix  ('hristi, 
0  arca  foederis. 
5 


-     66    - 


0  Engeadi  vitis, 
Pia  virgo  mitis, 
Fonnam,  senile  hyle, 
Reduxit  ad  ovile 
Josue  victoris. 


Delens  vitia. 
Demens  Vae 
Olim  Evae, 
Benedicta  sola  es 
Iiiter  mulieres. 


B  C.  —  1,  9  nuntiavit  B.  —   1  ,  3  Nil  pave  B  C.    Das  Versmafs  fordert 
nihil.  —  2,  2  Peccantium  nutrix  C.  — 


25. 


1.  Ex  legis  observantia 
Virgo  Maria  Christum 

Praesentavit. 

Synagogae  Mosaicae 
Se  penitus  sub  lege 
Subjugavit. 

Simeon  liic  vetus 
Amplexatur  laetus, 
Congaudet 
Angelorum  coetus. 

2.  Gratuleiitur  jam  virgines, 
Virgo  Maria  Christum 

Procreavit. 

Nihil  in  ea  fomitis 
Mansit  post  partum,  virgo 
Exultavit. 


Exultent  et  viduae, 
Tonent  assidue, 
Elisabeth 
Christum  prophetavit. 


3.    Vates  quoque  sancti  patres 
Visionem  Christi  de- 
siderabant : 

Solus  hie  senex  Simeon 
Cum  puerpera  Christum 
Praesentabant. 

Est  huic  responsum 

A  Deo  transmissum, 

Nasciturum 

IJt  videret  Christum. 


ADE.  —  „De  purificatione"  A.  —  1,  7  Simeon  hie  laetus  A.  —  2,  1 
et  virgines  D.  --  2,  3  Praesentavit  DE.  —  2,  G  Illibata  DE.  —  2,  7  ft 
fehlen  E.  —  2,  8  Tonantes  D  E.  —  2 ,  10  Nam  prophetavit  A.  Christum 
praesentavit  E  procreavit  D.  —  3,  4  Velut  hie  senex  DE.  —  3,  5  Dum 
DE.  —  3,  0  Praesentavit  DE.  —  3,   10  Christum  videret  A.  — 


26. 


1.    Felici  signo 

Regnasti  in  ligno 

Crucis  figurae, 
Dominus  naturae. 


2.    Fuso  cruore 

Nostro  pro  amore 

Vis  immolari, 
Clavo   vulnerari. 


Evam,  quam  damnasti 
Primo  in  homine, 
In  cruce  salvasti, 
Nobis  passus.  Domine. 


Lateris  tixurac 
Sanguis  unda  [projtiuit, 
Salutis  futurae 
Cujus  dolor  profuit. 


—    67 


3.    Ecce.  Maria, 

In  quem  transfixerunt, 

Pro  materia 
Doloris  addiderunt 


Fei  mixtum  aceto. 
Tuo  auxilio 
Fine  linire  laeto 
Fac  nos  Dei  filio. 


H  an  zwei  Stellen  mit  folgenden  Abweichungen:  2,  1  Nostro  pro  san- 
guiue.  —  2,  <)  Sanguinis  dona  profluit.  —  ^^,4  Salutis  ediderunt.  —  3,7 
Sine.  —  3,  S  Fac  nos  cum.  — 


27. 


1.    Hoc  festum  venerautes 
Concordi  voce, 

ore,   corde  humili, 
Paschalemque  tonum 

resonantes,   Christi   servuli, 
Uli  redemptori 
Resurgenti  cuncti  psallite 

Festivaliter. 


Yoce  paterna  suscitatus 
Surexit  Christus, 

patris  gloria, 
De  somno  potenter 

virtute  propria, 
Ad   paratum  sanctis 
Regnum  patris  transit  hodie 

Personaliter. 


Quo  Christus  vita  [oritur] 
Mortuonim 

resurgens  jam  non  moritur, 
Mors  illi  viventi 

ultra  non  dominabitur 
ünum  permanenti 
Cum  patre  et  sancto  spiritu 

Aeternaliter. 


3.    Portas  disrupit  tartari, 
Vinctos  allevat 

in  ventre  inferi 
Flentes:  advenisti 

Omnibus  desiderate, 
Inimicum  vitae 
Yinxit  rite  victor  strenuus 

Mirabiliter. 


2.    Triumphat  ille  splendide 
Hostem  vincens 

suo  sacro  sanguine, 
Redemit  a  morte 

mundum  patris  unctusflamine 
Et  tenebras  mortis 
Phlegetontis   praedam    detulit 

Liberaliter. 


Jja  nobis  coeli  gaudia, 
Ubi  summa 

semper  est  laetitia, 
Da  nunquam  laetari 

praeter  in  tua  gratia, 
A  malignis  tutos 
Tuo  scuto  fac  spiritibus 

Aeternaliter. 


E.  —  Himmelfahrt.  —  Dafs  das  Gedicht  ein  Leich  ist ,  der  aber  in  E 
seine  Abgesänge  verloren  hat,  geht  aus  dem  Gesangbuche  der  böhmischen 
Brüder  hervor,  woselbst  es  als  „Ton"  zu  einem  Liede  erwähnt  wird,  das  eine 
Repetitio  von  vier  1 1  -|-  ^  ■•-  11+  ösilbigen  Zeilen  hat.  In  E  steht  statt 
dieser  ein  verkrüppelter  Rundreim:  Huic  ergo  resurgenti  |  omnes  angeli  j 
psallant  omnes  laete  pariter.  Nach  dem  Brüdergesangbuche  ist  auch  die 
Abteilung  der  Zeilen  vorgenommen,  da  E  keine  Melodie  und  das  Lied  keinen 
ausgeprjigten  Reim  hat.     Es  bleiben  aber  noch  manche  Ab'Areichungen.  — 

5* 


—    68     — 


28. 


1.  Illustratam  venustate, 

Sociam  soll, 

Trabeatam  claritate, 
Conjunctam  proli, 

Veneremur  gloriosam, 
Florum  florem  rosam, 
Matrem  Jesu  Christi. 

2.  Ambiunt  quam  coelici 

Chori  mirantes, 

Ordines  hierarchici 
Odas  canentes; 

Parens  salve  sancta, 
Gignens  natum  casta, 
Regem  angelorum. 

3.  Civium  ad  turmam 

Coeli  conscendis, 

Angelorum  turbam 
Virgo  transcendis, 

Doxa  freta  prolis, 
Memor  esse  velis 
Tui  servulorum. 


4.  Omnis  coetus  corde  laetus 

Solvit  carmina, 

Doxa  fretus  et  facetus 
Coeli  famina 

Pangit  jubilando, 
Laudes  concrepando, 
Odas  Orpheales. 

5.  Beatam  in  numine, 

Nulli  secundam, 

Sine  viri  semine 
Prole  fecundam, 

Nympham  parituram, 
Filium  laturam 

Vates  praedixerunt. 

6.  Veni,  vena  veniae, 

Ferens  juvamen 

Placa  regem  gloriae 
Ante  examen 

Nostri  facinoris 
Fluxum  ob  cruoris 
Sui  durissimum. 


ß.  —  1  ,  5  Vorschlag  von  einer  Doppelkürze.  —  Die  ungeraden  Zeilen 
der  Aufgesänge  schwanken  zwischen  8  (Str.  I  u.  4),  7  (Str.  2,  5,  «i)  u.  »> 
(Str.  3)  Silben. 


29. 


1.    Imperatrix  gloriosa, 
Plena  laudum  titulis, 

Potens  et  imperiosa, 
Canticis  angelicis. 

Jure  commendaris, 
Mater  et  regina, 
Nato  non  gravaris, 
Tun  nos  assigna, 
Christi  mater,  l3eo  digna. 


2.    Peccatorum  medicina, 
Salus  es  debilium, 

Rosa  vera  sine  spina, 
Castitatis  lilium : 

Respice,  quod  posco, 
Mater  veri  Doi, 
Me  peccasse  nosco, 
Miserere  mei, 
Consolatrix  sanctae  spei. 


69    — 


0  dilecta  praeelecta, 
Fer  solamen  misero. 

Castitate  es  electa, 

Imple,  quod  desidero. 


Revoca  errantem 

Ad  viam  veritatis, 

Ad  te  nunc  clamantem, 

Gemma  castitatis, 

Templum  sanctae  trinitatis. 


ABDE.  —  1,  8  consigna  E  B.  —  1 ,  9.  Yirgo  mater  EB.  —  2,  1 
medicina  peccatorum  irrtümlich  E  B.  —  2,  6  Mater  summi  Dei  A.  —  Dei 
veri  irrtümlich  D  B  E.  —  2,  8  Intercede  pro- me  verändert  E.  —  3,  1  hiefs 
wahrscheinlich  O  dilecta,  praedilecta,  weil  eine  Anspielung  an  den  gleich- 
lautenden Vers  Adams  v.  St.  Viktor.  —  3,  2  miseris  DBE  gegen  den  Reim.  — 
-3,  5  und  6  hiefs  ursprünglich  wohl  Revoca  errantem,  via  veritatis  I  —  3,  7 
Ad   te   proclamantem  A.  — 


30. 


1.  In  matutinis  patris  sapientia, 

dementia, 
Summa  lux  angelorum, 
Manibus  reoram 
Deus  homo  adducitur, 
Fallaciter  eorum 
Fraude  sui  discipuli 
Traditus  voluntati. 

Turba     discipulorum      fugam 
capiens, 
Et  rapiens 
Jesum  plebs  inquinata, 
Ut  scriptura  rata 
Maneret  ex  oraculis 
Prophetarum  prolata. 
0  mira  patientia 
Dei  patris  ac  nati ! 

Quae  Deus  pater  voluit, 
Filius  ista  coluit, 
Qui  pro  nobis  doluit, 
Qui  nos  perire  noluit, 
Idcirco  carnem  moluit 
Satis  horenda  passio 
Parendo  deitati. 

2.  Hora  prima  judicio  comparuit, 

Qui  caruit 
Labe,  et  incusatur, 
Multum  sceleratur, 
Percutitur,  conspuitur, 
In  facie  velatur. 


Genas  suas  vellentibus 
Praebens  humilitate. 

Annas  ipsum  ligatum  ad  ponti- 

ficem 
Sentifice 
Dolose  destinavit, 
Is  eum  ligavit 
Pilato  et  Herodi 
Eundem  praesentavit ; 
Sic  foederantur  principes 
In  hac  subtilitate. 

Alba  veste  induitur, 

Pilato  restituitur, 

Plebs  furens  tum  instruitur, 

Lingua  in  hoc  acuitur, 

Non  bonitate  fruitur, 

Sed  vitiatur  pessime 

In  multa  vilitate. 

3.  Ad  Tertiam  praetorio  intruditur, 
Illuditur, 
Flagellis  flagellatur, 
Purpura  honoratur, 
Arundo  stat  in  dextera 
Et  spinis  coronatur, 
Turba  hunc  flexis  genibus 
Subridens  adoravit. 

Videntes  eumCrucifige  clamitant, 

Non  amittant, 
Neque  verentes  Deum, 
Dimittentes  reum 


70 


Omnes  latronein  Barrabam, 
Et  adducentes  eum, 
Qui  velut  agnus  innocens 
Trabern  crucis  portavit. 

0  perfidum  Judicium, 
Cujus  est  exercitium, 
Quia  salutis  initium 
Traditur  ad  supplicium, 
Et  quem  non  foedat  Vitium, 
Cum  sceleratis  impiis 
Sententia  damiiavit. 

4.  Cum    reprobis    in   hora   sexta 

Dominus 
Fit  cominus 
In  cruce  conclavatus 
Tamquam  sceleratus, 
Quando  dicit  sitio, 
Cum  feile  satiatus, 
Et  supra  vestem  milites 
Ejus  miserunt  sortem. 

Tribusscriptus  super  eum  titulus, 

Ut  vitulus 
Describens  appellatur, 
A  eunctis  ut  legatur: 
Hie  est  Judaeorum  rex 
Qui  Jesus  nuncupatur; 
Hie  titulus  in  furiam 
Concitavit  cohortem. 

Sinister  compendentium 
Blasphemat,  credentium 
Sol  oculis  videntium 
Obscuratus  et  gentium, 
Velum  templi  praesentium 
Divisum  est,  cum  vitae  dux 
Appropinquat  ad  mortem. 

5.  In  hora  nona  canit :  Dens  Heloi, 

Vox  meloi 
Hujus  cum  eructavit, 
Se  patri  legavit 
Et  inclinato  capite 
Sic  clamans  expiravit ; 


Terrae  motus  etticimr 
In   orbem  generalis. 

Petrae  scissae,   januae   monu- 
mentorum 
Mortuorum 
Se  tunc  aperuerunt, 
Nam  qui  dormierunt 
Multa  sanctorum  corpora 
Quam  cito  surrexerunt, 
Ut  hominis  effigies 
Testatur  animalis. 

Latus  ejus  aperuit 
Caecus,  qui  vitam  meruit, 
Et  irridens   deseruit, 
Centurio  asseruit 
Natum  Dei,  qui  eruit 
Suos  de  mortis  vulnere 
Morsus  daemonialis. 

6.    Ad  vesperas  vir  nobilis,  decuriOy 
Centurio, 
Falso  non  consentivit, 
Pilatum  petivit, 
Ut  daret  corpus  Domini, 
Pilatus  accersivit 
Centurionem  sciscitans, 
Si  mortem  jam  subisset. 

Quo   percepto    donavit  corpus 
Domini 
Huic  homini, 
Joseph  ab  Arimathea; 
Erat  dies  illa 
Permagna  dies  sabbati, 
Qua  tunc  contumeliae 
Solebant  dari  cuique, 
Si  multum  deliquisset. 

Cruce  corpus  eripitur, 
Ulnis  Josepli   suscii)itur, 
Deportari  praecipitur, 
Mori  nostrum  surripitur 
Et  vivere  incipitur, 
Cum  dirae  mortis  vincula 
Praesul  noster  fregisset. 


-     71     - 


7.    Nicodemus  in  hora  completorii 
Notorii 
Odoris  incrementum, 
Nobili  retentum. 
Mixtum  niyrrhae  et  aloes 
Fert  libras  quasi  centum, 
Salvatoris  exsequiis 
His  volens  deservire. 


Joseph     mercatus     sindonem 
mundissimam, 
Purissimam, 
In  quo  corpus  beatum 
In  saxis  ligatum 
In  monumentum  coUocat 
De  petra  exaratum, 
Sicut  Judaeis  extat  mos 
Defunctos  sepelire. 


Saxum  magnum  exhibuit, 
Turba  custodes  tribuit, 
Sed  manus  non  inhibuit 
Surgent em  nee  prohibuit. 
Rex  fortis,  qui  distribuit, 
Surrexit  die  tertia, 
Nam  potens  est  transire. 

M.  —  Stundengebet  zam  Leiden  Christi.  —  1,15  Omni  patientia  Hsch. 
eine  Silbe  zu  wenig.  —  6,  3  consensit  Hsch.  — 


31. 


1.  Intuamur  enixam 

virgunculam, 

Jesu  Christi  matrem 
atque  iiliam, 

Quae  nos  sua  prece 
Salvavit  a  nece 
Scabies  dissolvens 
Daemonis  a  faece. 

2.  Omnigenas  ergo 

vocemus  Musas 

Recolendo  inclytum 
hoc  Christi  vas, 

In  quo  hoc  gestavit, 
Quod  omnes  sanavit, 
Aridos  rigavit, 

vitam   reparavit. 

3.  Haue  ergo  Mariam 

tu,  Euterpe, 

Derantandi  ramum 
tu  belle  tiecte; 


Melpomene,  Carmen 
Tragicum  continens 
Virginem  placando, 
ne  desperet  flens. 

4.  Harmoniza,  grata 

0  Terpsichore, 

Ut  flagitet  natum 
haec  nata  pro  me; 

Calliope  sonans, 
Reprime  noxia, 
Imiter  ut  cives 
In  coeli  patria. 

5.  Narra,  Clio  musa, 

haue  historiam, 

Qua  referam  laude 
sanctam  Mariam; 

Subveni,  Erato, 
Per  hanc  ingomiam 
Livorum,  quorum 
captarem  veniam. 


-     72 


8. 


6.  Exsurgc  adjuva 

me,  Polhymnia, 

Quo  colore  scribam, 
qua  facundia; 

Puto  si  adcssct 
Lingua  Tulliana, 
Minima  daretur 

hac  laus  de  Diana. 

7.  Symphoniza,  Thalia, 

hanc  inelodiam, 
Attingamus  musam 
ut  Uraniam, 

B,  in  welchem  Zustande  mögen  die  folgenden  Abweichungen  des  vor- 
stehenden Textes  zeigen:  H,  4  flencte.  —  4,  2  Otersitore.  —  4,  7  imitar.  — 
5,  5  exacho  statt  Eratho  (Erato).  —  6,  8  de  dyama.  Dafs  Maria  Diana  genannt, 
ist  nicht  auffällig,  da  Maria  anderwärts  auch  Minerva  genannt  wird: 
Amarae  aladis  ut  non  vis  j  Tollat  spem  laetitiae  |  Gazetis  clementiae  |  Monstra, 
o  Minerva  (M).  —  7,  1.  Calio  st.  Thalia.  —  7,  8  actingamus,  so  dafs  auch 
accingamus  gelesen  werden  könnte ;  oder  sollte  accinamus  beabsichtigt  sein?  — 
1,  2  f.;  2,  :i  f.;  4,  6  f.  im  Metrum  verdorben.  Der  Sinn  ist  so  unbestimmt, 
dafs   eine  Verbesserung  durch  Konjektur  wenig  rätlich  erscheint.  — 


Ubi  exaltata 
Es,  virgo  beata, 
Angelorum  atque 
turma  trabeata. 

Flos  superexcelsus 
vertice  Syna, 

Producasne  servum 
mortis  ad  imaV 

Flebili  de  valle 
Duo  ad  palatia, 
Ubi  laudes  tibi 

dabo  per  saecula. 


82. 


1.  Johannes,  Dei  gratia 

Speculum  castitatis, 

Virgo  clarus  munditia, 
Lucerna  puritatis, 

Custos  Mariae  virginis, 
Area  beatitudinis, 

Mariae  delegatus, 
Rector  vicissitudinis, 
Virgo  similitudinis, 

Virgini  commendatus. 

2.  Apostolus  vicarius, 

Legis  evangelista, 

Coelestis  cancellarius, 
Doctissimus  sophista. 

A(iuila  velocissima, 
Avis  excellentissima 
Vatis  Ezechielis, 
Secreta  occultissima, 
Arcana  profundissima 
Aspexisti  in  coelis. 

A  Zugeschrieben  ohne  Singweise. 
finitum  statt  des  Particips.  —  4,  3  u. 


3.  Recumbens  in  pectusculo 

In  coena  Salvatoris, 

Inebriaris  poculo 
Melliflui  amoris. 

Gyrum  sedis  consdierans, 
Majestati  investigans 

Immensae  trinitatis. 
Pacem  terrae  praenuntians, 
Voluntati  notificans 

Divinae  pietatis. 

4.  Scribis  verbum  principium, 

Verbi  carnationem, 

Verbum  tilii  initium 

Pandes  hanc  rationem. 

Johannes  serenissime, 
Jesu  Cliristo  carissime. 

Da  ut  benedicamus ; 
Domino  amantissime, 
Deo  tu  acceptissimc, 

Gratias  referamus. 

—  3,  S  u.  \)  erwartet  man  ein  verbum 
f.  schwer  verständlich. 


—     73     — 


1.  Iris  ostentans 
Nova  gaudia 
Post  acta  fulmina, 

Ornata  clares 
Super  sidera 
Patrans  miracula. 

Hoc  decus  tua  curia 
Depromit  tibi  meute  sedula 
Per  cuncta  saecula. 

2.  Habuit  namque 
In  idea 
Deica  gratia 

Nexu  carente 
Ab  infantia 
Omni  spurcitia. 

Noscant  tua  juvamina, 

Qui  tibi  canunt  nova  carmina, 

Praeclara  domina. 


3.  Aerunniosa  bic 
Habitacula, 
Trabe  suspiria, 

Sedentes  valle 
In  lacrymosa 
Post  coeli  agmina. 

Precamur  te  familia 
Commenda  nato  nostra  carmina 
Post  vitae  proelia. 

4.  Mare,  quos  gressu 
Hie  meabili 
Efficit  timidos, 

In  medio 
Divae  acie 
Statuat  servulos; 

Prorsus  nibil  noceat, 

Sed  tota  turma  nos  ad  se  trabat 

Coeli  in  patriam. 


Nur  B.  —  2,  2  fehlt  eine  Silbe.  —  4,  4  desgleichen.  —  Str.  3  u.  4 
bietet  das  Verständnis  Schwierigkeiten:  Dort  beleidigt  der  plural  sedentes; 
4,  4  ff.  möchte  zu  lesen  sein  In  media  diva  acie.  —  3,8  vielleicht  crimina  ?  — 


34. 


1.    Maria  triuni  gerula, 
Te  precor  voce  querula, 
Ne  aspernaris  verbalamentantis, 
Ad  te,  regina  gloriae, 
Clamantem  mundi  scoriae 
Rorantibus  ocellis  ejulantis. 

Tot  peccatomm  luctibus 
Heu  cingor,  remorum  ductibus 
Sum  impotens  ad  portum  trans- 

meare, 
Ni  tua  per  remigia 
Reducar  ad  vera  vestigia, 
In   bervi    me   oportet  naufra- 
gare. 


Nam  procellae  minitantur 

Navim  ascendere, 
Venti  contrariantur, 
Festina  propere, 
In  mari  furibundo 
Ne  mergar  in  profundo 

0  mater  gratiae. 

2.  Maria  vernans  rosula, 
Tu  vera  legis  glosula, 
Quae  constas  pia  mater  orpha- 

norum, 
Conducat  tua  gratia 
Nos,  qui  per  mundi  spatia 
Dum  vagamur   more   peregri- 
norum. 


-     74 


3. 


Sub  clipei  signaculo 
Confirma  nos  pinnaculo 
Dirae  balistae  sagittariorum, 
Fac  nos  ducatum  visere, 
Ne  subito  priveiiiur  misere 
Induniis  per  vim  spoliatorum, 

Ab  bis  si  capiamur 

Per  vim  victoriae. 
Uti  non  iniigamur 

In  limo  scoriae, 
Sed  per  te  liberemur, 
Sic  ut  restituemur 

Aeternae  gloriae. 

Maria,  niundi  domina, 
Per  tua  pia  nomina 
Reclude   portas   nostrae   civi- 
tatis, 
Circumvallat  quotidie 


Exercitus  invidiae 
Ad     expugnandum     templum 
deitatis. 

Conforta  propugnacula, 

Ut  non  per  macliinarum  jacula 

Frangantur,     nostra    cum    sis 

advocata; 
Ut  pugil  fortis  pistice 
Vexillum  nobis  praeduc  mystice, 
Sic  triumphamus  virgo  trabeata. 

Ni  castra  tueantur 

Per  te,  piissima, 
Vigiliae  frustrantur ; 

Confer,  sanctissima, 
Turbae  quod  angelomm 
Custodes  sint  murorum, 

Duces  victoriae. 


M.  Str.  1  auch  in  H,  nur  dafs  der  Abgesang  vor  die  Stollen  geraten. 
Dieselbe  Strophe  auch  bei  Mone  II,  367  aus  eben  dieser  Münchner  Hsch. 
Wie  er  dazu  kam,  die  folgenden  zwei  fortzulassen,  ist  rätselhaft,  da  nun  erst 
die  poetische  Form  dieses  auch  inhaltlich  bedeutenden  Liedes  hervortritt.  — 
1,  2  Precor  voce  M.  —  1,  3  Non  aspernaris  M.  —  1,  5  Munda  me  a  scoriae 
(sie)  H.  —  1,  6  Peccatorum  miserere  ejulantes.  H.  —  1,  7  Nunc  peccatorum 
fluctibus  M.  —  1,  9  ad  portum  remigrare  M.  —  1,  10  Inde  reducnr  ad 
M.  —   1,   17  Solare  moribundum  M.  —   1,  18  in  profunduni  M.  — 


35. 


1.    Mater  bonitatis, 

Maria  virgo,  potum  da 
De  fönte  pietatis 

Nos  sitientes  satia 
Orando  tuum  filium 

Auxilium 
Ut  nobis  condonet. 

Maria  medial  rix 

Pia  dei  et  hominum 

Maria  auxiliatrix 

Tu  sis  pro  nobis  omnibus 

Maria  reparat  rix  dos 
Coeli  et  tios 

Dulciter  redolens. 


Maria  illuminatrix, 

Nostras  tenebras  mentium 
Illustra,  largiatrix, 

Ut  valeamus  rite 
Laudare  Christum  Dominum; 
Maria,  adjutrix  hominum, 

Da  nobis 
Possidere  regnum  vitae. 

2.    Maria,  ad  salvandum 

Nos  Noe  arca  foederis, 

Maria,  ad  laetandum 

Tu  sis  pro  nobis  omnibus, 

Maria,  Christi  collula. 
Fisccllula 

Moysi  nuncuparis. 


75 


3. 


Maria  virgo  Aaron, 

Quae  arida  tunc  floruit, 

Maria  dum  pro  nobis 
Filium  virgo  peperit, 

Maria  funda  utilis, 
Per  quam  David 

Goliam  destruit. 

Mari  a  Gedeonis 

Vellus  de  coelo  roridum, 
Maria  Salomonis 

Vera  dilecta  nata, 
Maria  porta  clausa  stans 
Ezechielis,  adorans 

Pro  nobis 
Dei  geiiitrix  beata. 

Maria  Dei  cella, 

In  qua  Cbristus  recubuit, 
Maria  maris  Stella, 

Quae  suis  semper  spien duit 


Maria  virgo,  Cbristi  dos, 

Protege  nos, 
Tutrix  piissima. 

Maria,  mundi  mella 
Fac  nos  despicere, 

Maria,  ad  procella 

Ne  Satan  ducat  misere, 

Maria,  virgo  proliibe, 
Da  vincere 

Tecum  sanctissima. 

Maria  copiosa, 

Nobis  prodesse  poteris, 
Tuum  implora  natum, 

Ut  det  nobis  miseris 
Regnum  aeternum  in  coelis 

Maria 
Virgo,  per  securum  statum. 


KM,  woraus  bei  Mone  II,  435  u.  f.  Derselbe  bemerkt:  „Das  Strophen- 
mafs  des  Liedes  ist  in  der  Hsch.  nicht  genau  beobachtet  und  läfst  sich  da- 
nach schwerlich  herstellen."  Ich  hoffe,  dafs  mir  die  Herstellung  an  der  Hand 
der  Mel.  gelungen.  Das  Lied  erweist  sich  als  streng  durchgeführter  Leich 
von  drei  Strophen  a  2  Versus  und  einer  Repetitio,  obgleich  diese  Bezeichnungen 
fehlen.  Aber  auch  die  einzelnen  Versus  und  Repetitiones  sind  ihrerseits  wieder 
nach  demselben  System  der  üreiteiligkeit  aufgebaut.  Meist  fangen  diese 
Unterglieder  noch  mit  dem  Namen  Maria  an,  so  dafs  der  Leich  zu  den  aller- 
künstlichsten  gezählt  werden  mufs.  Beim  letzten  Abgesange  ist  dem  Schreiber 
leider  eine  Zeile  in  der  Feder  geblieben. 


36. 


1.    Melodicae  vocis 
Exordium  lucis 

Sumunt  dogmata, 

Angelicis  sonis 
De  coelicis  thronis 
Fluant  neumata 


2.    Jubar  planetarum, 
Virtus  prophetarum 
Servit  varie, 

Cui  apostolicum 
Jus  et  evangelium, 
Nato  Mariae. 


Universorum 
Nunc  peragmina 
Fulgida  sanctorum, 
Maria  Hos  florum. 
(Dux  polorum.) 


Regina  coeli 
Legat  cannina, 
Modulo  fideli 
Quae  pangit  os  zeli, 
Vox  angeli. 


—    76     - 


3.    Jubilusque  martyrum, 
Confessorum,  virginum, 
Promat  omnino 


Usu  laudantium 
Ac  decantantium 
Laudes  Domino. 


BN.  —  2,  6  Cum  nato  Mariae  B.  —  2,  10  panxit  zeli  N.  —  2,  1 1 
fehlt  B.  —  3,  1  u.  f.  eine  Silbe  überzählig.  —  Am  Sthhifs:  Repetitio  ut 
supra,  wobei  zweifelhaft  bleibt,  welche.  N  hat  den  Abgesaug  von  Str.  2 
gleich  hinter  dem  von  Str.  1  ;  dann  ist  der  Abgesang  schon  Kundreim  geworden. 


37. 


1.  Nunc  angelorum  gloria 
Hominibus 
Resplenduit  in  mundo. 

Quam  celebris  victoria 

Recolitur 

Et  corde  laetabundo! 

Novi  partus  gaudium 
Virgo  mater  produxit, 
Et  sol  verus 
In  tenebris  illuxit, 

2.  Permagnum  nomen  Domini 
Emanuel, 

Quod  est  nobiscum  Deus. 

Culpae  datur  bomini 

Remissio, 

Laetetur  homo  reus ! 


Redemtori  hominum 
Redemti  jubilemus, 
Haec  est  dies 
Et  annus  jubilaeus. 

Pastores  palam  dicite, 
In  Bethlehem 
Quem  genuit  Maria? 

Quem  virtutes  Uranicae 

Concinebant 

Coelesti  harmonia? 

liUx  de  luce  damit 
Pace  jam  reformata, 
Et  genitrix 
Permansit  illibata. 

Haec  ergo  cum  gaudio 
Festa  celebremus 
Et  ipsam  cum  parvulo 
Mariam  salutemus. 


DEG.  —  Weihnachten.  Übereinstimmend.  3,  7—10  fehlt  G.  —  4  als 
trophus  bezeichnet  und  mit  eigener  Melodie  G.  —  Abweichend  nur  aus  Drucken 
bei   Daniel  I,  328  und  Wackernagel  I,  108. 


38. 


1.    Nunc  clerici  cantantes 
Jubilent,  resonantes 
Dulciter  organa, 

Jesum  Christum  laudantes 
Gratesque  referentes 
Decantent  Hosanna. 

Cum  esset  Conanus 
Princeps  sed  paganus, 
Ursulam  adamavit, 


Quae  Christum  adoravit 
Spernendo  idola. 

0  mira  genitura, 
In  hac  virgine  pura 
De  stirpe  regia 

Legiones  beavit 
Deoquede  dicavit 
Undena  millia. 


—     77     - 


Angelus  apparet, 

Docet  soleniiia 
Ut  virgo  impetraret, 
Conanus  expectaret 
Hanc  per  triennia. 

3.    0  laudabilis  rosa, 
Puella  generosa 
Tantam  familiam 

Sagaciter  regen do 
Cantando  et  legendo, 
Duxit  Coloniam. 


Sed  furiosus  princeps, 
Tyrannus  perlidus, 
Puellas  jugulavit, 
Sagittis  penetravit 
Ut  canis  rabidus. 

4.    Illas  de  valle  tristi 
In  sinum  Jesu  Christi 
Fert  gens  barbarica, 

Currunt  agnum  sequentes 
In  albis  procedentes 
Cum  laude  coelica. 


Horum  agminuin  ductrix, 

Ursula  florida, 
Te  petimus  protectrix 
Cleri  sis  atque  rectrix, 

Gemma  praefulgida. 

Nur  D  mit  der  Aufschrift:  Canitur  sicut:  Nunc  festum  eelebremus,  ein 
Lied,  das  in  D  gar  nicht  vorkommt,  wohl  aber  in  E.  —  1,  7  Conanus  cum 
esset.  —  2,  7  Angelus  apparens.  —  4,  1  Illos.  — 


39. 


1.  Nunc  festum  celebremus 
Laudesque  decantemus 

Corde,  voce,  ore 

Yirginis  Catharinae, 
Martyris  et  reginae 
Psallentium  more. 

Haec  per  virtutem  oris 

Vieit  Maxentium 
Doctosque  oratores 
Ut  rosa  veri  tioris 
Docet  martyrium. 

2.  Unica  Costi  nata, 
Scientiis  ornata 

Pulchraque  facie, 

Per  artes  liberales, 
Ut  tradunt  hie  annales, 
Vincit  in  acie. 

Reginam  convertisti 
Atque  Porphyrium, 


Nam  hostem  contrivisti, 
Pro  sanguine  fudisti 
Tu  lactis  rivulum. 

3.  Rotae  dirae  parantur 
Minaeque  intentantur 

Tarn  dulci  virgini, 

Sed  virgo  dum  oravit, 

Rotas  in  plebe  stravit 

Virtus  Adonai. 

Haec  virgo  flagellatur 

Diu  et  fortiter, 
Sed  et  incarceratur 
Enseque  decollatur, 
Quiescit  dulciter. 

4.  Sacrum  corpus  transvexit 
In  montem  Sina  vexit 

Phalanx  angelica, 

Traditur  sepulturae 
Virginis  corpus  purae 
Cum  laude  coelica. 


-     78 


Ex  cujus  tumba  manat 

Rivulus  olei, 
Cunctorum  morbos  sanat, 
Languores  quosque  planat 

Per  gratiam  Dei. 


0  felix  Catharina, 

Exora  Dominum, 
Tu  virginum  regina, 
üt  praemium  det  Trina 
Regnique  solium. 


DE.  —    Die  drei    ersten  Zeilen    auch   in   A.  —    1,  7    oris    fehlt  D.  — 
2,  8  Porphylium  D.  —  2,  1 1    rimulum  D.  —  3,  1 1   ginescit  D.  —  Str.  4   fehlt 
D.  —  Dafür  hat  D  noch  die  folgende :   Jesu  in  te  laudamus  |  Digneque  . .  .    | 
Gratesque  referamus  |  Atque  benedicamus  |  Coelorum  Domino. 


40. 

1.  0  filii  ecclesiae, 
Deplangite  mecum  hodie 
Scissae  petrae,  apertae 
Monumentorum  sunt  januae, 
Prae  amaritudine 

Passionis  dilecti  filii  3. 

Deplangite  Mariae. 

Homo,  tristis  esto, 

Deplorans  corde  moesto 

Grandes  afflictiones 

Et  magnas  passiones, 

Quas  Deus 

Nunquam  reus 

Sustinuit  patienter 

Atque  gratanter 

Ab  iniquis 

In  hac  nocte  heu  Judaeis. 

2.  0  dolor  ineffabilis, 

Cum  Salus  humani  generis 
Fit  pretium  sanguinis, 
Qui  fuerat  spes  hominis, 
Condoluit  pro  nobis, 
Offerens   semetipsum    pro   re- 

probis  4, 

Factus  est  patiens  ut  ovis. 

Ecce  qui  redemit 

Hominera  et  exemit, 

Hie  modo  captivatur 

Et  fune  vinculatur. 

Ligatur 

Heu  quasi  für, 


Tandem  est  nimium  laesus 

Et  virgis  caesus 

A  propriis 

Sine  culpa  creaturis. 

0  quantus  luctus  virginis 
Et  fletus  in  discipulis 
Cum  Dominus  praesidis 
Praeceptis  parat  judicis. 
0  pater  magnanime, 
Dilectione  tuae  charitatis 
Natum  tradis,  servum  redimis. 

En  factorem  mundi 

Peccatores  immundi 

Heu  flegma  projecerunt, 

Et  omnes  conspuerunt 

In  vultum 

Ejus  multum, 

Ad  Collum  percutientes 

Atque  dicentes: 

Hie  est  reus, 

Nam  vult  esse  noster  Deus. 

0  homo  per  tc  agitur 

Quüd  Christus  ad  mortem  du- 

citur, 
Oboediens  patitur, 
Cui  laus  et  gloria  datur. 
Conspuitur,  caeditur. 
Spinis  et  hasta  conligitur, 
Ligatus  sie  mori  cernitur. 


—    79    — 


Fortis  et  invictus 

Deus  est  nunc  devictus, 

Ad  mortem  judicatus 

Est  et  sententiatus, 

Qui  lavit 

Et  curavit 

Sacri  sui  cordis  rore 

Atque  cruore 

Hunc  languidum 

Ab  ictu  doloris  mundum. 


Heu  innocens  perit 

Et  reus  justus  erit, 

Rectus  mortificatur 

Et  iniquns  salvatur, 

Mors  probo, 

Sors  reprobo 

Cedunt  inaequali  mensura 

Heu  contra  jura; 

Ergo  flendum 

In  hac  nocte  et  dolendum. 


6. 


0  Juda,  doctor  sceleris 

Et  compos  falsi  foederis, 

Tu  turpiter  egeris 

Nee  veniam  perceperis ! 

Yae  tibi,  vae  miseris, 

Qui  egemnt  torquenturin  inferis 

Regnante  filio  virginis. 

Jam  est  et  transtixus, 

Per  quem  mundus  stat  fixus, 

Pariter  sui  cordis 

Hoc  purgat  labern  sordis; 

Pro  eo 

Ipsi  Deo 

Compati  digne  debemus 

Quantum  valemus, 

Piagas  duras 

Recolendoque  fixuras. 


0  vos  Judaei  perfidi, 

Qui  necastis  filium  Dei, 

Qui  de  terra  Aegypti 

Vos  vocavit  tamquam  sibi, 

Pavit  pane  coelesti, 

Nee  pepercistis  ei, 

Dum  pateretur  nexus  cruci. 


7.    0  fratres  Judae,  lugite, 
Qui  Christum  necastis  hodie, 
Peccatorum  pondere 
Cor  da  vestra  confringite, 
Ut  Dominus  gloriae 
Veniam  det  vobis  percipere 
Et  secum  coelis  vivere. 

0  gens  christiana, 

Estote  mente  sana, 

Christi  mortem  colentes. 

Pro  nobis  actam  rentes 

Ac  rete 

Nefas  delete 

Cont  er  rentes  vos,  solventes 

Hymnos,  dicentes 

Gloria  Deo, 

Qui  misertus  exstat  reo. 

Prolem  patris  almam, 

Qui  nunc  per  mortis   palmam 

Tristem  mortem  necavit 

Et  hostem  superavit, 

Lau  dem  US, 

Adoremus 

Quod  ita  nos  moriendo 

Et  patiendo 

Liberavit 

Et  a  morte  suscitavit. 


Über  diesen  Leich  und  seine  nachfolgende  Übertragung  vergleiche  man 
das  in  der  Einleitung  Gesagte.  Aufmerksam  gemacht  sei  auf  den  Ausdruck : 
Qui  misertus  exstat  reo.  Die  Strophen  folgen  in  der  Reihenfolge  der  Hand- 
schrift, nur  dafs  der  Stollen  der  siebenten  Strophe  vom  Ende  an  ihren  Ort, 
d.  h.  vor  den  (Schlusses  halber)  doppelten  Abgesang  gestellt  ist.  Dafs  Ver- 
stellungen unter  den  Strophen  des  Liedes  vorgekommen,  ist  ersichtlich  aus 
Hotfmann,   Gesch.  d.  deutschen  Kl.  N.  J64  und  vor  allem  W.  II,  p.  HTA  u.  f. 


—     80 


40  a. 


1.  0  üben  kint  der  Christenheit 
lielfftmir  clagen  meyn  gros  herczeleit 
auff  reissen  berg  vnde  steyn 

vber  alle  der  werlet  gemeyn 

von  der  grossen  bitterkeit 

dy   dy  Juden  han  an  meyn  trawt 

kint  gelech 
das    helfft   mir  clagen  meyn  gros 

herczeleyt. 

Vil  üben  kint  czu  diser  stund 
von  Sünden  wert  ir  alle  gesunt 
0  her  Got  neyge  deynen  munt 
bis  das  wir  werden  in  rew  entczunt 
0  Jesu  nw  find  den  funt 
das  vns  werde  hymelische  frewde  kunt 
bewar  vns  vor  der  hellen  grünt. 

Mensche  nw  leid  smerczen 

vnd  beweyne  in  dynem  herczen 

mit  rewerücher  gere 

dy  bitter  marter  swere 

dy  deyn  Got 

geliden  hot 

von  vnschult  geduldiglicheu 

vnd  williglichen 

von  den  schneden 

vngetrawen  falschen  Juden. 

2.  Dis  ist  czwar  eyn  yomer  breit 
dos  Jhesus  der  werlet  selikeit 
so  feischlich  vorkawifet  wart 

der  do  eyn  trost  was  menschlicher  art 

yo  was  ein  leit  vnser  peyn 

dach  gab  herauflf  williglich  das  leben 

seyn 
vnd  wart  geduldig  als  ein  schefeleyn. 

0  Jesu  sisser  herre  gut 
bewar  vns  vor  der  hellen  glut 
dy  den  bösen  Ionen  thut 
dy  alhy  leben  noch  lasten  fi'ut. 
0  Jesu  mach  vns  behut 
vor  des  argen  feindes  vbermut 
vnd  mach  vns  wirdig  deynes  bytem 
toth. 

.Sich  mensch  der  dich  erlöste 

von  der  hellen  röste 

der  leit  swerlich  gebunden 

mit  stricken  ummewonden 

vor  übe 

gleich  eynem  dibe 

dornoch  mit  sarffen  herben  ruthen 

sein  flasch  durch  wüten 

vnd  gar  durch  füren 

seine  selbes  creatin-en. 


3.  Ach  grosses  weynes  das  man  pflag 
do  got  des  gerechtes  orteil  vnderlog 
beyd  vnder  der  iunger  schar 
vnd  von  den  iuncfrawen  dy  en  gebar 
0  Vater  milde  vnd  gerecht 
du  host  hewthe  dy  sunden  gemachet 

siecht 
vnd    mit  deynem  sone   erlest  den 

knecht. 

Mit  fleis  beweynet  dy  erbeit 

vnd  dy  vnmessige  bitterkeit 

dy  gote  gar  was  bereit 

do  her  vor  vns  an  dem  creucze  streit. 

0  Herr  der  barmhertzigkeit 

nw  teyl  vns  deyne  mildikeit 

so  mege  wir  leben  ane  leyt. 

Aller  werlet  schepfer 

han  dy  snöden  bösen  sunder 

vorspeyt  seyn  antlitze 

mit  böser  thummer  witcze 

vil  drote 

mit  vnflote 

dornoch  oflf  den  hals  sy  en  slugen 

mit  gar  vnfiigen 

sy  schrien  algemeyne 

her  sol  sterben  der  vnreyne. 

4. 0  mensch  von  dir  kompt  dy  not 
das  Christus  den  vnverschölten  tod 
geliden  hot  mit  gedult 
dem  dy  werlet  gemeyne  hot  geholt 
er  wart  vorspeyt  vnd  vorwunt 
mit   sper  vnnd  mit  dorn  in  seynes 

hertzen  grünt 
er   starp   gebunden   tzu    derselben 
stund. 

Frewet  euch  Jhesus  chi'istus  hot 

erföllet  seynes  vaters  gebot 

vorgossen  seyn  blut  so  rot 

vnd  auch  geliden  den  bitteru  tod 

0  Jesu  hilff  vns  durch  Got 

das    wir    wirdiglich    entpfaen    das 

hymelbrot 
so  leben  wir  wirdiglichen  ane  not. 

Nu  tzu  deser  stunden 

ist  got  der  starcke  vberwonden 

der  todt  ist  ym  geteilet 

der  do  von  sunden  heilet 

dy  swere 

vnser  sele 

mit  seynem  fronen  blute  tewre 

vns  nw  tzu  stewre 

macht  er  vns  heyle 

al  der  cranken  werlet  tzu  teyle. 


81     — 


5.  0  Juda  wy  vngetraw  du  bist 

vnd  eyn  meister  aller  folscher  list 
wenn  du  host  feischlich  geton 
vnd  woldest  keine  rewe  ny  dorum 

entphon 
we  dir  we  den  dorfftigen 
was  haben  sy  mit  dir  gerochen  an  j-m 
des  must  ir  ewiglich  vorloren  seyn. 

Ach  Juda  deyner  falschen  list 
donun  du  ymmer  verlorn  bist 
wen  du  vonitest  Jhesu  Christ 
der  aller  werlet  eyn  schepfer  ist. 
0  Jesu  hilft"  uns  tzu  der  frist 
das    du   vns  amien  deyne  genode 

gibst 
so  werden  wir  von  der  hellen  gefrist. 

Nnu  ist  gar  tzubrochen 

vnd  seyn  hertze  gar  ctzustochen 

an  dem  dy  werlid  gemeyne 

gestiftet  ist  alleyne 

sejTie  list 

der  Sunden  mist 

der  vns  anerblich  was  becleben 

gar  hot  veitreben 

das  seynt  dy  swere 

seynes  wunden  clagebere. 

6.  0  vngetrawe  Judischeit 
woiiimbe  host  du  man  schlechtikeit 
begangen  an  deynem  Got 

der  dich  aus  Egipten  gefüret  hot 
er  speist  euch  mit  dem  hymmelbrot 
des  wolt  yr  ny  bedencken  seyne  not 
do  ir  vn  sterbet  an  dem  crewcze 
todt. 

Beweynet  alle  das  yomer  gros 
do  Christus  stund  yemmerlichen  blos 
se}Ti  leichnam  blut  vnd  wasser  gos 
domith  her  vns  allen  den  hymel  auff 

schlos. 
O  Jesu  mach  vns  genos 
des  blutes  das   aws    deiner  selten 

flos 
so  werden  wir  reyne  vnd  von  allen 

Sunden  los. 


Nnu  tödt  man  den  gerechten 

vnd  frist  man  den  vngerechten 

der  schuldige  in  bösheit  wirbet 

der  vnschuldige  voitirbet 

sonst  gleich  leyder 

wird  ir  beyder 

Ion  gar  vntrewlich  gewegen 

dem  bösen  wirf  der  segen 

vnd  nicht  dem  reynen 

das  söln  wir  alle  nu  beweynen. 

7.  Ir  Judas  bruder  claget  das 
Jhesiun  hot  gesterbet  ewer  has 
vnd  stroftt  dorvmme  ewern  mut 
so  wirf  es  werlich  ewern  seien  gut 
vnd  bitet  got  demütiglich 
das  er  euch  gebe  rewe  tzu  emphoen 

allen  gleich 
vnd  mit  ein  leben  in  dem  hymmelreich. 

0  herre  Gott  los  vns  hülff  gesehen 
vnd  mit  lewterlichen  äugen  an  sehen 
milde  vater  hilif  vns  tzu  dem 
dy  dir  immer  an  ende  lobes  sein. 
0  Jesu  thu  vns  scheyn 
di  \Tis  mag  ewiglich  seyn  reich  geben 
vil  liben  Christen  nw  sprecht  ynnig- 
lichen  Amen. 

All  ir  christenläute 

seidt  besonnen  heute 

vnd  gottis  todt  beweynet 

der  vns  von  sunden  reynget 

vnd  tzu  hant 

der  sunden  bant 

loest  auif  mit  seyner  bitthe 

auch  sprechet  stete 

got  sey  geereth 

der  vou  sunden  vns  hot  emereth. 

Gotis  son  der  weisse 
mit  des  todis  reize 
den  todt  gerichtet  tzu  todten 
vnd  vns  hot  brocht  aus  noten 
,    den  lobe  wir 
von  gantzer  gir 

das  er  vns  mit  seynem  sterben 
heyl  wold  erwerben 
frewet  euch  der  stunden 
ir  seit  von  dem  tode  entpunden. 


Auch  bei  diesem  Leiche  sind  entsprechend  dem  vorhergehenden  Stollen 
und  Abgesänge  der  letzten  Strophe  umgestellt.  Allerdings  erregt  hier  das 
absehliefsende  Amen  am  Ende  des  zweiten  Stollens  gegen  die  Erlaubtheit 
der  Umstellung  einiges  Bedenken.  Allein  einmal  ist  ja  die  regelmäfsige 
Leichform  des  Ganzen  bis  herab  auf  die  Verdoppelung  des  letzten  Abgesangs 
so  ausgeprägt,  dafs  das  Verlassen  derselben  am  Schlüsse  unerklärlich  wäre, 
und  sodann  mag  gerade  das  Amen  am  Schlufs  des  zweiten  Stollens  Grund 
zur  Versetzung  gewesen  sein.  In  der  Zwickauer  Handschrift  (Wackemagel  1.  c.) 
steht  ebenfalls   „Gotis  söhn  der  weisse"   am  Schlufs. 

Dreves.  Cantiones  Bohemicae,  6 


1 


-     82 


41. 


1.    0  Maria,  mater  pia, 
0  benigna,  laude  digna, 
Plena  dei  lumine, 
Fulgens  divino  numine. 
Me  dignare,  te  laudare, 
Sanctissima, 

Verbis  dignis,  sanctis  hymnis, 
Castissima, 

Et  psalmorum  tibi  dulcorum 
Carmina  da  promere, 
Ne  nos  illorum  reproborum 
Sarcinemur  onere, 
Sed  nobis  coeli  gloria 
Per  te  sit  allata 
Tua  prece,  Maria, 
Sanctis  associata 
In  semper. 


2.    0  praeclara,  Deo  cara, 
0  serena,  Deo  plena, 
Nos  in  tuo  lumine 
Docens  coelestis  gratiae, 
Ne   nos  tangat  neque  frangat 
Inferni  trux 

Hostis  ictus  et  conflictus 
*   *   *   dux 


Tu  beatorum  gubernatrix, 

Nutrix  orphanorum 

Et  coelorum  illuminatrix, 

Rectrix  angelorum 

Et  sempitemum  gaudium 

Sanare  [V]  impetratis 

Da  nobis  tuum  filium 

Videre  cum  beatis 

In  semper. 

0  Maria,  lux  divina, 

0  formosa  plus  quam  rosa^ 

Pro  nobis  quaeso  rogita 

Sensusque  nostros  visita. 

Ora  Deum  vivum  verum 

In  gloria, 

Consolando,  visitando, 

Ne  scoria 

Peccati  lati  fati  dati 

Nos  demergat  lividi, 

Sed  nato  grato,  lato,  dato 

Nobis  simus  additi. 

Trinitatis  speculum, 

Castitatis  via, 

Pro  nobis,  spes  humilium, 

Exora  natum,  pia, 

In  semper. 


H.  Strophe  1  mit  der  Mel.  an  zwei  Stellen.  Sehr  verderbter  Leich  mit 
Seqnenzentbrm.  —  2,  7  qui  hostis  Hsch.  —  Aurum  dux?!  Hsch.  —  2,  14 
vielleicht  donare  zu  lesen.  Von  viel  Verständnis  zeugt  das  Lied  nicht.  Wer 
sehen  will,  wie  es  „gemacht"  wurde,  vergleiche  Mone  II  No.  b06.  Von  dort 
sind  bezogen  J,  1.  2.  3.  5.  7.  9;    2,  1.  2.  5.  7;  3,   1.  2.  3.  4.  7. 


42. 


1.    0  regina,  lux  divina. 
Pro  me  rogita, 


2.    Ave  virgo,  me  conserva 
A  vi  daemonum. 


0  formosa,  plus  quam  rosa 
.    Sensum  visita. 


Ave  dives  arca  Christi, 
Tu  princeps  florum. 


Protege,  benigna, 
Omni  laudi  digna, 
Tuum  filium. 


0  vas  deitatis, 
Tu  fons  pietatis, 
Manans  largiter. 


-    83    - 


3.  0  suavis,  nulli  gravis, 

Praebe  transitum, 

0  decora  plus  aurora, 
Post  exilium, 

Ut  fraamur  laude, 
Det  nobis  hoc  per  te 
Dei  filius. 

4.  Ave  virgo,  altissimi. 

Genitrix  Dei, 

Ave  nutrix  magni  ducis, 
Solatrix  rei. 

Ne  abs  te  desperet, 
Qui  tibi  adhaeret 
Toto  conamine. 


5. 


Ave  vitae  via  tuta, 
Duc  ad  patriam. 

Ave  virgo  coeli  scala, 
Dona  veniam. 

0  dux  animarum, 
Tu  lux  tenebrarum, 
Lucens  miseris. 

6.    0  dilecta,  praeelecta, 
Mundi  domina, 

0  beata,  Deo  grata, 
Coeli  regina. 

Miserere  mei, 
Virgo  mater  Dei 
In  exilio. 


DC.  —  2,  1—1  fehlt  in  C.  —  3,  2  Praebe  [timm]  filiiim  D.  —  Nach 
3,  7  hat  C:  In  coelesti  curia  Da  mater  et  filia  Aeterna  gaudia.  Denselben 
Zusatz  hat  D  aber  erst  hinter  5,  7.  —  Nach  6,  7  haben  D  u.  C:  Ruant 
hostes  animae,  Ne  involvant  tenebrae  Eam  post  obitum.  Beide  Zusätze 
stören  die  Symmetrie  des  Vers-  wie  des   Strophenbaues. 


43. 


1.  Paranyraphus  adiit 

Virginem  laetanter, 
Verbum  summi  nuntians 
Xymphulae  gratanter. 

2.  Inquit:  Ave  coelica, 

Virgo  gravidata, 


Exstans  mater  deica, 
Deicis  umbrata. 

3.    Psallat  ergo  concio 
Tota  cleri  cum  jubilo 
Nato  regi  neophyto 
Jacenti  in  cunabulo 
Regenti  cuncta  verbulo. 


B  zweimal  für  Diskant  und  Tenor  von  späterer  Hand  zugeschrieben. 
Ein  einstrophiger  Leich  aus  2  V.  und  1  R.,  obschon  alle  3  Teile  verschiedene 
Melodie  haben.  —  3,  3  neophico  verschrieben. 


44. 


1.    Prima  declinatio, 
Casuum  regulatio 
Misit  genitivum, 

In  ae  analepsim 
Quos  cepit  per  ethesim 
Stygis  infectivum, 

Hos  bonitatis  gerula 
Attraxit  jam  homagio, 
Quos  nepa  nugigerula 
Exclusit  obstagio. 


2.    Scribere  clericulis 
Cunctisque  christicolis 
Nobis  instat  cura; 

Magister,  per  quam  regulam 
Deus  servi  formulam 
Sumpsit  contra  jura? 

Non  solvo  philosophice 
Neque  logicaliter, 
Sed  scripturae  mysticae 
Credänius  simpliciter. 

6* 


84    — 


In  masculino  genere 
Fortis  vult  discemere, 
Legio  curialis; 

Heu  est  interjectio, 
Murmurum  connexio 
Et  clamor  furialis. 

Ob  hoc  jube,   domine, 
Fieri  silentium, 
Ut  in  tuo  nomine 

Laetetur  cor  querentium. 


Musa,  die  veridice, 
Quae  Sit  causa  mysticae 
Hujus  novitatis? 

Scamnum  luna  pedibus, 
Gignit  virgo  regibus 
Solem  claritatis. 

Dens  misit  filium 
Mundi  in  exilium, 
Ut  hunc  virgo  pariat 
Stupente  natura. 


Ob  hoc  omnes  parvuli, 
Senes  et  juvenculi, 
Viri  nee  non  vetuli 
Odas  reboemus. 

N  B  C.  —  Die  Ordnung  der  Stollen  ist  in  C  und  N  vielfach  gestört. 
Der  Reim  bestimmt  sie-  —  I,  10  clausit  obstagio  C;  reclusit  obstagio  N. — 
2,  5  Christus  cepit  formulam  B.  —  4,  14  Odas  roboremus  B  C.  —  Zwischen 
dem  abschliefsenden  Doppel  -  Abgesang  schieben  B  u.  C:  Fruamur  solatio  | 
Coelorum  palatio  |  Hoc  nobis  sit  datum. 


45. 


1.    Pueri  nativitatem 

Cuncti  gratulemur  hie, 

Ut  nobis  suam  largitatem 
In  coelis  manifestet  sie. 

0  virgo  mater  Jesu  Christi, 
Placa  nobis  tilium, 
Ut  eonferat  auxilium 
In  hac  valle  tristi. 


Reges  de  Saba  veniunt 
Stella  praecedente. 

Aurum  thus  myrrham  oflferunt 
Regi  (regum)  ab  Oriente. 

Salutantes  novum  regem 
Intrant  domum  invicem, 
Salutant  novum  prineipem, 
Qui  invenit  novam  legem. 


3.    Leetor,  tu  progredere 
Protinus  proficere 

Et  in  primo  carmine 
Die  jube  benedieere. 

DGEA,  letzteres  mit  der  Aufschrift  „De  nativitate  Christi'*.  —  Trotz 
der  vier  Handscliriften  ist  der  Text  nicht  sicherzustellen,  da  offenbare  Un- 
richtigkeiten wie  das  überzählige  regum  2,  4  in  allen  sich  findet.  In  O 
werden  2,  5 — 8  auch  als  Versus,  nicht  als  Ro.  behandelt.  —  '.i,  1  — 4  nur  in  A, 
dahinter  Ro.  ut  supra,  G  bringt  auch  noch  den  Ruf  Uni  trino  sempitorao 
herzu.  —  Dazu  ist  der  Leich,  Lied,  Ruf  (die  schlechte  Überlieferung  des 
Textes  verhindert  eine  richtige  Erkenntnis  des  Wesens)  mit  Material  des 
Puer  natus  in  Bethlehem  gearbeitet.  —  1,  2  Cuncti  nunc  G.  —  1,2  Cinicti 
gratulentur  D.  —  1,  4  manifestet  hie  DG.  —  2,  8  Tandem  invenit  novam 
leffem  D  G. 


85    - 


46. 


1.  Pulcherrima  rosa 
De  Spina  floruit, 

Flore  germinosa 
Lilium  genuit. 

Servans  pudorem 
Et  virgineo  more 
Peperisti, 
Factura  factorem. 

2.  Virgo  singularis, 
Te  nulla  dignior, 

Fulgens  Stella  maris, 
Luna  lucidior, 

Nur  E.  —  1 ,  3  Ex  flore  gegen 
zu  wenig.  —  3,  2.  Der  Schreiber 
dem    tis   machen   solle,    und   schrieb 

3.  6  fehlt  eine  Silbe.  —  3,  7  Tuum 


Sic  succurristi, 
Regina,  mundo  tristi, 
Evae  matris, 
Noxam  sie  solvisti. 

3.    Esto  nobis  grata 
Tis  apud  filium, 

Mater,  advocata 
Post  hoc  exilium. 

Nos  per  juvamen 
Pater,  natus  [ac]  flamen 
Tuum,  mater, 
Solvat  omnes.     Amen. 

das  Versmafs.  —  1,7  Peperit  eine  Silbe 

hat  wieder   nicht  gewufst,  was  er    aus 

:     Esto   nobis   gratatis   apud   filium.    — 

mater  virgo    einer  der  Titel  ist  zu  viel. 


47. 


1.  Quid  admiramini, 
Quid  opinamini, 
Filiae  Jerusalem, 
De  partu  novitatis. 

Licet  mirabile, 
Tamen  possibile, 
Virginem  puerperam 
Fuisse  gravidatam. 

Omnia,  quae  voluit, 

Ex  nihilo  creavit, 
Omnia,  quae  docuit 

Naturam,  naturavit. 
Natus  ipse  voluit, 

Naturam,  claudicare, 

2.  Miremur  amplius, 
Quod  illo  dignius, 
Qui  de  terra  coelum  fecit, 
Mundum  de  immundo. 

Tu  coelis  altior, 
Tu  stellis  clarior, 
Me  dignare  te  laudare 
Carmine  jocundo. 

E.  —  Mit  der  Mel.    in  Rosenpluts  Kantional. 
ohne  Sinn. 


Tu  omnis  boni  pretium, 
Tu  balsamus  odoris, 

Tu  lilium  convallium, 
Tu  formula  pudoris, 

Tu  coeli  sanctuarium, 
Tu  gaudium  moeroris. 

3.    Tu  merces  annua, 
Tu  vitae  janua, 
Tu  via  viris  invia, 
Tu  Salus  in  prophetis. 

Tu  caecis  oculus, 

Tu  claudis  baculus, 

Tu  sitientis  rivulus, 

Tu  quies  inquietis. 

Tu  clericorum  jubilus, 
Tu  virtus  viduarum. 

Tu  mulierum  titulus. 
Tu  gemma  puellarum, 

Te  tui  orant  famuli. 

Da  fontem  lacrymarum. 


3 ,    3   via  veris    invia 


—    86    — 


48. 


1.  Rcx  gloriae, 
Christe  pie, 

Dei  patris  genite, 
Fili  Mariae, 

Da  opcm  miseris, 
Quos  diligis, 
Ut  possint  vivere 
Absque  carie. 

Lumen  coeli  darum 
Dona  ecclesiae, 
Quam  redemisti 
•Tuo  sanguine, 
Ut  esset  Candida 
Stola  gratiae 
Sempiternae. 

2.  0  regina, 
Coeli  domina, 
Virgo  Dei  filia. 
Et  puerpera, 

Da  nobis  petentibus 
Tuis  precibus, 
Ut  simus  cum  civibus 
In  coelestibus, 


3. 


Veram  charitatem 
Nos  hie  in  via 
Per  te  habentes, 
Maria  pia, 
Tandem  manentes 
In  patria 
In  Dei  gloria. 

Et  vos,  sancti 
Apostoli, 

Archangeli,  Angeli 
Cunctique  sancti, 

Cibum  verum  coelicum, 
Corpus  dominicum, 
Sanguinem   quoque  verum, 
Potum  angelicum, 

Quibus  vos  mystice 
Pascit  Deus  in  coelis, 
Nobis  praestate 
Frui  in  terris, 
Ut  refecti  in  via 
Ad  vos  conscendamus 
In  gaudia. 


E.   —    Allerheiligen   —   Leich    mit   rudimentärem   Reim,  die    Zeile    hat 
zwei  Hebungen  und  beliebig  viele  Senkungen,  3 — 1  auf  eine  Hebung. 


49. 


Salve  Maria, 

Virginum  regina, 

Dia 

Coeli  hierarchia, 

Naufragantum  via, 
Rivus  salutaris. 

0  salutaris 

Miserorum  portus, 

Ortus 

Et   conclusus  hortus, 

Ex  te  sol  cxortus, 

Virgo  deum  paris. 


Sit  novus  rex 

Nova  lex, 

Per  quam  faex 

Veteris  peccati, 

Ut  in  aula  creatoris 

Oris 

Jugiter  honoris 

Angelorum  choris 

Regnemus  beati. 

2.  Gaude,  Maria, 
Felix  creatura, 
Cura 


—    87     - 


Vulnerum  praedura. 
Typus  et  figura 
Vatum  praesignavit. 

Tu  coeli,  virgo, 

Bajulans  secretum 

Fretum, 

Coelitus  repletum, 

A  qua  stat  deletum, 

Quod  Eva  damnavit. 

Tu  coeli  ros, 

Campi  flos, 

Audi  nos, 

Mater  salvatoris, 

Sidus.  decus  firmamenti, 

Genti 

Succurre  cadenti 

Et  fruges  egenti 

Decori  pudoris. 

3.    Tu  spes  reorum, 
Cum  sis  advocata 


Grata. 

Dilue  peccata, 
üt  sie  moderata 
Pro  nobis  loquaris. 

Tu  angelorum 

Princeps  et  patrona, 

Dona, 

Ut  loquaris  bona 

Pro  regni  Corona 

Ac  laude  fruaris. 

Dignare  me, 
Virgo,  te, 
Christum  prae 
Omnibus  amare; 
Laude  serviamus  ei 
Rei, 

Virgo,  mater  Dei, 
Locum  requiei 
Quod  velit  praestare. 


KM,  aus  letzterem  mit  Abweichungen  bei  Mone  II.  327  u.  f.  Die  regel- 
mäfsige  und  künstliche  Leichform  tritt  bei  Mone  nicht  hervor;  sie  mufs  es 
aber,  denn  sie  ist  das  einzige  Verdienstliche  am  Liede,  da  die  Form  den 
Geist  überwuchert  und  erstickt  hat.  —  2,  17  Quarum  sidus,  decus  K. 
morum  sidus  Mone.     Weil  überzählig,  unterdrückt.  —  Ebenso  3,    17  Ut  in. 


50. 


1.    Salve  regina  gloriae, 
Emundatrix  scoriae, 
Imperatrix  coelica. 
Blande  vox  angelica 
Te  piam  salutavit. 

Ave  plena  gratia, 
Inquit  cum  laetitia 
Archangelus  Gabriel, 
Tunc  Dens  Emanuel 

Cunctomm  mendas  lavit. 

Concepisti  Dominum, 
Salvatorem  hominum, 

Virgo  permansisti, 
Valde  pulchrum  lilium, 
Pro  Salute  filium 

Mundo  contulisti. 


2.    Gyrum  coeli  praeteris, 
Electa  prae  ceteris, 
Cherubim  et  Seraphim, 
Invictus  [te]  Benjamin 
Honoris  vas  elegit. 

Te  solaris  circulus 
Vestit,  lunae  globulus 
Pedibus  subjicitur. 
In  te  dum  conficitur, 

Qui  regna  cuncta  regit. 

Vis  carnis  et  deitas 
Processit  vera  trinitas 

Ebumeis  a  thronis, 
Moerentium  solatium, 
Summi  regis  palatium, 

Thronus  Salomonis. 


—    88     — 


3.    Tu  vena  scaturiens, 
Yitam  in  te  sitiens 
Humectetur  roribus 
Cunctis  in  odoribus, 
Vitis  dulcorosa. 

Sporta  manens  aurea, 
Virginalis  laurea, 
Finis  et  exordium. 
Fer  solamen  cordium, 
Sine  Spina  rosa. 

Corpore  castissima, 
Genitrix  sanctissima, 

Flagrans  maris  Stella, 
Tu  gemma  virginea, 
Tu  botrus  et  vinea, 

Puritatis  cella. 


0  Maria,  florum  flos, 
Supplices  commenda  nos 
Nantes  in  exilio 
Amabundo  tilio, 
Mater  et  ancilla. 

Junge  tabernaculo 
Regnorum  pinnaculo, 
Angelorum  choreis, 
Ne  damnemur  cum  reis 
Gehenae  scintilla. 

Pietatis  tu  mirae, 
Cum   dies  venit  irae, 

Non  sis  odiosa; 
Extremo  in  examine 
Adsis  pio  juvamine, 

Mater  gratiosa. 


AB  CD  F.  —  1,  9  Tunc  regnans  ACD.  —  J,  10  Cimctorum  mentes  A.  — 

1,  12    omnium  ABDF.   —    1,   13  et  virgo  BD.   —    1,  16   et  mundo  BD.  — 

2,  6  Tu  solaris  C.  —  2,  6  solaris  radius  F.  —  2,  10  Regna  qui  cuncta  A.  — 
2,  16  Domus  es  cedrina  D.  —  3,  2  vita  indeficiens  D.  —  3,  4  Tu  excerpta 
floribus  F.  Tu  excerptis  floribus  A  C.  Cum  excerptis  floribus  D.  —  3,  5  Viris 
dulcorosa  F.  Vini  vi  dulcorosa  D.  Vi  vini  dulcorosa  A.  —  3,  6  Porta  manens 
ABDF.  —  4,  3  Manentes  in  exilio  A.  —  4,  6  u.  f.  Junge  tabemaculis  |  Reg- 
norum prae  ceteris  C.  —  4,  10  Pneumatis  scintilla  BC.  —  4,  11  — 13  u.  4, 
14 — 16  umgestellt  A.  —  4,   12  Dies  cum  velit  ire  D.  — 


IL 


LIEDER. 


51. 


1.  Ad  honorem  et  decorem 
Matris  Dei,  sanctae  spei, 
Consurgamus  et  psallamus 

Laudes  ei. 

2.  Qui  memores  et  vigiles 
Sic  assistunt  nee  desistunt, 
Parant  viam  per  Mariam 

Ad  patriam. 

3.  0  unicam,  quam  coelicam 
Sic  contexit  et  revexit, 
Ut  Sit  saneta  in  conceptu 

Et  exitu. 

4.  Post  in  templum  praesentata, 
In  conspectu  regis  nata, 

Fis  reorum  advocata, 
Yirgo  grata. 

b'    Gaude  primum  salutata, 
Ab  angelo  es  affata, 
Ut  sis  mater  summi  Dei, 
Placens  ei. 


6.  Dum  gravari  te  praesentis, 
Mox  montana  sie  ascendis, 
Elisabeth  salutando, 

Obsequendo. 

7.  Te  subjici  voluisti, 

Labe  carens  mater  Christi, 
Purificans  exemplum  dans 
Formam  justi. 

8.  Spargis  nivera  miracula, 
Ut  Sit  memor  plebecula 
Tuae  laudis,  quam  exaudis, 

Mater  pia. 

9.  Consummata  vitae  via, 
Assumpta  es,  o  Maria, 
Ad  stellata  palatia 

Aeviterna. 

10.  Memor  esto  in  hoc  festo, 
Qui  Vi  laudant  et  honorant, 
Ut  sie  vadant  et  non  cadant 
In  saecula. 


E.  —  10,  4  In  saecula  saeculorum,  letzteres  des  Guten  zu  viel.  Das 
Gedicht  bekundet  gleich  auffallend,  die  Sucht  und  die  Ohnmacht  zu  reimen. 
Da  es  die  einzelnen  Lebensmomente  Maria  von  der  Empfängnis  bis  zum  Tode 
verfolgt,  ist  es  auffallend,  Str.  ^  das  Wunder  Maria  Schnee  erwähnt  zu  finden. 
Ob  sich  hierauf  10,  1  in  hoc  festo  bezieht?  Es  würde  uns  auf  die  Maria- 
Schneekirche  in  der  Prager  Neustadt  weisen. 


52. 


1.    Ad  terrorem  omnium 

Surgam  locuturus, 
Meus  sermo  percutit 

Velut  ensis  durus, 
Nihil  est  quod  timeam, 

Valde  sum  securus, 
Omnis  clerus  audiat, 

Simplex  et  maturus. 


2.    Puniendi  clerici 

Sunt  et  cardinales, 
Abbates,  propositi, 

Nigrae  moniales, 
Sacerdotes  aemuli, 

Clerici  venales, 
Comparantes  jugiter 

Opes   temporales. 


92     - 


4. 


Quid  est  avaritia, 

Nisi  vilis  cultus, 
Vanitatum  vanitas, 

Cordium  tumultus, 
Pereunt  divitiae, 

Perit  homo  stultus, 
Quando  dives  moritur, 

Statim  fit  sepultus. 

In  sepulchro  tegitur 

Vili  tegumento, 
Et  postea  punitur 

Misero  tormento, 
In  tormento  quatitur 

Ut  arundo  vento, 
Redimi  non  praevalet 

Auro  nee  argento. 


5.  Cogitate,  clerici, 

Qui  vel  quales  estis, 
Numquid  de  judicio 

Dicere  potestis? 
Legite  psalmigraphum 

Et  invenietis, 
Verum  vobis  nuntio, 

Quod  pereipietis. 

6.  Judicabit  judices 

Judex  generalis, 
Ibi  nulli  proderit 

Dignitas  papalis, 
Sed  foedorem  sentiet 

Poenae  gehennalis, 
Sive  Sit  episcopus, 

Sive  cardinalis. 


A.  —  Zugeschrieben :  „Item  sequitui  alia  contra  omnes  status".  Als  Rüge- 
lied pafst  das  Lied  streng  genommen  nicht  in  diese  Sammlung,  da  es  aber 
in  Leisentritts  Gesangbuch  überging,  mag  es  auch  hier  seine  Stelle  finden. 


53. 


1.  Angelus  ad  virginem 

Christi  destinatur, 
Per  quem  incarnatio 

Tua  nuntialur, 
At  virgo  dum  sedula 

Voce  salutatur, 
Admirandae  seriem 

Rei  percunetatur. 

2.  En  te,  inquit,  spiritus 

Sanctus  foecundabit, 
Tibique  altissimi 

Virtus  obumbrabit, 
Pariesque  tilium, 

Quem  gens  adorabit, 
Eique  perpetuum 

Pater  regnum  dabit. 

3.  Ad  consensum  virginis 

Mox  huc  descendisti 
Et  pudici  pectoris 

Templum  elegisti, 
Virginis  purissiniae 

Cellam  introisti, 
Qua  nostrae  substantiam 

Carnis  assumpsisti. 


4.  Pudoris  signaculum, 

Servans  illibatum 
Et  quem  virgo  concipit, 

Virgo  parit  natum. 
Non  decet  vas  flosculi 

Esse  defloratum, 
Neque  inde  tollere 

Matris  coelibatum. 

5.  Ventris  habitaculum 

Rex  regum  intravit, 
Quasi  tabernaculum 

Hoc  inhabitavit, 
Pugnaturus  propter  nos 

Ibi  se  armavit 
Armis  decentissimis, 

Quibus  hostem  stravit. 

6.  Patrem  sua  tilia 

Sine  passione 
Gignit,  non  praeambula 

Viri  mixtione, 
Sed  ex  sola  spiritus 

Fecundatione 
Partus  sine  physicae 

Fit  conditione. 


—    93     - 


Eja  nunc,  o  Domina, 
Nos  tibi  canentes 

Hymnoiiim  haec  carmina 
Choro  assistentes, 


Precamur,  ut  filius 
Tuus  sie  placetur. 

Per  te  quod  post  exitum 
Nobis  regnum  detur. 


BCDE  und  die  Wittingauer  Hsch.  A.  7.  (N^).  —  2,  1  In  te  D.  —  4,  3 
concepit  BCDE.  —  6,  5  Sed  et  haec  sola  D.  —  6,  8  fecundatione  irrtüm- 
lich B.  —  7,  1  Nos  te  concinentes  N^.  — •  7,  8  per  te  post  exitum  D.  per  quem 
E  gegen  den  Sinn.  — 


54. 

1.  Auroram  lucis  3. 
Yisitat  Gabriel, 

Verbo  ducis, 

Qui  cognominatur  El, 

Parens  summae  deitati. 

2.  Dictat  hoc  ille,  4. 
Quod  non  norat  liomo, 

Anni  trecenti 

Et  quinquies  mille 

Viginti  Septem  figurati. 


Manet  aeternum 
Verbum  supernorum, 
A  Deo  missum 
In  cuneum,  verum, 

Salvans  semper  bonum  cle- 
rum. 

Kyrieleyson 

Nos  semper  dicamus, 

Christeleyson 

Semper  te  oramus, 

Deo  jam  amen  dicamus. 


C.  Nach  Str.  2  ist  eine  ziemliche  Anzahl  Strophen  durch  Abschneiden 
der  halben  Seite  verloren.  Von  der  Str.  3  vorhergehenden  ist  noch  die  letzte 
Zeile  vorhanden:  paries  tu  Dei  natum. 


55. 


1 .  Ave  hierarchia 
Coelestis  et  pia, 
Dei  monarchia, 
Respice  nos  dia, 

üt  erigaraur 
Errantes  in  via. 

2.  Maria  beata, 
Doce  nos  mandata 
Nostrae  legis   grata, 
Fac  servare  rata, 

Yirgo  nobilis 
Et  intemerata. 

3.  Gratia  divina 
De  supema  Sina, 
Virginum  regina, 
Yeniam  propina, 

Tu  celerius 
Aurem  huc  inclina. 


4.  Plena,  dulcorosa, 
Dona  fer  annosa, 
Nostrae  legis  glosa, 
Ne  sis  odiosa 

Te  petentibus, 
Mater  gratiosa. 

5.  Dominus  plasmavit 
Adam,  qui  peccavit, 
Quod  malum  piavit, 
Quando  te  vocavit 

Et  in  utero 
Beatifieavit. 

6.  Tee  um  nos  redemit, 
Mundum,  quem  exemit, 
Zabulon  qui  fregit 

Et  in  mundo  degit, 

Ut  nos  aleret. 
Postea  redemit. 


—    94    — 


7.  Benedicta   sola 
De  superna  schola, 
Deitatis  stola 

Nos  a  faece  cola, 
Nostri  criminis 
Purgatrix  et  mola. 

8.  Tu  pia  vocaris, 
Vera  lux  solaris, 
Et  in  fluctu  maris 
Te  consociaris, 

Mater  omnium, 
Et  sanctiticaris. 

9.  Int  er  muH  eres 
Tu  sola  adhaeres 
Deo  velut  haeres, 
Ut  manu  teneres, 

Primogenita, 
Quibus  nos  impleres. 


10.  Benedictus  digne 
Pneumatis  in  igne 
Verbum  per  insigne, 
Quod  tibi  benigne 
Missus  Gabriel 
Nuntiavit  digne. 

ll.Ventris  tui  fructus 
Coelitus  eductus, 
Per  patrem  instructus 
Et  in  mundum  ductus, 

Carnem  sumere, 
Postea  reductus. 

12.  Tuum  per  juvamen 
Pater,  natus,  flamen 
Det  nobis  solamen, 
Judicis  examen 

Ne  nos  terreat 
Sed  salvet  nos.     Amen. 


ABC  DEN.  —  „In  adventu  ad  missam  Rorate"  A.  —  Aus  Leisentritts 
Gesb.  II  f.  25  bei  Daniel  I,  3-15  und  Wackemagel  (D.  deut.  Kl.)  I,  245.  — 
1,  5  eruamur  D.  —  3,  5  Cum  celerius  D.  —  3,  0  Aurem  nunc  DE.  —  6,  4 
Nobisque  ademit  A.  Pro  nobis  advenit  E.  —  7,  4  Nos  aferre  cola  DC.  — 
7,  5  Nostri  terminus  D.  —  Str.  8  nur  in  E ;  dafs  sie  hingehört,  beweist  das  Tu. 
Die  Anfänge  der  Stroijhen  bilden  das  Ave  Maria.  Weil  aber  die  Strophe  fehler- 
haft, wurde  sie  von  einzelnen  Hsch.  ausgestofsen  AN,  von  andern  korrigiert 
B  C  D  ;  Ave  Stella  maris  |  Quae  es  singularis  |  Radius  solaris  |  Filium  quae 
paris  I  Pro  me  supplica  |  Pia  nam  vocaris.  Ähnlich  bei  Leisentritt,  wo  aber  das 
Tu  beibehalten:  Tu  pia  vocaris  etc.  Str.  10  fehlt  B CD.  —  10,  3  Verbum  pura 
signe  N.  —  lo,  4  Quod  nobis  A.  —  10,  r.  Tulit  jam  benigne  AN.  —  11  ,  2 
Coelitus  obductus  A.  —  11,6  Postea  eductus  DCE.  —  12,  2  Pater,  nate,  flamen 
A  N.  — 


56. 


1.  Ave  regina  coelorum, 
Mater  regis  angelorum, 
Sponsa  Dei  speciosa, 
Spectabilis  florum  rosa. 

2.  Maria,  virgo  beata, 
Summo  parenti  pergrata, 
Ordinata  ab  aeterno. 
Sola  places  Dei  verbo. 

3.  Gratia  divi  spiritus 
Obumbravit  tuos  sinus 

Et  alvum  fecit  fecundam, 
Reddendo  intemeratam. 


4.  Plena  misericordiae, 
Sceleratis  vas  veniae, 
Patrona  tu  orphanorum, 
Conciliatrix  hominum. 

5.  Dominus  factor  siderum 
Castum  beavit  uterum, 

In  aetheris  dum  statuit, 
Coelicolis  te  praetulit. 

6.  Tecum  sedem  fave,  mater, 
Quam  nobis  coelestis  pater 
Precibus  condonet  tuis 
Exulibus  Evae  natis. 


-     95    — 


I 


V.  B  e  n  e  d  i  c  t  a  sunt  viscera, 
Quibus  paranymphi  verba 
Prolera  almam  intulerunt, 
Deum  summum  nuntianint. 

8.  T  u  lapso  levamen  orbi, 
per  te  vitionun  morbi 
Et  leviathan  oppressus, 
Dum  ex  te  ortus  est  Christus. 

9.  In  te  vetus  contagium 
Protoplastique  deviuni 
Temiinum  cepit  salubrem, 
Dum  Salus  prodit  in  lucem. 

10.  Mulieribus  es  dispar, 
Splendor  nymphaiiim  et  jubar, 
Ante  te  nulla  similis 
Nee  sequens  est  visibilis, 


1 1 .  E  t  tua  vatum  famina 
Praedixerunt  exordia, 
Inquientes  ex  te  nasci 
Pacem  generis  humani. 

12.  Ben  e  die  tu  s  est  uterus 
Ab  omni  scelere  salvus, 
Fit  thalamus  magni  Dei 
In  opitulamen  rei. 

IS.Fructusdulcis  mundo  cre vil , 
Iter  salutis  invenit 
Ovis  errans,  sideream 
Inducitur  hierarchiam. 

14.  Ventris  tui,  virgo,  natus 
Nostros  absolvat  reatus, 
Virtute  firmans  pectora, 
Intrare  juvet  aethera. 


15.  Jesus  Christus,  almum  verbum 
Cum  patre  regnans  in  aevum 
Pariter  et  sanctum  flamen 
Id  nobis  concedat.     Amen. 

C  ohne  Mel.,  aber  mit  der  Angabe:  Zdrawa  genz  sy  pozdrawena  (Ave,  die 
du  gegrüfst  worden),  was  der  Anfang  eines  verbreiteten  böhmischen  Kirchen- 
liedes war. 


57. 

1.  Benedictum  4. 
Fructum  germinavit 

Radix  Jesse, 
A  quo  emanavit 
Virgo  nobilis  puerpera. 

2.  Gaude  virgo,  5. 
Praedicaris  pura, 

Quod  fuisti 

Digna  paritura 

Natum,  qui  gubernat  aethera, 

3.  Ah  quam  mimm  6. 
Naturae  fecisti, 

Dum  factorem 
Facta  genuisti, 
Genitorem  gignens  filia. 


Sicut  vitro 

Radius  solaris, 

Sic  per  pneuma 

Partus  virginalis 

Datur  manens  flos  virgineus. 

Jam  altata 

Ad  regnum  coelorum, 

Glonaris 

Laude  angelorum 

Juxta  natum,  quem  lactaveras. 

Virgo  juncta 

Regina  ad  regem, 

Concilia 

Nato  tuo  gregem, 

Nam  te  matrem  audit  filius. 


—    96    — 


Spes  haberis 

Prima  post  filium, 

Per  te  nobis 

Post  hoc  exilium 

Tuus  natus  sit  propitius. 


8.    Mater  alma, 

Regnum  tenens  illud, 
Nobis  offer 
Auxilium  illuc, 
Ubi  resides  cum  filio. 


C  —  2,   1   u.  2  zum  Teil  umgestellt  statt :  Gaude  praedicaris  Virgo  pura, 
was  dem  Versmafs  widerstrebt. 


58. 


1.    Candens  ebur  castitatis 
Sublimatur  filio, 
Aurum  fulvum  charitatis 
Maritatur  lilio. 


4.    Rosa  florens  absque  spina, 
Naturae  praejudicans, 
Deum  paris  tu  divina 
Puella  fructificans. 


2.    Elevata  super  choros 

Angelorum,  domina, 
Cantus  audis  praedulcoros 
Et  coelorum  famina. 


5.    Spica  nardi  speciosa, 

Praecellens  aromata, 
Tu  cedrus  deliciosa, 

Mundo  praebens  dogmata. 


3.    Tu  saporans  majorana, 
Tu  virens  basilicon, 
Gedeonis  madens  lana, 
Commune  catholicon. 


6.    Super  choros  exaltatam 
Te  coUaudant  singuli, 
Pro  se  cernant  advocatam 
Ante  regem  saeculi. 


ABD.  —  1,  1  u.  1,  3  Anspielung  an  die  Prosa  Adams  von  St.  Victor: 
Salve  mater.  —  1,  3  Flavens  aurum  A.  —  2,  3  audit  A;  praedulcoris  ABD.  — 
3,  2  Tu  urceus  D.  —  4,  3  Parens  Deum  tu  B.  —  6,  1  exaltata  ABD.  — 
6,  3  cernunt  D.  —  A  hat  die  Angabe:  De  beata  virgine  quando 'placet. 
Str.  2,  4  u.  6  sind  als  R*^  bezeichnet  und  haben  eigene  Melodie. 


59. 


1.    Candor  claritatis 

Aeternae, 
Consodales  nos  sem- 

piternae 
Facit  gloriae, 


3.    Superbum  draconem 

Vicisti 
A  supernis  quem  pro- 

jecisti, 
Victor  optime. 


2.    Angelorum  festa 
Sacrata 
Agimus  qui  mente 

Parata, 
Fratres,  hodie. 


4.    Angelus,  qui  pacis 
Vocaris, 
Precamur  ut  nos  tu- 

earis 
Instantissime. 


—     97    — 


5.     Cherubim  qui  tu 
Penetrasti, 
Legiones  Sathan 

Fugasti 
Arce  propria. 


6.    R*^  Quorum  nos  primatem 
Decet  extollere, 
Michaelem 

hostem  calcantem 
Mortis  tempore. 


Michael  te  rogamus 
Per  te  ut  evadamus 

Ima. 
Daemones  tu  fugare 
Velis,  vi  impugnare 

Summa. 

Nur  E.  —  Vom  hl.  Michael.  Das  Lied  ist  nach  dem  Leich:  Ave  trinitatis 
cubile  gemacht,  aber  die  künstliche  Form  ist  nur  im  rohen,  nur  in  Bezug  auf 
die  Silbenzahl  beibehalten.  Der  beigefügte  Anfang  der  Mel.  hcdedh  stimmt 
mit  der  des  Leiches  (B  C)  überein.  — 


60. 

1.  Caro  Christi  vita  vivens,  4. 
Vigor  mundi  et  lux  mentis, 
Grandis  cibus  salutaris, 

Ignis  purus  irradians 
Sempiterno  radio. 

2.  Exsuperaiis  creaturas,  5. 
Spirituum  hierarchias, 

Mentem  nostram,  beatorum 

Angelorumve  cunctorum 

Et  omne,  quod  Deus  non  est. 

3.  Carbo  lucens  et  ignitus  6. 
Corda  ignit,  mentem  urit, 
Unitasque  et  Caritas, 

Scientia  et  veritas 
Haec  beata  hostia. 


Non  terrenum  hie  sapias, 
Sed  aeternum  concipias. 
Nee  sensibus  adhaereas, 
Sed  veritati  perhaereas; 
Hoc  est  corpus  meum  verum. 

Iste  panis  filiorum 
Est  contemptor  perfidorum, 
Nutrit  veros,  urit  pravos, 
Pascit  fide  hie  mortales, 
Veritate  et  gratia. 

Verus  Deus  immortalis 
Pauis  iste  est  legalis, 
Manna  fluens  sanguinis  potus, 
Gratiarum  plenus  totus, 
A  nobis  venerandus. 


E  N.  —  „De  corpore   Christi.     Canitur  sicut:  Veni  dulcis  consolator."  — 
2,  3  nostram  terrenorum  N.  —  4,  5  Hoc  est  verum  corpus  meum  N.  — 


61. 


1.    Cedit  hiems  eminus 

Peccati,  Christus  Dominus 

Tulitque  gaudia; 
Caro  ejus  floruit 
Xec  unquam  contabuifcyo^. 
Ipse  regum  Dominus  •.■]:>l/l 

Cibus  est  angelorum. 

,  ■  [JlttJ^yie  si  t'aotlones  Bohemirae. 


2.    Corpus,  quod  pependerat, 
In  cruce  dum  aruerat, 

Nunc  stat  in  altari, 
Deitate  parili  urpiilur 
Debet  adorari;^  '■':  'fi'iü.nl 
Singultibus  ac  vocibus  'jA 

Prae  omnibus  laudaäri. 


—    98     - 


3.    Nunc  laete  referamus 
Gratias  corpori  Domini 

Omn6s   huniiliter, 
Non  plus  sapiendo, 
Quam  oportet  sapere, 
Adonai  laudando, 

Ejus  corpus  adorando. 


4.    Alleluja  canentes, 
Jubilose  referrentes 

Nostro  salvatori 
Voce  incessabili, 
Patri  ac  Jesu  filio, 
Spiritui  quoque  sancto. 

Uni  et  siniplo  doniino. 


C.  —  Zug-eschrieben  mit  Mel.  fiir  4  Stimmen.  Überarbeitung  des  folgen- 
den. 2,  6  sing-ulis  offenbar  verschrieben.  In  B  ist  das  gleiche  Lied  zugeschrieben, 
doch  so  nachlässig,  dafs  von  der  Schrift  kein  Gebrauch  zu  machen.  — 


62. 


1.  Cedit  hiems  eminus, 
Surrexit  Christus  Dominus 

Tulitque  gaudia; 
Terra  nostra  fioruit, 
Reviviscunt  arida, 
Postquam  ver  intepuit, 

Recalescunt  frigida. 

2.  Adam  qui  dum  viderat, 
Manu  quem  formaverat, 

Ipsum  trinitatis 
Innuebat  veteris 
Opus  deitatis 
In  annosis  ceteris 

Summae  caritatis. 


3.  Dragma,  quam  perdiderat, 
In  ligno  reformaverat 

Pari  ratione; 
Mortem  nobis  intulit 
Pomi  fractione, 
Pater  vitam  retulit 

Christi  passione. 

4.  Parens  nostra  docuit, 
Sathanicis  quod  nocuit 

Actus  traditoris. 
Quantum  en  condoluit 
Sprevit  creatoris 
Veniam,  quam  meruit 

Sui  genitoris. 


5.    Alleluja  canentes, 
Jubilose  referentes 

Nostro  salvatori, 
Voce  incessabili 
Debet  adorari, 
Singultibus  ac  vocibus 

Prae  omnibus  adorari. 

ABC.  —  „In  resurrectione  Domini  super  gloria  in  excelsis  cautio''*  A.  — 
In  B  u.  C  später  beigeschrieben,  in  B  nur  Str.  1.  Aus  Leisentritt  bei 
Wackernagel  I,  410.  —  1,  4  Vallis  nostra  BC.  —  4,  '^  Factis  proditoris  C.  — 
4,  4  Cui  El  condoluit  C.  —  In  A  ist  folgendes  beigeschrieben:  Per  idem  re- 
formatur  |  Mors  fugatur  |  Vita  datur  |  Salvator  |  resuscitatur  |  Die 
tertia   |    Homo  captus  liberatur   |    Sua  et  inertia. 


63. 


1.    Cedit  moeror  eminus, 

Natus  est  Christus  Dominus 

Tulitque  gaudia, 
Ingens  jubar  emicuit, 
Acheron  contremuit. 
Filium  dum  genuit. 

Virgo  illibata. 


2.    Deus  ima  petiit. 
Mortalis  homo  adiit. 

Missa  donaria : 
Nobis  vita  redditur. 
Mortis  vis  repellitur, 
Dum  in  cruce  moritur. 

Per  (juem  cuncta  vivunt, 


—    99    — 


3.    Datur  pax  hominibus. 
In  terris  babitantibus 

Bonae  voluntatis, 
In  excelsis  gloria 
Cum  omni  victoria 
Pro  tanta  dementia 

Deo  persolvatur. 


4.    Aeviterne  regnanti, 

Polum  terramque  regenti, 

Nostro  salvatori, 
Sit  laus  Deo  filio, 
Qui  in  hoc  exilio 
Declivi  praesepio 

Fuit  reclinatus. 


B  C.  —  Umdichtunff  des  vorigen  auf  Weihnachten. 


64. 


2. 


4. 


Christus  aeternalia 
Mundo  parans  gaudia, 
Mortis  pro  memoria 
Suae  dedit  optima 
Coenae  bellaria. 

Solus  in  edulium 
Se  suis  exhibuit, 
Quod  amplius  debuit? 
Panis  vini  specie 

Se  ipsum  praebuit. 

Stolida  caecutiens 
Esset  inquisitio, 
Quae  rerum  mutatio ; 
Fides  Vera  suppleat, 
Quod  nescit  ratio. 

Musset  nee  definiat 
Scnitator  mysteria, 
Opprimet  hunc  gloria, 
Montem  si  tetige rit, 
Peribit  bestia. 


5.  Sacramenti  specie 
Latent  res  exiraiae, 
Corporis  et  animae 
Digne  se  sumentibus 

Verae  deliciae. 

6.  Cernat  fides  aliud, 
Sensus  dum  pellicitur, 
Ingens  donum  sumitur, 
Corpus  Christi  editur, 

Sanguisque  bibitur. 

7.  Deus  amoris  Christus  est, 
0  mira  dignatio ! 

Nulla  major  natio, 
Quam  cui  datur  coelitus 
Tanta  refectio. 

8.  Donans  eja  veniam 
Aerumnosos  respice, 
Orphanos  non  abjice, 
Christe,  tuo  corpore 

Totos  et  calice. 


Nur  E.  —  Fronleichnam.  —  6,   2  Sensus  dum  pollicitur. 


65. 


1.  Christus  surrexit, 
Mala  nostra  texit 
Et  quos  hie  dilexit, 
Hos  ad  coelos  vexit. 

Alleluja. 

2.  Mortem  morte  stravit, 
Sathanam  ligavit, 
Infernum  vastavit, 
Patres  liberavit. 

Alleluja. 


3.  Hora  matutina 
Yirtute  divina 
Surgit  leo  fortis 
Fractis  orci  portis. 

Alleluja. 

4.  Mariae  moerenti, 
Aromata  ferenti, 
Angelus  detexit, 

Quod  Christus  surrexit. 
Alleluja. 


—     100    — 


Cui  dum  obviavit, 
Se  ad  pedes  stravit, 
Sed  recusat  dare 
Pedes  osculare. 
AUeluja. 

Discipulis  defer, 
Me  vivere  refer, 
Ut  eant  Galileam, 
Cernant  genam  meam. 
AUeluja. 


7.  Jesu  Christe  pie, 
Restaurator  die, 
Nos  pusillum  gregem 
Doce  tuam  legem. 

AUeluja. 

8.  Morte  surgis  victa, 
Tu  nostra  delicta 
Necans  dona  vitam, 
Et  hanc  stabilitam. 

AUeluja. 


9.    Laus  patri  creanti, 
Nato  restauranti, 
Amborum  spiranti 
Per  saecula  regnanti. 
AUeluja. 

DE.  —  Osterlied  auf  die  Mel.  Christ  ist  erstanden,  —  Str.  1  fehlt  in 
E.  —  4,  2  Aromata  quaerenti  E.  —  4,  4  Jam  Christus  surrexit  D.  —  5,  1 
Qui  dum  D.  —  Str.  7  u.  8  fehlen  in  D.  —  Str.  \)  fehlt  in  E.  — 


66. 


1.  Clementia[e]  pax  bajula 
Justitiae  dat  oscula, 
Originis  a  macula 

Christi  matre  procreata. 

2.  Laudatur  in  rubo  Deus, 
Rex  velleris,  Deus  meus 
Panis  vivus  triticeus 

Fit  forma  Dei  servata. 

8.    Gratias  decet  agere, 
Jacob  orto  sidere, 
Esther  de  nostro  genere 
Fit  Assuero  sociata. 

4.    Ex  patre  semper  geiiitus 
Per  flamen  dulcis  halitus 
Ut  flos  iiovus  est  editus 
Christi  matre  foecundata. 


Agnus  Dei  pacificus^ 
Isaac  risus  coelicus 
Virginis  matris  unicus 
Fit  forma  Dei  servata. 

Nunc  pandis  arcum   foederis, 
Misericors  sis  miseris, 
Tuae  matris  prae  ceteris 
Facta  plebis  advocata. 

Clavis  David,  Samson  fortis 
Pertransisti  portas  mortis, 
Prae  dilecte  tuae  sortis 
Nos  libera  prece  grata. 

Tu  cuncta  tenes  fortiter, 
Salve  nos  Christe  pariter, 
Qui  vivis  aoternaliter 
In  trinitate  bcata. 


Nur  C,  wo  di^'jiJLi^c^i^sur  Intcrpoliorung-  des  Gloria  jop^J>i|^uvJLi|t|^»<t,P^dafs 
auf  jeden  Vers  des,  Ollo'ria  mit'/ einer  Strophe  des  ohimMi  .Liedes  .g-oant^wortot 
wird,  wobei  /u '  f)ehi(^rkett ,  '«laTs  auch  der  Text  des  Gloria  soLb^l  lue'l'it^  ohne 
ÄnderuiJ^/'vt\^»lit'h^ii.in5,<  2!MWaiic  ritus  versehriehen,  ^v^^Vlwi(t  v6H4^i4iden. 
Vgl.  Trench.  Sacred  [ .lautini ' i^tn^i^"  ( 1 U T  1 )  1 1 .   U^s^  not.  25.         .iji.Jll'jliA 


—     101    — 


67. 


1.  Consolator,  gubernator, 
Pater  Deus  restaurator, 

Viva  luce  claruit, 
Immolatur,  veneratur, 
Laude  prece  honoratur, 

Fide  tota  roboratur. 

2.  Corpus  Christi  hie  sacratur 
Natus  Patri  immolatur, 

Pro  Salute  tidelium, 
Sanguis  ejus  hie  cernitur, 
Qui  pro  multis  efiunditur, 

Sordes  lavans  peccaminum. 

3.  Accedite  omnes  muudi, 
Caritate  sitibundi, 

Yinclo  pacis  uniti. 
Cave,  Juda,  ne  damneris, 
Sume,  Petre,  ut  salveris 

Cibum  verum  fidelium. 


4.  Bonis  justis  est  praemium, 
Cunetis  malis  supplicium, 

Hoc  se  ipsum  probet  homo. 
Digni  quoque  non  maligni, 
Poenitentes  non  despecti 

Cultores  veridici. 

5.  Hie  Maria  veneratur, 
Ore  voce  deprecatur, 

Yirgo  mater  nobilissima, 
Natus  matre  exoratur, 
Et  per  eam  tunc  placatur 

Ultra  modum  petentium. 

6.  Ergo  bone  Jesu  Christe, 
Ut  te  laudet  coetus  iste, 

Audi  voces  clamantium; 
Sit  gloria  trinitati, 
Indivisae  unitati 

Laus  perennisque  victoria. 


DBEN.  —  Fronleichnam.  3,  6  Nam  cibus  est  fidelium  B.  Cibiis  verus 
fidelium  N.  —  4,  3  Hie  se  ipsum  BN.  —  Digni  quoque  et  maligni  DBE.  — 
5,  4  Natus  matre  exhortatur.  —  6,  1 — 3  fehlt  B.  — 


68. 


1.  Constat  aethereis 
Jesum  sedilibus 

Jam  residere, 
Yiris  Gallilaeis 
Ipsum  cernentibus 

Cum  astitere. 

2.  Per  semitonia 
Haec  festivalia, 

Non  ore  nodoso 
Chorus  AUeluja 
Canat  per  omnia 

Corde  jocoso. 


AE. 

fehlt  A. 


„Cantio    de   ascensione   Domini." 


69. 


1.    Cosmi  caligo  pellitur 

Jam  phoebo  rutilante, 
Manna  verum  colligitur 
Populo  jubilante. 


Testes  angelici 
Semper  veridici 

Sic  profitentes : 
Iterum  veniet, 
Qui  mundum  possidet, 

Este  gaudentes. 

Pueri  canite, 
Denuo  vivite 

Sed  absque  fermento, 
Stabiles  faciat, 
Qui  suos  satiat, 

Vitae  sacramento. 

3,   1—3  fehlt  A  —  4,  4— 6 


Carnis  toUens  fastidium, 
Gerens  suavitatem, 

Aegypti  adnuens  luctum 
Afferens  libertatem. 


V       V 


7i\.y^.'--t'i. 


—     102     — 


3.  En  rore  vellus  maduit 

Roborans  bellatores, 
Et  patrem  nata  genuit 
Exultent  peccatores. 

4.  Nam  Goliath  prosternitur 

Davidica  Virtute, 
Amalech  confunditur, 
Frustratus  a  salute. 

A  „De   nativitate  Domini", 
als  V.  V.  und  K«  K^  bezeichnet. 


5.  Ecce  typus  exponitur 

In  rubo  figuratus, 
Dumque  plasmator  nascitur 
Carne  nymphae  velatus. 

6.  Nos  ergo  Christicolae 

Mente,  ore  psallamus, 
Poli  futuri  incolae 
Trino  benedicamus. 

In  zwei  Halbstrophen    sind    abwechselnd 


70. 


Cui  gens  per  ave,  gaude, 

Plaude 
Huic  condigiia  laude 

Canens  non  pectus  Claude 

Fraude, 
Sed  ferre  Deo  melos. 


1.    Cum  ens  primum  dignatum  : 

Gratum 
Sit  orbi  dare  natum, 

Tollens  primum  reatum 

Latum, 
Ab  Eva  propagatum, 

8.    Et  mens  sit  juncta  ori, 
Flori 
Christoque,  coeli  rori, 

ürgens  odas  decori 

Chori 
Nos  locent  ut  post  mori. 

R^  Honos  altitonanti 
Flanti 
Sit  matri  et  infanti. 

M.  —  „De  nativitate  Domini".  —  2,  6  Deo  melos  gegen  das  den  Reim 
beherrschende  Gesetz.  Die  Strophenteile  sind  ausdrücklich  als  Versus,  nur  der 
letzte  als  R^  bezeichnet. 


71. 


1.  Cuncti  nunc  assurgentes 
Verbigenam  collaudantes, 
Corde  voce  jam  laetemur, 
Nympham  Christi  deprecemur, 
Sonorose  veneremur. 

2.  Rivus  nam  emanavit, 

A  quo  quondani  deviavit 
Primus  parens  non  advertens, 
Diabolo  consentiens 
Evam  suam  per  conjugem. 


Jam  liic  rivus  nos  purgavit, 
Christi  sanguine  mundavit 
Suam  per  humanitatem, 
Sanctam  quoque  deitatem, 
Vitae  per  poonalitatem. 

Salvator  jam  illuxit, 
Mundi  principem  desti*uxit, 
Pastoribus  dans  gaudium, 
Declinans  in  praesepium, 
Mundi  devinccns  stimulum. 


—     103    — 


5.  Omnes  ei  plaiulentes, 
Patrem  Deuiii  venerautes, 
Qui  tiliuin  clarificavit 
Huncquc  condonavit, 

Ut  absolvat  facinora. 

6.  Salut  emus  Imnc  natum. 
In  altah  nunc  tractatum 
Inimolatum  per  ministmm, 
Generis  levitici 

Quod  non  credunt  schismatici. 

7.  Tota  gens  clericonim 
Virginis  coUaudat  thoniin, 
Venustate  praedecorum, 
Xam  virginale  sigillum 
NuUum  habet  scrupulum. 


8.  0  mira  humanitas, 
Quod  virginalis  castitas 
Semper  illaesa  extitit, 
Ex  qua  Deus  prodiit 
Et  terrena  instituit. 

9.  Sacra  haec  mysteria 

Nos  perducant  ad  gaudia, 
Ubi  pax  et  gloria, 
Ubi  clericoram  coetus 
Conregnet  cum  Deo  laetus. 

1 0.  jMons  hie  manet  illaesus, 
De  quo  Christus  lapis  caesus, 
Nobis  est  condonatus, 
Pro  nobis  immolatus 
Agnus  vere  pacificus. 


1 1 .  Virgo  igitur  clara, 
Hie  qui  in  crucis  ara 
Extensus  ligno  aruit 
Et  latroni  profuit, 
Per  te  nobis  sit  placatus. 

BCN.  —  2,  1  jam  emanavit  C.  —  3,  1  mundavit  B.  —  3,  2  Christus  nos 
sangiüne  lavit  B.  —  3,  4  Factum  quoque  bonitatem  N.  —  Nach  Str.  3  schaltet 
N  ein,  offenbar  um  das  Lied  zu  Ostern  zu  gebrauchen:  Redemtor  mundi  jam 
surrexit  1  Principem  orci  qui  destruxit  ]  Disci{)ulis  dans  gaudium  |  Tyrannum 
vincens  süperb  am  |  Gloriose  refloruit.  —  4,  3  Gaudia  C.  —  A,  b  Corporis  de- 
vincens  C.  —  Nach  8tr.  4  :  Victricem  manum  ostendit  |  Ad  inferna  dum  descen- 
dit  1  Strenue  debellaturus  I  Manens  Deus  homo  purus  |  Nunquam  tamen  moritu- 
riis  N.  —  5,  1  eum  plaudentes  N.  —  5,  2  Deum  patrem  C.  —  5,  3  Qui  nos  libe- 
ravit  C.  —  ö,  4  Nobisque  condonavit  C.  —  (1,  2  consecratum  B.  —  7,  2 
collaudet  C.  —  7,  5  Nullumque  scrupulum  B.  —  8,  5  Et  terrigena  institit  C.  — 
11,   1   et  praeclara  C.   —    1  i,  3  extendens  C.  — 


72. 


1.  Deus  omnipotens 

A  morte  resurgens, 
Laudemus  hunc  hodie 
Carmine  laetitiae. 

2.  Triduo  humatus, 
Pedes,  nianus,  latus 
Dedit  perforare, 
Volens  nos  salvare. 

3.  Christa,  surrexisti, 
Exemplum  dedisti, 
Ut  nos  resurgamus 
Et  tecum  vivamus. 


4.  Nazarene  Jesu, 
Nos  paschali  esu 
Digneris  reficere, 

Ad  coelos  perducere. 

5.  Maria  praeclara, 
Coeli  rosa  clara, 

Ora  pro  nobis  Deum, 
Tuum  carum  filium. 

6.  Chori  angelorum, 
Agmina  polorum 
Canunt  Jesum  surgere, 
In  aeternum  vivere. 


—     104     - 


Gentem,  o  rex  pie, 
Audi  Bohemiae, 
Da  per  bonitatem 
Fidei  unitatem. 


8.    Jesu  Christe  pie, 
Restaurator  die, 
Nos  pusillum  gregem 
Doce  tuam  legem. 


9.    Laus  patri  creaiiti, 
Nato  restauranti, 
Amborum  spiranti 
Per  saecla  regnanti. 

DE.  —  Ostern.  Str.  4  nach  5  E.  —  Str.  b  felilt  E.  Str.  '.t  fehlt  1>.  — 
Nach  1,  J  hat  E  Christeleyson,  was  ein  wichtiger  Fingerzeig  für  Herkunft  des 
Liedes  sein  kann,  obschon  in  der  Melodie,  welche  D  giebt,  kein  Phitz  für 
diese  Anrufung  ist.  E  giebt  aber  auch  einen  andern  Anfang  der  Melodie. 
Nach  1,  2  hat  E  Alleluja,  Ave  Maria.  Ebenfalls  wichtig  für  spätere  Ver- 
gleichung.     D  hat  nur  am  Schlufs  der  Strophe  ein  Alleluja. 


73. 


1.  Dies  jam  laetitiae, 
Salutis  et  fiduciae, 

In  qua  processit  hodie 
De  Stella  sol  justitiae. 

2.  Aaron  virga  floruit, 
Casta  virgo  fecunda, 
Thronus  veri  Salomonis, 
Et  vellus  justi  Gedeonis. 


3.  Servi  sumens  formulam 
Plastorum  quoque  normulam, 
Per  vatum  praesagia 
Mundi  luit  contagia. 

4.  Pro  nobis  ora  tilium, 
Rosa  candens  lilium, 
Absterge  nostra  vitia, 
Tu  imple  nos  laetitia. 


B.  —  Weihnachten.  —  Die  abweichende  Strophe  2  dient  als  Rundreim. 


74. 


1.  Divo  flagrans  numine 

Maria  dulcoris 
Congaudet  in  culmine 
Angelicis  clioris. 

2.  Ave  tliuris  virgula 

Ascendens  in  altum, 
Pigmentomm  cellula 

Dans  in  coelis  saltum. 

3.  Radiis  solaribus 

Undique  aniicta, 
Stellis  luminaribus 
In  convexo  picta. 

4.  Cum  ingenti  gaudio 

Tot  coelicolaruni 
Nobis  omni  studio 

Jesum  flecte  carum. 


5.  Honorem  per  tilium 

Dignum  rapuisti, 
Singulare  lilium 
Quando  genuisti. 

6.  Ornata  monilibus, 

Serto  laureata, 
In  coeli  cubilibus 
Rite  colorata. 

7.  Vale,  virgo  virginum, 

Ab  angelis  sumpta, 
IMediatrix  hominum 
Tu  sola  innupta. 

8.  Carismatum  munera 

Proptor  sumptionem 
Tuam,  0  puerpera. 
Da  fruit ionem. 


105     — 


Almo  quem  tu  ubere 
Lactasti  in  solo, 

Tecuni  regiiat  libere 
Rutili  [sie]  in  polo. 


10.  Eja  nunc,  o  Domina, 
Decus  angelorum, 
Suscipe  precamina 
Laeta  servulorum. 


A  mit  der  Aufschrift:  De  assumptione  beatae  virginis  und  zweistimmiger 
Melodie.  —  8,  2  sumptio  hier  =  assumptio.  — 


75. 


1.  Duae  verae  sunt  olivae, 
Per  quas  plantae  primitivae 

Nascuntur  ecclesiae, 
Quibus  Sion  est  imbuta, 
Et  coelesti  delibuta 

Roma  rore  gratiae. 

2.  Ista  Sion  fundamenta, 
Bases,  tecta,  fulcimenta, 

Arcam  portant  foederis: 
Petrus  primus  principatu, 
Paulus  doctor,  magistratu 

Effulgens  prae  ceteris. 

5 


Hi  sunt  summi  bellatores, 
Duae  legis  et  doctores, 

Vectes  evangelii, 
Turres,  trabes  cypressinae, 
Saga  pelles  et  cortinae, 

Claves  sanctuarii. 

Christum  dum  docerent,  mores 
Romae  plantant  et  errores 

Excludunt  gentilium, 
Vincunt  magos  et  Neronem, 
Nee  abhorrent  passionem 

Aut  crucis  supplicium. 


Ergo  vos  in  Christo  duce, 
Tu  in  ense,  tu  in  cruce, 

Ardore  martyrii 
Nos  ad  erucem  inflammate, 
Nobis  coenam  impetrate 

Coelestis  eonvivii. 

E.  —  Peter  und  Paul.  Vgl.  Kehrein  Sequenzen  No.  396.  —  4,  1  u.  2: 
Christi  dum  Romae  docerent  I  Mores  plantant  et  errores.  Hsch.  —  Das  Lied 
dürfte  ein  Bruchstück  einer  längeren  Sequenz  sein,  was  der  Anfang  ver- 
muten läfst,  bei  dem  völlig  unklar  bleibt,  von  wem  die  Rede  ist.  —  Str. 
2,  1 — '.^  erinnern  an  die  Sequens  Adams  v.  St.  Victor  Roma  Petro  glorietur 
Str.  2  (Gautier,  Oeuvres  poetiques  2me  ed.  p.  120);  Str.  2,  4 — 6  an  Str.  b  der- 
selben Sequenz  (1.  c.  p.  122). 


76. 


1.  Dulces  odas  resonemus, 
Ovantes  tripudiemus, 
Hodie 

Ex  alvulo  castae  matris 
Nascitur  rex  gloriae. 

2.  Orbis  gaude  renovate, 
Sol  illuxit  Christus  a  te, 
Pellere 

Potens  labem  protonoxae 
Et  salutem  reddere. 


3.  Reelinatur  rex  coelorum 
In  praesepe  jumentorum, 
Dextera 

Fascinatur,  qui  creavit 
Terram  mare  sidera. 

4.  Ortum  pandit  novum  regem 
Pastoribus  juxta  gregem 
Gaudio, 

Angelus  et  sidus  magis 
Miro  fulgens  radio. 


—     106     — 


i). 


Tantae  matris  castum  thorum 

Plialanx  laudans  angelorum 

Jubilat, 

Laudes  Deo  in  excelsis, 

Paceni  mundo  nuntiat. 


Nur  E. 


Weihnachten.  — 


V).    Ave  i)uer,  nobis  nate 
Ex  virgine  casta  inatre 
Maria  ; 

Laudatores  nos  perducas 
Ad  coelorum  gaudia. 


77. 


1.    Dum  jubar  astris  oritur, 
Ebur  candoris  colitur 
Paradisi,  Stella  maris, 
Speculum  virginitatis. 


Dirige  corda  coelitus, 
Deliciosa  cypressus, 
Aromata  transsuperans, 
Odore  balsami  fragrans. 


2.   Eurus  spirat  ab  aurora, 
Zephyrus  a  noctis  hora, 
0  Maria  praedecora, 
Pro  reis  jugiter  ora. 


6.    Rosa  sanctorum  aurea, 
Tu  botrus  es  et  vinea, 
Vitis  vera  fructifera, 
Nardus  tu  odorifera. 


3.  Virgo  pigmenti  cellula, 
Nobilis  tu  puellula, 
Mitis  casta  sine  spina, 
Peccatorum  medicina. 


7.    Aet hereis  sita  choris, 

Tympanum  tenens  dulcoris 
Tripudians  saltitando 
Saepis  Christum  chorizando. 


Inter  choros  angelorum 
Tu  splendor  et  lux  polorum, 
Tu  radius  planetarum, 
Zelotypus  animaruin. 


Christiferaeque  caelibi, 
lUibatae  matri  Christi 
Modulentur  plasmatori, 
Ambomm  sacro  fiamini. 


BCE.  —  1,  2  tollitur  Schreibfehler  B.  —  2,  4  Pro  nobis  C.  —  4,  4 
zelotypes  C,  zelotipsque  E.  —  5,  4  balsamiis  C,  balsamum  E.  —  6,  2  botrus 
es  virginea  E.  —  7,  4  hymnizando  E.  —  b,  2  Illibatae  quoque  matri  CE.  — 
b,  3  sq.     Modulentur  plasmaturae  Quaeque  mundi  creaturae  E.   — 


(8. 


1.    E  morte  pater  divinus 
Velut  modus  leoninus 
Clamans  excitat  filium. 


3.  Ligno  qui  crucis  aruit, 
Nunc  vividus  apparuit. 
In  limbo  sanctis  patribus. 


Exurge  mea  gloria, 

Nam  passus  es  pro  scoria 

Patienter  humillinium. 


4.  Hine  ^laria  ^IiiLidalena, 
Primaevo  gaudio  i)Iena, 
Revelat  Christi  fratribus. 


—     107 


A  tormento  dirae  mortis, 
Xos  conserva  leo  fortis 
A   malis  imminentibus, 


6.    Nosque  pie  hie  guberna 
Dona  nobis  dans  superna 
Post  mortem  in  coelestibus. 


7.  R.  Harmonice  symphonizenms, 
Limpidius  contractemus, 
Per  tempora  paschalia 
Magna  gaudia 
Concrepantes, 

AE.  .,De  resiirrectione"  A.  —  1,  1  En  morte  E.  —  2,  3  humillime  E.  — 
Str.  3  u.  4  umgesetzt  A.  —  3,  2  Nunc  quod  vivus  A.  —  5,  1  A  contactu  jugis 
mortis  A.  —  5,  3  Nunc  te  confitcntibus  A.  —  6,  1 — 3  In  coelis  dona  superna  | 
Pie  tuque  guberna  I  A  malis  imminentibus  A.  —  7,5  Alleluja  A.  —  Nach  Str.  b 
hat  E  folgendes :  Introire  da  superna  |  Nos  tu  pieque  guberna  |  A  malis  immi- 
nentibus, was  durch  Versehen  aus  Str.  5  u.  t>  zusammengestoppelt  scheint.  — 


79. 


1.  En  aetas  jam  aurea 

Incipit  vigere 
Regnaque  saturnea 
Revolvuntur  vere, 

2.  Parvulus  dum  nascitur 

Ex  intemerata 

Yirgine,  quae  pariens 

Mansit  illibata. 

3.  Sibyllinis  versibus 

Hie  fuit  praedictus, 
Quod  Maro  eommemorat, 
Nee  est  sermo  fictus. 


4.    Utrique  ergo  psallite, 
Matri,  nato  eanite 
Pia  resonantes. 


Tibi  Deus  pater  grates, 

Qui  in  figura  per  vates 

Filium  spopondisiti ; 


6.    Atque  tibi  sacrum  flamen, 
Qui  nobis  consolamen 
Obumbrando  eontulisti. 


7.R°    Narrando  poetiee, 
Intelligendo  mystice 
Is  est  saloninus, 
Vera  sapientia 
Filius  divinus. 

A  mit  der  unzutreffenden  Bemerkung:  De  assumptione  und  mit  zweistim- 
miger Singvveise.  Str.  7  ist  als  Ro,  Str.  4  als  Ro  alia  bezeichnet.  Es  scheint 
fast,  als  sei  Str.  4 — H  durch  Irrtum  hierhergeraten,  da  sie  völlig  abweichendes 
Versmafs  haben. 


80. 


1.    Ezeehielis  porta 
Clausa  pertransitur. 
Per  quam  lux  est  orta, 
Salus  invenitur. 


2.    Aehaz  non  petit  Signum, 
Tamen  sibi  datur, 
Rubum  incombustuni 
Movses  miratur. 


—     108     — 


En  virgo  parit  Christum 
Nova  genitura, 
Et  post  partum  istum 
Manet  virgo  pura. 

Ollam  succensam  video, 
Dicit  Jeremias, 
Lapilli  cum  jaculo 
Sternitur  Golias. 


5.  Gedeo[nis  ut]  vellus 
Mirifice  madescit. 
Ros  in  cultum  tellus 
Yirgula  florescit. 

6.  Sibylla,  die  in  Stella, 
Quod  confert  tenella 
Infantulum  puella 
Praedicta  in  Stella? 


7.    0  parvule,  nos  salva, 
Ut  tecum  laetemur, 
Dictus  0  et  Alpha, 
Ne  hoste  gravemur. 

DEG.  Str.  2  u.  .'{  umgestellt  E.  —  2,  3  Nee  non  sibi  datur  G.  —  4,  1 
Illam  D.  —  Str.  4—7  fehlen  G.  —  Str.  5  u.  6  fehlen  E.  -  5,  1  fehlen 
2  Silben.  —  Das  Lied  hat  gleiches  Versmafs,  aber  in  D  andere  Melodie, 
als  das  Lied  Singuli  catholice,  obwohl  J3  bei  letzterem  die  Kandbemerkung 
hat  sicut:  Ezechielis  porta.  Unser  Lied  ist  auch  um  einen  Rundreim  reicher 
als  jenes,  welcher  lautet:  Gaudete,  gaudete  |  Cum  domino  nascente,  |  Mundus 
renovatus  est  |  Populo  mirante. 


81. 

Felici  peccatrici  3. 

Christique  amatrici 

Post  cariiis  scrupulum 
Decet  symphonizare, 
Quae  meruit  beare 

Amoris  calculum. 

Marsiliae  apostola,  4. 

Evolvens  hostis  jacula 

Tu  cum  sodalibus, 
Exhinc  post  statum  gratiae 
Assumens  locum  gloriae, 

Apta  coelestibus. 


Pharisaeus  dum  spernit, 
Te  Deus  mire  cernit 

Mundans  a  vitio; 
Te  Lucas  peccatricem, 
Sed  ego  amatricem 

Virtutum  judico. 

Christicolae  nos  lasse 
Precamur,  sed  non  casse 

Roges  pro  venia 
Ut  tua  per  suffragia 
Relaxentur  vitia 

Tua  prece  pia. 


5.  Ro  0  peccatorum  spes, 
Exemplar  desperatis, 
Magdalena,  gratis 
A  Deo  facta  es. 

ADE.  —  ,.Cantio  devota  de  S.  Maria  Magdalena'*  A.  —  1,3  post  spiuae 
scrupulum  A.  —  2,  »>  Kegnans  in  aethere  D.  —  4,  2  Precamur  ut  non  casse  DE.  — 
-J,  3  Fibris  pro  venia  A.  —  4,  5  nostra  vitia  A.  —  4,  6  Benedicamus  Domino 
DE.  —  2,  •<  ff. :  Pereunis  laudis  statum  |  Tenes  ac  principatum  |  Tu  in 
coelestibus,  Korrektur  in  A.  — 


-     109    - 


82. 


1.  Flagranti  sisto 

conamine, 
IMultas  concrepare 

laudes  de  virgine, 
Quae  protulit 

orbis  redemtorem, 
Astromm  saecli 

lucem  et  decorem. 

2.  Labia  poUuta 

munda  Clemens, 
Ut  queat  resonare 

tibi  pura  mens; 
Tu  polorum 

vere  altissima, 
Quid  ergo  dicam 

gens  debilissima. 

3.  Ortu  solis 

terra  illustratur, 
Fecunda  prole 

en  irradiatur, 
Per  virginem 

sementes  rigantur, 
Coelestibus 

terrestria  ligantur. 

4.  Stellae  suis 

indulgent  regulis, 
Campus  pingitur 

floribus  singulis, 
Per  virginem 

tristis  gratulatur 
De  perditis,  fiens 

exul  regulatur. 


5.  Magaritae 

funguntur  viribus, 
Vis  herbis  insita 

atque  lapidibus, 
Per  virginem 

crispantur  lilia, 
Delectantur 

coeli  plura  millia. 

6.  Velamen  maris, 

Selmon  tempestas, 
Ver,  hiems  [autumnus] 

dirigitur  et  aestas 
Per  virginem, 

canit  avicula, 
Natu  ejus 

flectuntur  singula. 

7.  Rector  entium 

huic  tribuit, 
Solo  verbo  cuncta 

regere,  et  voluit 
Per  virginem 

salvare  hominem, 
Adaeque  delens 

Evae  caliginem. 

8.  In  me  virtus 

scaturiat  mores, 
Pellantur  praesentes, 

futuri  dolores 
Per  virginem, 

cujus  pro  nomine 
Merar  poni 

in  coeli  culmine. 


B.  —  6,  2  telmon  tempestas,  offenbar  Schreibfehler  für  Selmon;  dem 
Dichter  liegt  l's.  t)7,  15  im  Sinne:  Dum  discernit  coelestis  reges  super  eam, 
nivc  dealbabuntur  in  Selmon,  woraus  ihm  soviel  klar  ist,  dafs  auf  dem  Selmon 
öftere  SclmecgestJJber  vorkommen  müssen.  —  6,  3  autumnus  ergänzt.  —  7,  4 
regens  et  voluit.  —  8,  3  P(dluntur.  —  Als  einzig  annehmbares  Versmafs  ergab 
sich  eine  Zeile  zu  vier  ?Iebungen  mit  beliebigen  Senkung-en.  Da  die  Melodie 
keinerlei  Wiedeyhr^limg  kennt,  ist  das  (;ledicht  al-siLied  aufMufasscnv  Obschiooi  die 
Behandlinig  dtjs  Ver.smafsef^;  9j5  den  Leichen  näliqr  brij^g-tj^^^js  ^^^i^'^mpl);telle 
zu  Str.  h  venUent-ausjtnneni  Leiche  der  Hsch.' lli^  b. /10,  (iSoi' Mone  11,^  353) 
angefülu-t  zu  wei*(ien:/ dmnes 'vrytutes  |  omnium  lanldkin''|  \{\^^k  Kommens 
Atque  cunctarum  •p''fta'1ja'l'^iln''Mm    |    retinens. 


pldWn'-' 

.i::.'rrl'),f; 


IWWi' 


—     110     — 


1.    Gaudeamus  pariter 

Omnes  et  singuli, 
De  virgine  nascitur 
Salvator  saeculi. 


6.  Intellectus  discurrendo 
Hie  confunditur, 
Dum  causa  rei  quaeritur 
Hie  et  non  solvitur. 


0  proles  eximia 
De  stirpe  regia, 

Alvo  Christum  tulisti, 
0  virgo  Maria. 

0  stupenda  natio, 
Quam  nuUa  ratio 

Potuit  definire 
Nee  enodatio. 


7.  Miratur  et  ratio, 

Qualis  Sit  natio, 
Et  a  cunctis  varia 
Fit  indagatio. 

8.  0  natura,  qualiter 

Errasti  hodie, 
De  virgine  nascitur 
Filius  Mariae. 


4.    Physicus  concutitur 
Horrore  nimio, 
Dum  fallit  in  Mariae 
Natura  filio. 


9.  Omnia  qui  potuit 

Ex  nihilo  creare, 
Naturam  in  filio 
Yoluit  claudicare. 


5.    Logicus  syllogizando 
Hie  obstupescit, 
Dum  praemissas  formando 
Concludere  nescit. 


10.  Misit  enim  filium 
In  hoc  exilium, 
Per  quem  et  restauravit 
Salutem  hominum. 


11.  Ergo  cuncti  hodie, 
Omnes  et  singuli 
Landes  demus  filio 
Et  matri  virgini. 

N   mit   der  Aufschrift:    „Canitur    sicut:    Elsko    mibi   Elisko/' 
schwindenden  Abweichungen  in  Kosenpluts  Kantional.  — 


Mit  ver- 


84. 


1.  Gaude  felix  Pannonia, 
Exultet  Provincia 
Prole  tanta  genita 

In  Sabaria. 

2.  Decantet  omnis  coelicus 
Cunctus  atque  populus, 
Cujus  precc  inclyta 
Poscunt  aeterna. 


3.  Martine  pater  optime, 
Posce  nobis  omnibus 
Veniam  poscentibus 

A  te  jugiter. 

4.  Tres  mortuos  suscitasti, 
Daemones  eftugasti, 
Caccos  illuminasti 
Virtute  deica. 


—   111   — 


Tarn  pretiosa  chlamycie 
Induisti  pauperem, 
Sibi  distribuendo 
Misericorditer. 


In  Martini  solemnia 
Patri  atque  filio 
Benedicamus  lilio, 
Coelorum  domino. 


7.  K.  Nos  junge  regi  gloriae, 
Praesul  pie  Martine, 
Pastor  egregie. 

Nur  1).  St.  Martin.  —  Mit  der  Aufschrift:  Canitur  sicut:  Katharinae 
solemnia.  —  7  Rundreini  nach  jeder  zweiten  Strophe.  In  der  Handschrift 
zwischen  Str.  1  u.  2  und  am  Schhisse,  wo  die  letzte  Zeile  aber  lautet:  In 
Sabariae  [sie]  =  Savaria  (Anger  am  Stein).  — 


1.    Gaude  regina  gloriae, 
Quae  polos  transis  hodie, 
Peragmina  coelestium, 
Maria  candens  lilio. 


85. 


5.    Gaude  Deo  vicinior, 
Secum  in  posse  potior, 
In  summo  sedens  solio, 
Maria  candens  lilio. 


2.    Gaude,  cui  obediunt 
Et  revereri  sitiunt 
Te  angeli  obsequio, 
Maria  candens  lilio. 


6.    Gaude,  quod  sanctos  superas, 
In  hoc  quod  Christo  imperas. 
Tu  potens  mater  filio. 
Maria  candens  lilio. 


Gaude,  quod  tua  facies 
Illustrat  coeli  acies, 
Ut  mundum  sol  ex  radio, 
Maria  candens  lilio. 


7.    Gaude,  quod  tota  trinitas 
Et  velle  tili  unitas 
Sunt  unum  in  arbitrio, 
Maria  candens  lilio. 


4.    Gaude,  quod  tui  servuli 
Post  finem  liujus  saeculi, 
üt  vis,  fruantur  praemio, 
Maria  candens  lilio. 


8.    Gaude  cum  tuo  filio, 
Cum  quo  sedes  in  solio. 
Benedicamus  Domino, 
Maria  candens  lilio. 


AB.  —  1,  2  polo  scandis  B.  —  1,  4  candens  lilium  von  derselben  Hand 
geändert  in  lilio.  —  2,  3  Te  fehlt  B.  —  6,  2  In  hoc  cum  B.  —  6,  o  Ut  potes 
B.  —  A  hat  die  Aufschrift  „De  assumptione"  und  folgende  Ordnung  der 
Strophen:  1.  2.  7.  4.  5.  6.  Str.  4  u.  8  fehlen,  ebenso  der  Zusatz  Maria  can- 
dens lilio.     Dafür  ist  Str.  2  als  K»  bezeichnet  und  hat  eigene  Mel.  — 


86. 


1.    Gaude  virgo  speciosa, 
Mater  Dei  gloriosa, 
Pulchra  nimis  et  formosa, 
Super  omnes  amorosa, 
Tu  sola  sine  compare. 


2.    Gaude  nostra  mediatrix, 
Nostra  sola  consolatrix, 
Nostra  mater  et  amatrix, 
Nostri  hostis  expugiuiiiix, 
0  felix  quam  inhubitas. 


112     — 


Gaude  semper  et  exsulta, 
Auro,  gemmis  bene  culta, 
Ad  te  iiostra  mens  suspirat, 
Qui  te  amat  non  delirat, 
0  amor,  o  amoenitas. 

Gaude  pura  tu  puella, 
Dominantis  domicella, 
Cujus  tuto  sub  maiitello 
Nullus  timor  est  misello 
Sed  timido  latibulum. 


6.  Gaude  stellis  coronata, 
Solls  luce  trabeata, 

Sub  qua  luna  est  locata, 
Semper  manens  llllbata, 

Tu  cingens  vlrum  femlna. 

7.  Gaude  schola  disclpllnae, 
Glosa  legis  fons  doctrinae, 
Vas  coelestls  medicinae, 

His,  quos  culpaepungunt  Spinae, 
Infünde  medlcamlna. 


Gaude,  qula  semper  tecum 
Deus  manet  et  tu  secum, 
Per  quem  precor  ut  sls  mecum, 
Et  cor  meum  lustra  tecum 
Vultus  tu!  lumlne. 


5.    Gaude  festa,  nunquam  maesta, 
Praehonesta  tu  modesta, 
Gaude  bona  nostra  mater, 
In  qua  gaudet  Deus  pater, 
In  cujus  gaudes  curla. 

9.    Gaude  vlrgo,  laetans  plaude, 
Et  sie  vltam  nostram  Claude. 
Et  qul  dlcunt  tibi:  Gaude, 
Semper  tecum  slnt  In  laude 
In  coelestl  culmlne. 

Nur  C.  Das  auf  das  Metrum  Salve  muiidi  salutare  sauber  gearbeitete 
Lied  scheint  nur  ein  Bruchstück  eines  gröfseren  Gedichtes.  Denn  Avährend 
die  jambischen  Schlufszeilen  der  Strophen  (beziehungsweise  Halbstrophen) 
2  u.  3,  6  u.  7,  8  u.  9  aufeinander  hinweisen,  stehen  sie  in  1  ,  4  u.  5  ver- 
einzelt. 7,  5  glaubte  ich  wegen  des  Versmafses  und  Keimes  (femina)  medi- 
camina  statt  des  handschriftlichen  medicinam  setzen  zu  sollen.  —  8,  5  Vultus 
tui  nomine  sinnlos.  9,  ö  culmine  weist  auf  lumine.  Beiden  Zeilen  fehlt 
eine  Silbe.     Ob :  In  vultus  tui  lumine  und  In  coelesti  cacumine  ? 


1.    Jam  adest  dies  jubilaeus, 
In  quo  jam  nascltur  Deus 

Tribuendo  lumen; 
Olim  coetus  proplieticus 
Hunc  praevidit,  coelitus 

Expectando  lumen. 


87. 


Luclper  nempe  perllt, 
Luclfer  lucens  prodiit, 

Sol  Jacob  de  Stella; 
Christus  Jesus  rex  orltur, 
Per  quem  salus  condltur, 

Matre  de  puella. 


R*^  Eja  nunc  vos  concinlte, 
Voce  corde  psalllte, 
Nato  hvnnüzemus. 


,üe  nativitate  Christi". 


1.    Jam  ('liristus  ab  inferls 
Surgens  reddlt  mlseris 
Dulce  AUcluja; 


.li'.'^I'IU     . 


Quem  morte  turpissima.  i 
Danmarat  gens  pes>ima,:r. 
^    jExpers.'iAUeluja, 


—     113    - 


3.  Caecitate  caligans; 
Huic  mundo  innovans 

Toiiat  Allcluja. 

4.  Ver  parit  tlorigerum, 
(.'antibus  vociferuni 

Clamaiis  Alleluja. 

5.  P^lementa  serviunt, 
Coeli  lumen  conciunt 

Dantes  Alleluja. 

6.  Tempus  fit  serenius, 
Et  sol  lucct  clarius, 

Ex  hoc  Alleluja 


7.  Omnes  nunc  cum  superis 
Cantemus  jam  in  terris, 

Semper  Alleluja. 

8.  0  Christe,  rex  coelice, 
Fractor  mortis  tetricae, 

Da  ut  Alleluja 

9.  Castis  demus  mentibus 
Una  cum  fruentibus, 

Yerum  Alleluja. 

10.  Adde  justis  ceteris, 
Qui  conjuncti  aetheris 
Promunt  Alleluja. 


E.  —  Ostern.  —  Str.  8,  4  u.  7  sind  als  R  bezeichnet.  —  Die  Strophen  des 
Liedes  sind  offenbar  durcheinander  gemengt.  Sie  folgen  sich  in  der  Hsch. : 
1.  5.   7,  6.  11.  8.   10.  3.  2.  4,  in  welcher  Ordnung  sie  einen  Sinn  nicht  zulassen. 


89. 


1.  Jam  verbum  deitatis 
Declinat  congrue 
Casum  mortalitatis 
Primaeve  feminae. 

2.  Olim  sanctis  precibus 
Promisit  coelitus, 
Mundi  pro  reatibus 
Est  puer  genitus. 

3.  Devote  recolite 
Diem  laetitiae. 

Qui  indicat,  quod  oritur, 
p]st  sol  justitiae. 


4.  Omnes  nunc  pueruli 
Devote  canite, 

Ad  honorem  parvuli 
Laetanter  psallite, 

5.  0  vos,  0  scholastici, 
Cives  inclyti, 

Magni  cum  minoribus, 
Omnes  et  singuli. 

6.  Summo  da  carere 
Nati  judicio 

Et  tecum  gaudere 
Perenni  gaudio. 


E.  —  Weihnacht.  —  Auch  bei  Rosenplut  p.  81.  Da  das  Lied  in  der 
Hsch.  etwas  vernachlässigt  erscheint,  mögen  die  Varianten  des  Kantionais 
folgen:  2,  1  u.  2  fehlen.  —  3,  1  Devote  nunc  recolite.  —  3,  3  quod  ortus.  — 
4,  1  Nunc  vos,  o  pueruli.  —  4,  3  Ad  honorem  infantuli.  —  4,  4  Devote.  — 
0,   I   Et  vos,  o  scholastici.  —  Nach  Str.  5  folgt: 


Melopaeum   depromite 

Kegi  gloriae, 
Ut  vos  velit  exuere 

A  sorde  scoriae 


7.    Et  superinduere 
Stola   Candida 
Cum  virtutum  titulis 
In  coeli  curia. 


8.    Ut  cum  electis  omnibus 
In  coeli  patria 
Perfruamur  gaudiis 
Per  cuncta  saecula. 


Drevee,  Cantiones  Bohemicae. 


8 


—     114     — 


90. 


1.  Jesu  dulcis  memoria, 
Est  super  mel  et  omnia 
Tua  dulcis  praesentia. 

2.  0  sacramenti  gratia, 
0  regum  pleiia  copia, 
Jesu  in  eucharistia. 

3.  Homo  Deus,  amor  meus, 
Liberator  Christus  meus, 
Cujus  ego  miser  reus. 

4.  Amor  tuus  dulcissimus      » 
Plus  millies  gratius, 
Quam  dicere  suflicimus. 

5.  Nil  auditur  suavius, 
Nil  degustatur  dukius. 
Quam  Jesus  Dei  filius. 

6.  Non  iiegat  ista  Dominus, 
Sed  totum  dat  cominus, 
Quod  rogat  suus  famulus. 

7.  Esca  nunc  veni  nobilis, 
Dulcedo  in  effabilis, 
A^alde  desiderabilis. 

8.  Sequor  quocunque  ieris, 
Tolli  mihi  non  poteris, 
Tu  meum  cor  abstuleris. 

9.  Desidero  te  millies, 

Mi  Jesu,  quando  venies, 
Me  de  te  quando  saties. 

10.  Esca,  sanctum  convivium, 
Excedens  onme  gaudiuni 
Et  omnc  desidcrium. 

ll.Purae  mentis  refectio, 
Replens  sine  fastidio, 
Dans  Üamcn  dcsiderio. 

12.  Rogo  (te)  amore  sedulo, 
Implc,  Jesu,  quod  postulo, 
Poragas  vota  famulo. 


13.  Zelus  facit  ut  audeam. 
Jesum  posco  ut  habeam, 
Ut  de  te  solo  gaudeam. 

14.  Jesu  decus  angelicum, 
In  ore  mel  miriticum, 

In  corde  pigmen  coelicum. 

15.  Bona  sunt  tua  pocula, 
Quam  felix  tua  copula, 
Sed  in  his  parva  momla. 

16.  Rivus  tuus  quem  debeat. 
Novit  quod  Jesus  faciat, 
Non  est  quod  ultra  cupiat. 

17.  Area  coelestis  nectaris 
Affunde  modo  famulis 
Flumen  tuae  dulcedinis 

18.  Mortis  cuncta  pericula. 
Laeta  transibit  anima, 
Quae  bibit  tua  pocula. 

19.  Post  te  non  cessat  gemere, 
Optat  prorsus  deficere, 

Ut  tibi  queat  vivere. 

20.  Eja  Jesu  dulcissime, 
Spes  suspirantis  animae, 
Te  poscunt  piae  lacrymae. 

21.  Claro  sole  praeclarior, 
Omni  dulcore  dulcior 
Et  balsamo  suavior. 

22.  Currani  post  te  cum  tletibus, 
Jesu,  provolvar  pedibus, 
Sanctis  hacrens  amplexibus. 

23.  Quae  dicam  [o]  amor  meus, 
Jesus  Christus  mellitiuus, 
Quo  delectatur  spiritus. 

24.  Qui  te  gustant  plus  sitiunt, 
Desidoraro  nesciunt 

Nisi  Jesum.  quem  diligunt. 


115 


25.  0  beatum  incendium, 
0  ardens  desidcrium, 
Amare  Dei  tilium. 

26.  Ergo  die  te  petentibus. 
Quam  bonus  es  quaerentibus, 
Sed  quid  invenientibus. 

27.  Vox  liugua  nescit  dicere, 
Exportus  novit  credere, 
Quid  sit  Jesum  diligere. 


28.  Jesu,  qui  dulci  gratia 
Instauras  lue  convivia, 
Sit  tibi  laus  et  gloria. 

29.  Et  parees  tuo  famulo, 
Qui  te  omni  stimulo 
Ego  miser  sollieito. 

30.  Gratum  habendo  hoc  Carmen, 
Red  des  tuum  dulce  flamen, 
Dicant  omnes.    Amen. 


X.  —  .,De  corpore  Christi".  Eine  poetische  Vergewaltigung  und  Mifs- 
handlung  des  bekannten  Jubilus  S.  Benihardi;  ein  ähnliches  Lied  „Jesu  tui 
memoria  Est  sn))er  mel  et  omnia"  steht  in  der  Antiqua  et  constans  confessio 
und  "wird  dort  dem  Jacobellus  zugeschrieben.  Das  Lied  der  Confessio  ist 
wieder  eine  Entstellung  des  A'orliegenden.  Die  Varianten  davon  herzusetzen 
geht  nicht  an;  man  müfste  das  Lied  ganz  abdrucken. 


91. 


1.  Iniber  nunc  eoelitus 
Irrigavit  vellus, 
Partum  laudabilein 
Praesignat  mirabilem 

Gedeon  et  Jesse. 

2.  0  mira  virgula. 
Profert  amygdala, 
Fuit  quamvis  arida, 
Viruit  ut  florida 

Germinoso  flore. 

3.  Esther  egregia 
Yirtute  regia 
Victrix  est  hostium, 
Vieit  et  iniquum 

Judith  Holofernum. 

4.  Aurora  lucida, 
Prae  cunctis  fulgida, 
Sole  es  amicta, 
Luna  suppcdita, 

GiL^nit  nata  natum. 


5.  Non  valet  ratio, 
Logica  actio, 
Qualis  sit  natio, 
Nulla  enodatio 

Valet  definire, 

6.  Nisi  sis  fidelis ; 
Crede  tune  est  satis. 
Mater  deitatis 

Yera  et  hominis 

Genitrix  est  facta. 

7.  Et  sicut  splendidi 
Solares   radii 
Yitrum  pertranseunt 
Illud  sed  non  rumpunt, 

Genuit  intacta. 

8.  Salve  mater  casta, 
Hominibus  asta, 
Ne  Plutonis  hasta 
Feriat  nos  subito, 

Tu  gessisti  Jesum. 


9.    Sonet  vox  lyrica 
Lyra  Orpheica 
Voxque  angeliea 
Nuntiet  in  terra 

Hominibus  paeem. 

BCN.  Letzteres  zweimal,  einmal  mit  der  Aufschrift:  „canitur  sicut: 
Dywna_  milost  Jiozie".  —  5,  1  Nil  valet  ratio  BC.  —  4,  3  Radiis  amicta 
B.  —   5,3    Mira    est    natio  B.  —  5,  5   Genus    definire.     Zu  Str.  5  vg-l.  man 


—    116    - 


No,  83  Str.  .S.  —  H,  4  Verique  hominis  C.  Atque  humanitatis.  ß.  —  7,  4 
8ed  nee  illnd  corrumpunt  Ji.  —  7,  5  Gignis  sie  intaeta.  —  Str.  8  ist  in  ß 
u.  C.  Str.  'S.  —  b,  2  Clamantibus  asta.  —  8,  3  u.  4  Ke  nos  mortis  liasta 
Feriat  ut  subito  ß.  —  8,  5  juvamen  implorantes.  C.  —  9,  4  Nuntiavit  ß.  — 
N  hat  das  zweite  Mal  noeh  folgende  Zusatzstrophen: 


1  ü.  Niillus  est  alius 

Nisi  solus  Dens, 

Qui  regit  omnia 

Et  aufert  taedia 

Sperantium  in  se. 


1 1 .  Ergo  nos  homines 
Quaesumus  fragiles, 
Ad  gloriam  ejus, 
Qui  est  summus  bonus, 
Omnes  deeantemus. 


12.  Gloria  sit  trino, 
Patri  eum  filio 
Pneumatique  sancto 
De  tanto  miraculo 
Nune  et  in  aevum. 


B  hat  die  folgenden  zwei: 

10.  Sit  laus  Deo  patri 
Filioque  pneumati 
Spiritui  quoque  sancto 
Pro  tali  miraculo ; 
Virgo  deum  gessit. 


11.  Tu  viatorum  spes, 
Flagitamus  omnes, 
Ut  J  o  h  a  n  n  e  s  noster, 
Qui  modo  agit  iter, 
Sanus  revertatur. 


92. 


1.  In  hac  die  deeantemus, 
Matrem  Christi  coUaudemus, 

Speciali  gloria. 

2.  0  quam  digne  honoratur, 
Dum  in  summo  coronatur 

Stellato  sedens  solio. 

3.  Haec  est  mater  gratialis, 
Per  quam  datur  specialis 

Peccatori  venia. 

4.  Ave  mater  salvatoris, 
Tu  vocaris  Stella  maris, 

Tuo  nato  non  gravaris. 


5.  Nunquam  fuit  nee  est  talis, 
Ut  haec  virgo  singularis, 

Mater  manens  et  ancilla. 

6.  Non  est  visa  sibi  prius, 
Similis  nee  posterius, 

Nee  audietur  amplius. 

7.  Ergo  Jesu  mater  bona, 
Nostra  soror  et  patrona, 

Genfer  coeli  dona. 

8.  Sumas  laudes  hac  exiles, 
Quas  reddimus  nos  fragiles, 

Tuae  almae  virginitati. 


BCN.  —  „Sub  eadem  nota  canitur  sicut:  Dominator  jam  est  natus.** 
N.  —  4,  1  virgo  salvatoris  ß.  —  6,  1  u.  2  Non  visa  prius  similis  non  posterius 
audietur  amplius  N.  —  Der  Autor  des  Liedes  hat  sich  sichtlich  weder  um 
Einhaltung  des  Vcrsmafses  noch  um  Vermeidung  von  Reminiszenzen  bemüht. 
Möglich,  (lafs  es  sich  nur  uui  einige  einem  oder  mehreren  gröfseren  Gedichten 
entrissene  Strophen  handelt. 


93. 


1.    In  laudem  Mariae 

Tendo  depromere 
Laudesque  decantarc 

Tarn  dulci  virgini, 
Quae  Christum  concepit 

Vi  sacri  fiaminis, 
Semencjue  non  recepit 

Naturae  fragilis. 


Natura  miratur 

Ventris  tui  fruclum, 
Quod  sine  parc  paris 

De  coelo  adductum, 
Donante  Deo  patre 

Misoricordiac 
Pro  solo  reparatu 

Nostrae  miseriae. 


117 


3.  Sole  es  praesignata 

Vitrum  i)enetrante, 
Post  partum  virgo  manes 

Sicut  eras  ante, 
Vellusque  Gedeoiiis 

Te  praesignavit, 
Quam  super  omne  coelum 

Deus  exaltavit. 

4.  Evae  nomen  mutatum 

Dictum  fuit  Ave, 
Antidotum  solamen 

Donumque  suave, 
Nuntiavit  digne 

Dei  arcliangelus 
Et  suscepit  benigne 

Haec  Dei  thalamus. 

5.  Dum  serpens  antiquus 

Evam  defraudavit, 
Totum  genus  humanum 

Morsu  mali  stravit, 
Haec  gestando  Christum 

Totum  reparavit, 
Portas  aeternae  vitae 

Nobis  reseravit. 


6. 


7. 


8. 


Logici  mirantur, 

Stupent  naturales, 
Quod  tu  ens  indivisum 

Sic  comprehendes, 
Quod  erat  immensum 

Et  ante  saecula, 
Manebis  in  aeternum, 

Sic  reges  aetbera. 

0  Jesu,  prece  matris 

Confer  coelestia. 
Da  frni  sinu  patris 

Post  haec  terrestria, 
Qui  cum  Deo  patre 

Sanctoque  flamine 
Regnas  nunc  et  in  aevum 

Sine  juvamine. 

Qui  sanctis  suis  dedit 

Mundum  debellare, 
Sui  corporis  flammas 

Mire  suffocare, 
Acherontem  superbum 

Juvit  conculcare, 
Exhinc  est  salus  illi 

Virtus  et  gloria. 


Nur  C.  —  Das  Versmafs,  die  bekannte  Strophe  des  Nachtigallenliedes 
ist  mit  durchgehender  Nonchalance  behandelt,  der  Taktwechsel  ein  häufiger.  — 
6,  4  verändert  aus  Sic  comprehendens.  — 


94. 


1.  Insignis  infantule, 

Speciose  nimis, 
Salve  Jesu  parvule, 
Coeli  rex  sublimis. 

2.  0  pulcher  puerule, 

Nimis  amorose, 
Delicate  natule 
Tu  affectuose. 

3     Pro  te  languet  anima 
Xostra  inccssanter, 
Cor  ardet  et  omnia 
Ardore  vehementer. 


4.  Natus  est  de  virgine 

Deo  Creatore 
Sine  viri  semine 

Pro  omni  peccatore. 

5.  Te  voces  propheticae 

Nasci  personabant, 
Patres  limbo  mystici 
Venire  optabant. 

6.  Noli  moram  faccre, 

Puer  per  amate, 
Veni,  veni  propere, 
Tu  desiderate. 


BC.  --  Weihnachten.  —  Str.  3  fehlt  B.  —   Str.  2  u.  3  dienen  als  Ro.   — 


118     - 


95. 


1.  Jubilemus  dulciter 

Odas  depromcntcs, 
Hymnis,  lyris,  canticis 

Melos  exsolventes, 
Altithrono  domino 

Cuncta  gubernanti, 
Inque  sede  polorum 

Pater  resident!. 

2.  0  mira  immensitas 

Nostri  creatoris, 
Quem  nuUa  nostra  pravitas 

Valet  demoliri, 
Filium  ab  aeterno 

Misit  incarnari, 
Ut  ejus  creatura 

Posset  reformari. 

3.  Hoc  non  esse  dubiuin 

Sed  fide  fateri 
Licet  semper  hominum 

Corde  confiteri, 
Ex  intacta  tlieotocos 

In  mundum  venisse, 
Microcosmum  perditum 

Sibi  reformasso. 

4.  Ave  splendor  summi  patris, 

Et  virtus  unica, 
Salus  honor  gloria 

Pax  laus  Victoria, 
Qui  venisti  in  carne, 

Ut  nos  redinieres, 
A  gehenna  iniqui 

Cruore  piares. 


5.  XuUa  valet  actio 

Robori  obire, 
Nee  humana  ratio 

Genus  definire, 
Ab  aeterno  genitus 

Illuc  descendisti, 
Castissimae  virginis 

Claustra  penetrasti. 

6.  Non  est  in  toto  Circo 

Sibi  consimilis, 
Nee  proplietarum  ore 

Quondam  laudabilis, 
Praeter  hanc  clarissimam 

Virginem  Mariam, 
Sponsam  Dei  fulgidam, 

Matrem  liumillimam. 

7.  Eja  mater,  domina, 

Mater  et  ancilla, 
Flagita  prece  filium, 

Ferat  auxilium 
Nobis  indignis  miseris, 

Fruamur  in  terris, 
Ut  coronemur  in  coelis 

Cum  nato  superis. 

8.  Suaviter  decantantes 

Laudem  in  excelsis, 
Faciem  speculantes 

Nostri  plasmatoris, 
Perfruamur  gratia 

Ejus  in  curia, 
Ubi  sanctorum  unitas, 

Pax,  laus  et  gloria. 


C  mit  der  Aufsclirift :  Canitur  sub  eadem  nota,  d.  li.  Avio  das  voraufgeluMide 
Salve  amicta  sole.  —  3,5  steht  deutlich  doch  durcligestrichen  catherothos,. 
am  Kande  die  Korrektur:  tlieotocos.  — 


96. 


1.    Jubilemus  singuli 
Unanimiter, 
Carmina  concrepantes 
Praecordialitcr. 


2.    In  honorem  piae 

Virginis  INIariae, 
Nobis  ii)sa  assistat 
Ut  in  examine. 


119 


3.  Genitam  ex  regali 

Abs  viri  semine, 

Dominam  illustratam 

Sacroque  flamine. 

4.  Sic  ex  consensu  patris 

Mystico  prodiens 
Ac  in  utero  gestans 
Superlativum  ens. 

5.  Haec  est,  quae  ignoravit 

In  deliciis 
Thorum  suum  ac  exclusit 
Sic  se  a  vitiis. 

6.  Tu  gemma  mulieiiim 

Es  splendidissima, 
Tu  inter  omnes  sola 
Sis  illustrissima. 

7.  Supremum  nomen  regis 

Aeterni  suscipis, 
Quem  sicut  salutata 
Utero  concipis. 

-8.    Et  paranymphi  dicta 

Mox  tunc  adimplentur, 
Christiani  fideles 

Per  te  jam  laetentur. 


9.  Nymphula  es  pudoris 
Inaestimabilis, 
A  perpetuo  exstans 
Praedestinabilis. 

10.  Genitus  tuus  dignus 

Exstat  laudabilis, 
Ex  sacro  flamine 
Fit  illustrabilis. 

11.  Tu  norma  sanctitatis, 

Oros  munditiae, 
Cellaque  puritatis 
Es,  da  vox  veniae. 

12.  Tu  prima  spes  post  Deum, 

Mater  fidelium, 
Tu  consolatrix  vera 
Ad  te  clamantium. 

13.  Deviantes  a  via 

Kevoca  propere. 
Tu  nos  constantes  fac 
In  bono  opere. 

14.  Laudemus  Deum  et  te 

Imperia  prope, 
Et  sie  post  liberemur 
Inferni  ab  igne. 


C.  —  Das  Lied  ist  metrisch  nicht  sorgfältig  gearbeitet;  Str.  5,  7  u.  14 
scheinen  besonders  verderbt.  Str.  5  scheint  an  die  Antiphon  zu  erinnern 
Haec  est,  quae  nescivit  thorum  in  delicto.  — 


97. 


1.  Jubilo  cum  carmine 
Yeneremur  hodie 

Factorem  gentium, 

2.  Qui  sibi  apostolum 
Sanctum  elegit  Jacobum 

Virtutum  studio. 

3.  Hermogenes  in  varia 
Studebat  arte  magica, 

Qua  eum  falleret. 

4.  Philetum  condemnavit, 
Dum  eum  seque  stravit 

Virtutis  osculo. 


5.  Daemones  destinavit, 
Jussu  eis  mandavit 

(Ut)  sanctum  apostolum 

6.  Adducerent  ligatum, 
Et  fore  praesentatum 

Sibi  in  vinculis. 

7.  Daemones  multifarie 
Clamabant  in  aere: 

Nobis  miserere. 

8.  R°  0  lucerna  gentium, 

In  exemplar  datus, 
Poenas  sustinens  gratus 
Pro  Christi  nomine. 


E.  —  8t.  Jakob  —    2,  3  Jacobus  mit  kurzer  paenultima,  die  gewöhnliche 
Betonung  des  MA.  —  Das  Lied  dürfte  kaum  vollständig  sein.  — 


120 


9a 

1.  Katharinae  solcmnia  5. 
Celebret  ecclesia, 

Qua  salutis  praemia 
Das  petentibus. 

2.  Costi  regis  tenerriina  6. 
Filia,  pulcherrima 

Exultet  Katharina, 
Lux  egregia. 

3.  Maxentius  confineis  7. 
Dum  maiidat  provinciis, 
Circumsiüs  incolis 

Flecti  idolis. 

4.  Dum  jussa  spernis  principis,        8. 
Oratores  incipis 

Ad  fidem  convertere, 
Christo  credere. 


Ergastulo  dum  carceris 
Graviter  coerceris, 
Credit  uxor  Caesaris 
Cum  Porphyrio. 

Ducentibus  militibus 
Cum  suis  comitibus 
Quos  ad  coelos  dirigis 
Cum  martyrio. 

Te  decollatam  gladio 
Christus  solis  radio 
Sociat  aiigelicis 
Turbis  coelicis. 
Te  turbae  laudant  coelicae, 
Ordines  angelicae 
Sepeliunt  vertice 
Montis  Syna. 


9.    R.  Gaudens  in  coelis  hodie 
Nos  junge,  Katharina, 
Regie  gloriae. 

DE.  —  Katharina  —  4,  3  Ad  finem  E.  —  5,  4  Cum  Porphylio  D.  — 
Str.  6,  7,8  fehlen  D.  —  Str.  9  Rundreim  nach  je  zwei  Strophen  wieder- 
kehrend. 

99. 


2. 


Landes  dicat  omnis  aetas  3. 

Christo  regi  semper  laetas 

Dulci  cum  symphonia, 
Qui  ex  sua  dementia 
Cuncta  gubernans  entia 

Andream  evocavit. 

Arte  piscandi  varia  4. 

Hunc  perscrutantem  maria 

Cum  Simone  IJarjona. 
Et  (juid  eo  dicis  dignum, 
Nullum  Christi  videns  Signum 

Primo  sub  admonitu 


Fugit  rete,  linquit  ratem, 
Nee  dum  plene  veritatem 

Coutemplatur  spiritu. 
Patris  spernens  praesentiam, 
Ovans  sequitur  Messiam 

Piscaturus  homines. 

Post  ut  agnus  tu,  Andrea, 
Crucifixus  ab  Aegea 

Emisisti  spiritum. 
Te  precanmr,  ut  ducamur 
Post  hanc  lucem  per  te  ducem 

Ad  coelorum  gaudia. 


5.    0  Andrea  tu  benigne, 

0  tu  consors  Christi  dignc, 

Votis  meis  annue, 
Pulsa  morte  laeta  sorte 
Pacem  fessis  et  oppressis 
Apud  Christuni  obtine. 
Nur  E.  —  Di.i    erste  Hälfte  der  5.,    die  zweite  der  2.  Stroplie    sind  als 
R  aufgcfülnt.     Erstere  unterbricht  auch  wirklich  den  Zusannnenhang-,  da  sie 
in   der    lieh,    hinter    Str.    1    steht.     Wie    Jacobus    so    war   auch    Simonis    otc. 
stets    auf  der   drittlet/.ten    betont.     3,    4  Anspiehmg    au  Adam    v.    St.  Viktor. 
Fugit  rete,   fugit  rateui  (Gaude  Roma  caput  niundi). 


—     121     — 


100, 


1.    Lumen  sancti  spihtus 
Descendat  divinitus, 
Nos  illuminet   hodie. 

Plenitudo  gratiae, 
Tu  solus  lux  justitiae, 
Exaudi  nos  in  liac  die. 

Rex  dulcis  angelorum, 
Salus  arcliangelorum, 
Spes  in  te  credentium. 


Solatium  sanctorum 
Et  vita  beatoruni, 
Protector  sperantium. 

Tu  via  peccatorum, 
Tu  semita  justorum, 
Latitudo  fidelium. 

Pater  es  orphanorum, 
Solamen  miserorum, 
Plenitudo  omnium. 


Da  solamen  populo, 
Da  virtutem  in  jubilo, 
Nos  perduc  ad  solatium. 


M.  —  Pfingsten. 


101. 


1.  Maria  pia, 
Virgo  pudica, 
Nos  salvifica, 
Regis  amica. 

2.  Aaron  virgula 
Tu  fructifera, 
Cedrus  odora, 
Gemma  decora. 

3.  Rectrix  mentium, 
Area  virtutum, 
Tu  spes  gentium 
Desperantium. 

4.  Janua  coeli, 

Sis  memor  mei, 
Genitrix  Dei, 
Fer  opem  rei. 

5.  Ave  aurora, 
Solls  nuntia, 
Stella  praevia, 
Pulchra  ut  luna. 

6.  Beatissima 

De  David  nata, 
Benignissima, 
Fellis  nescia. 


7.  Eja  domina_, 

Tu  es  spes  nostra, 
Solve  vincula, 
Hostem  subcalca. 

8.  Audi  gementes, 
Guberna  mentes, 
Adjuva  flentes, 
Tibi  psallentes. 

9.  Tu  es  post  Deum 
Salus  omnium, 
Spes  peccatomm, 
Terror  daemonum. 

10.  Ave  beata, 
Virgo  sacrata, 
Parens  serena, 
Mater  amoena. 

11.  Vita  diceris, 
Digna  titulis, 
Garens  maculis 
Mentis,  corporis. 

12.  In  coelestibus 
Pulchra  ut  cedrus, 
Dulcis  libanus, 
Flagrans  quasi  thus. 


—     122     — 


13.  Tu  incllis  favus, 
Dulcis  es  quam  plus, 
Caecis  oculus, 
Claudis  baculus. 

14.  Imago  lucis, 
Virgo   decoris, 
A  vi  daemonis 
Tuere  velis. 

15.  Sidus  aureum, 
Pelle  nocivum, 
Da  solatium, 
Rege  devium. 

16.  Yirgo  sublimis, 
Tu  reorum  sis 
Adjutrix  mitis, 
Quae  es  coeli  vis. 

17.  Stella  marina, 
Flos  sine  spina, 
Nobis  propina 
Bona  divina. 

18.  Coelis  altior, 
Stellis  clarior, 
Sanctis  sanctior, 
Da  regnet  amor. 


19.  Ibi  nos  loca, 
Ubi  gaudia 
Permanentia 
Sunt  melliflua. 

20.  Porta  aurea, 
Porta  beata, 
Coeli  regina, 
Mundi  domina. 

21.  Ergo  juva  nos, 

0  pneumatis  dos^ 
Dulcis  coeli  ros, 
Tene  naufragos. 

22.  Valde  inclyta 
Es,  0  Maria, 
Da  mi  gaudia, 
Quaeso,  o  pia. 

23.  0  refugium 
Pereuntium, 
Tu  naufragüm 
Es  solatium. 

24.  Te  matrem  Dei 
Canunt  angeli, 
Seraphim  chori 
Assistunt  tibi. 


25.  Amen,  solamen 
Per   te  det  flamen, 
Inclytam  amem 
Virginem.    Amen. 

BC.  —  8,    4  Ad  te  clamantes.    C.  —  17,    1  Stella  Maria.     C.  —  24, 
Seraphim,  Throni.     C.  —  In  C  fehlen  die  Str.   13,   14,   15,   19,  22,  TS. 


1.  Mens  surgat  fidelium, 
Laudare  sanctissimum, 
Dulce  Christi  fcrculum 
Et  sanguinis  poculum. 

2.  Ecce  tempus  gratiae, 
Tempus  est  laetitiae, 
Cedat  vis  moestitiae, 
Gaudeamus  hodic. 

3.  Haec  sacra  magnalia 
Typicavit  in  manna 
Et  in  urna  aurea 
Olim  turma  Judea. 


102. 

4.  Hie  Isaac  immolatur, 
Et  agnus  manducatur, 
Elias  confortatur. 
Peccator  restauralur. 

5.  Ut  surganms  oritur, 
Ne  perdanmr  moritur. 
Compensemus  iuitur 
Illud,  quod  nobis  cUitur 

6.  Ejus  Sacra  lectio 
Nostra  sit  rcfoctio, 
Nos  pro  vitae  pretio 
Mundo  mori  di)cuit. 


-     123     — 

7.    Jesu  tua  gratia  8.    0  Jesu  dulcissime, 
Fideles  tuos  satia,  Qui  nos  tuo  corpore 

Refocilla  debiles,  Cibas,  potas  sanguiue, 

Consolare  Üebiles.  Munda  nos  a  crimine. 

9.    Confer,  ut  te  fruamus, 
Sic  ut  tecum  vivamus 
Et  tecum  capiamus 
Consortium  gloriae. 

D  E  F.  —  Frouleiclmam  —  Die  Strophen  folgen  in  D.  1.  7.  2.  S.  9, 
5.  6.  3.  4;  in  E:  1.  2.  3.  4.  7.  Die  übrigen  fehlen;  in  F.  J.  7.  2.  3.  4.  5.  8. 
Die  übrigen  fehlen.  Str.  7  wurde  als  R  betrachtet,  daher  ihre  Stellung  an  2. 
oder  letzter  Statt.  5,  4  quod  nobis  tarn  traditur.  F.  —  8,  3  Cibas  atque 
sanguine  F.  —  Str.    6  und  9  fehlt  F. 


103. 

1.    Mente  pura  laudemus, 
Margarethae  decantemus 
Dulci  melodia 

Stirpe  gen  tili  nata 
Fideque  desponsata 
Haec  virgo  regia. 

2.    Rectam  fidem  sectatur,  3.    Trinoque  in  personis 

A  patre  propulsatur,  Nos  modulemur  sonis 

Nutrici  paruit.  Coelorum  Domino, 

Cujus  oves  dum  pavit,  Margaretham  qui  thronis 

Hanc  praeses  adamavit,  Locavit  in  decoris 

Haec  Christum  praetulit.  Post  victoriam. 

4.  R^  Tu  gemma  castitatis 
Aurumque  puritatis 
Deo  nos  reconcilia. 

E.    —  Margaretha.     Wohl    unvollständig.    —    2,    1    Rectam    fideni   dum 
sectatur  Hsch. 


104. 

l.Mittitur  archangelus  tidelis  2.  Ingressus  liic  nuntiat  amoena, 
Ad  Mariam  virginem  de  coelis,  Ave,  inquit,  gratia  tu  plena, 

Antiquis  quae  latuere  velis,  Heres  manet  in   te  vitae  vena, 

Vox  haec  patefecit  Gabrielis.  Inter  omnes  femina  sercna. 


124 


3.  Cujus  ex  sermone  fit  turbata, 
Cogitabat,  cur  sie  sit  affata, 
Stupet  virgo,  quod  sit  salutata 
Voce  prius  nunquam  usitata. 


Alini  sancti  spiritus  radius 
Obumbrabit,  virgo,  tuos  sinus, 
Ex  te  enim  exiet  dominus, 
Ab  aeterno  genitus  filius. 


4.  Ne  timeas,  inquit,  o  Maria, 
Dominus  nam  tecum  exstat  dia, 
Altissimi  filium  tu  quia 
Gignis  et  vocabis  hunc  Messia. 


7.  Ecce  dei  humilis  ancilla, 
Fiat  verbum,  quod  dicis,  in  illa, 
In  me  sistunt  vates  et  sibylla 
Per  me  ruit  Evae  necis  scvlla. 


5.  Quomodo,  legate  arcanorum, 
Pariam  nunc  regem  angelorum, 
Conjugis  non  novi  viri  thorum, 
Virgini   hoc   exstat   indecorum. 


8.  Laetentur  christicolae  soluti 
Pharaonis  vinculis  versuti, 
Liberi  deserviant  virtuti, 
Mundi  pompam  calcantes  polluti. 


ABC  DE.  —  1,  3  Ante  quisquam  DB.  —  2,  1  Ingressns  haec  B  C. — 
2 ,  3  Heros  inanet  C  E  heres  D.  —  2,  4  feminas  B  C.  —  4,2  uam  exstat 
tecum  B.  —  4,4  Messiam  D.  Gignes,  veni  precor,  o  Messia  A  C.  —  5 ,  1 
archangelorum  verschrieben  A.  —  5,  3  Conjugis  nam  nunquam  novi  thorum 
A.  —  5,  4  Virgini  hoc  manet  indecorum.  Ob  Korrektur  des  Bohemismus 
exstat?  A.  —  6,  3  exiet  divinus  A.  —  7,  3  sistant  B.  —  7,  4  ruat .  . . 
stilla.  A.  —  Str.  8  ist  in  A  R^  die  mit  eigener  Melodie  nach  je  zwei 
Strophen  wiederkehrt.  Am  Schlüsse  ist  auch  Str.  7  als  R^  bezeichnet,  auf 
die  dann  8  folgt.     Diese  Handschrift  hat  die  Angabe:  De  annuntiatione. 


105. 


1 .  Modulemur 
Die  hodierna, 
Qua  rex  regum 
Scandens  ad  superna 
Mundo  grata 

Dedit  munera. 

2.  Ad  agalma 
Perficiens  saltum, 
P^mptum  plasma 
Transferens  in  altum, 
Jubilosus 

It  per  aethera. 

3.  Redivivus 

De  se  diftidentes 

Inviserat 

Fratres  conquerentes, 

Redarguens 

Intidelia. 


4. 


5. 


6. 


Tradens  illis 
Coelica  mandata, 
Charismata 
Daturum  beata 
Se  promisit 
Optabilia. 

In  excelsi 

Apicis  cacumen 

His  perductis 

Suum  pandens  numen, 

Elevatus 

Est  ad  aethera. 

Kitens  Claras 
Binus  illuni  testis 
Ut  astaret, 
Curie  coelestis 
Fertur,  grata 
Promens  verbula. 


12.' 


7.    Viri  fratres, 
Inquit,  Galilaei, 
Ut  spectatis 
Elevatum 
Iginvoma 
In  nubecula, 


8.    Sic  venturus 

Fidite  constanter, 
Recensurus 
Omnia  patenter 
Transitura. 


9.    De  aerumna 
»  Revehi  orantes, 

Charismata 
Jam  coeli  zelantcs 
Athanatos 
Nos  accelera. 

Nur  E.  —  Himmelfahrt.  —  Str.  2  ist  als  R  bezeichnet,  offenbar  nur  aus 
Gewohnheit.  —  7,  4  esse  natum  verschrieben. 


106. 


1 .  Modulemur  nato  regi, 
Qui  con  dolens  suo  gregi 
Cernitur  in  terrestribus. 

2.  Horas  meas  hie  mortales 
Pessum  dedit  jam  fatales 
Mortis  nexus  evellendo. 

3.  0  parvule  sumni  nate, 
Qua  [perjmotus  pietate 
Adis  regna  terrestria. 


4.  Phos  culminis  tui  patris 
Obumbravit  sinus  matris 
Tibi  parans  hospitium. 

5.  0  stupenda  haec  natio, 
El  homini  permixtio, 
Hypostasis  est  ratio. 

6.  Implora  tuum  natulum, 
Ut  praebeat  se  sedulum 
Pellendo  omne  noxium. 


7.    Et  post  saecli  consortium 
Vehat  nos  ad  palatium 
Sui  aeterni  numinis. 

N  ohne  Mel.  —  Weihnacht.  —  4,  3  Tibi  parans  exitium  Hsch. 


1. 


2. 


Nascitur  de  virgine 
Garens  omni  erimine 
Deus  coeli  et  terrae. 

Nascitur  de  virgine 
Pro  captivo  homine, 
Nolens  eum  perdere. 

Nascitur  de  virgine 
Jesus  Christus  nomine, 
Regnans  sine  termino. 


G.  —  Das  Lied  könnte  seiner 
zu    den    Rufen   gerechnet   werden; 
Schlüsse.  —  6,  3  jam  letetur. 


107. 

4.  Nascitur  de  virgine, 
Plenus  Dei  flamine, 
Filius  deitatis. 

5.  Nascitur  de  virgine 
Homo  sine  semine, 
Regnans  sine  termino. 

6.  R.  Omnis  homo  jam  laetetur 

De    tam  magno  gaudio, 
Evae  scelus  jam  deletur 
Virginis  puerperio. 

Form  nach   mit  Weglassung  des  Refrain.«? 
es   fehlt    ihm    aber   das    Benedicamus   am 


—     12G 

108. 

1.  Novis   canamus  mentibus  4. 
Apostolorum  coctibus, 

Ut  ipsorum  in  laudibus 
Concordes  simus  vocibus. 

2.  Solemnia  hodierna  5. 
Dent  nobis  regna  superna, 

üt  pietas  nos  paterna 
Conservet  luce  aeterna. 

3.  In  apostolorum  die  6. 
Exaudi  nos,  Christe  pie, 

Ut  ipsorum  sacrae  viae 
Jungant  nos  coeli  curiae. 


0  coelestia  sidera, 
Adaugete  nunc  munera, 
Portantes  vestra  pondera 
Delete  nostra  scelera. 

Felices  mundi  judices, 
Exaudite  nos  supplices, 
Ne  sitis  nobis   vindices, 
Sed  docete  nos  simplices. 

Plaude  semper  fraternitas, 
Quam  tenet  coeli  civitas, 
In  qua  semper  jucunditas 
Est  atque  plena  charitas. 


R.  0  vos  sancti  apostoli, 
Jungite  nos  regi  poli. 
Alleluja» 

DE.  —  Von  den  Aposteln.  —  1 ,  3  In  ipsorum  nimc  laudibus.  E.  — 
4,  3  Vera  pondera  D.  —  6,  l  Plaude  frater  fraternitas  D.  —  6,  2  quam  atque 
coeli  civitas  D. 


109. 


1.  0  Rex  regum,  clementiae, 
Intuere,  pater  pie, 
Modulamen  symplioniae, 
Audi  voces  ecclesiae. 

2.  Sublima  tuos  plasmatos, 
Restaura  nos  desolatos, 
Ut  justorum  per  precamen 
Kobis  ferat  consolamen. 

3.  Sponsa  Christi  Dco  digna, 
\irgo  virginum  regina, 
Nobis   pia  sis  Ijenigna, 

0  Maria^  tu  condigna. 

4.  Onincs  Sancti  triumphantes, 
Imploramus  anhclantcs. 
Per  veslrorum  sutl'ragia 
Purgemur  nos  a  venia. 


5.  Rogitamus,  flagitamus, 

Ut  sanctorum  nos  jungamur 
Merentium  consortio, 
Psallentium  regi  pio. 

6.  Audi  virgo  gloriosa, 
Post  tilium  spes  unica, 
Clemens  et  imperiosa, 
Delens  nostra  maculosa. 

7.  Salve  mater  speciosa, 
Super  solem  clariosa, 
Vale,  vade  et  decora, 
Pro  nobis  Deum  exora. 

8.  Nunquam  fuit  nee  est  talis, 
Ut  haec  virgo  singularis, 
Mater  manens  et  ancilla, 

0  Maria,  tu  benigna. 


ß.  —  Allerheiligen.  —  1,10  fehlt  in  ]?,  ist  aber  zu  ergänzen.  Vgl. 
llymnologia  liolieniica  p.  73  Slunce  zacliazi  za  lioru.  —  7,  3  luul  4  dem 
Ave  regina  coelorum  entlehnt,  daher  ^Yahrscheinlit•h  vale,  valde  o  decora. 


—     127     — 


110. 


1.    Pangant  odas  paritcr 
Pueri  hilariter 

Voce  cum  sonora, 
Ecce  vox  intonuit, 
Patrem  nata  geimit, 
Rutilat  aurora. 


2.    Yagit  infans  parvulus, 
Quem  gesserat  alvulus 

Yirginis  Mariae, 
Stellaque  praecedente 
Intrant  ab  Oriente 
Reges  Arabiae. 


3.    Regi  regum  Domino 
Ac  matri  cum  filio 
Gratias  agamus, 
Sibi  cmn  laetitia 
Spretaque  moestitia 
Laete  concinamus. 

A  von  späterer  Hand  mit  zweistimmiger  Melodie.  Um  der  unvermeid- 
lichen K^  willen  ist  3,  4 — 6  vom  Scliluss  des  Liedes  an  den  Anfang  verpflanzt 
und  dadurch  Reim-  und  Gedankenfolge  aufgehoben.  Den  Ursprung  des  Ge- 
dichtes beweist  der  Bohemismus  Sibi  statt  ei  3,  4,  wenn  es  die  Betonungs- 
verhältnisse von  Str.  2  nicht  schon  gethan  haben. 

IIL 

1.    Paraneuma  eructemus 
Tripudiali  rotulo, 
Voce  sed  et  personemus 
Tibi,  Christe,  parvulo ; 


2.  Qui  ob  culpam  protoplasti 
De  Maria  volitasti 

Nasci  mirabiliter, 
Hominem,  quem  tu  fecisti, 
Redimere  voluisti, 

Cruce  sumpta  acriter. 

3.  Plutonis  edacitatem 
Tuam  per  nativitatem, 

Jesu  Christe,  mutuans, 
Cum  egenis  vis  manere, 
Adae  primi  et  delere 

Pomi  morsum   quaeritans. 


5. 


nie  fecit  lugubramen, 
Noluisti  tu  sedamen 

.Malens  mundo  gaudia, 
Tibi  dat  virgo  Maria 
Arma,  quibus  nobis  dia 
Disponis  solatia. 

Non  manebo  soporatus, 
Prece[s]  crebra[s]  sed  paratus 

Sum  tibi  refundere, 
In  te  spero  gratulari, 
A  te  neque  separari 

In  amoeno  aethere. 


G.    Ubi  Chorus  angelorum 
Omniumque  electorum 

Congaudet  hilariter, 
Illuc  et  nos  promitantes 
Ad  amoena  et  laudantes 

Cunctos  trabe  pariter. 

Nur  B.  —  Weihnachten  —  Das  Lied  ist  in  der  Handschrift  unglaublich 
entstellt,    denn  es   ist    ohne  jede   Rücksicht,    nicht    nur   auf  das   Versmafs, 


-     128     — 

sondern  auf  Sinn  und  Verständnis  unter  vier  Melodieen  g-epferclit.  Das  erste 
dieser  so  entstandenen  Lieder  geht  von  1 ,  1  bis  2,  3,  schaltet  hinter  Maria 
(2,  2)  virgine  ein  und  repetiert  mirabiliter.  Das  zweite  reicht  von  2,  3  bis 
3,  5  einschliefslieh ,  schaltet  vor  Jesu  Christe  (3,  3)  O  ein,  repetiert  dies 
Glied,  sowie  vis  manere  (3,  4)  und  et  delere  (3,  5).  Das  dritte  Lied  fängt 
an  Pomi  morsu  (3,  6)  und  schliefst  mit  prece  crebra  (5,  2),  nachdem  es  non 
manebo  und  prece  crebra  repetiert  hat.  Das  vierte  Lied  fängt  dann  am 
geistreichsten  von  allen  mit  Sed  an  und  reicht  bis  zum  Schlufs.  Alle  vier 
beginnen  mit  grofser  roter  Initiale.  Von  den  so  gebildeten  Liedern  ward  das 
erste  zweimal  hintereinander  gesungen,  und  nach  dem  dritten  das  zweite 
wiederholt.  Was  die  Leute  dabei  mögen  gedacht  haben?  Erst  nach  langem 
Studium  kam  ich  hinter  das  Geheimnis. 


112. 


1.    Patrata  sunt  miracula, 
Natum  parit  virguncula 
Sine  dolore  feminae, 
Haec  nova  sunt  in  virgine. 


3.    Quis  audivit  talia, 

Tres  reges  cum  victoria 
Solis  ab  ortu  procedunt 
Eique  munera  reddunt. 


Paranymphus  apparuit 
Pastoribus  et  retulit: 
Infantulus  jam  gignitur, 
Quo  totus  mundus  regitur. 


4.    Tu  fili  matris  unice, 
Da  salutem  pracifice 
Et  peccatorum  veniam, 
Peccati  delens  scoriam. 


5.    Mater,  exora  filium, 
Ut  tollat  nostrum  vitium 
Et  clementer  indulgeai, 
Gratiam  nobis  conferat. 


Nur  D.  —  Weihnachten.  —  Es  kommen  zwei  R  vor,  die  aber  verschie- 
denes Versmafs  haben ;  eine  nach  Str.  1  :  Jam  laetemur  cum  gaudio  | 
Bethlem  confinio  |  Dens  jam  nascitur.  Die  andere  am  Schlüsse:  Ergo 
cum  novo  jubilo  |  Decantemus  infantulo  |  Regi  regum  victoriae,  deren  letzte 
Zeile  auch  in  dem  Liede:  Beati  qui  esuriunt  vorkommt.  —  5,  1  Pater.  H seh. 


1.    Plena  gratia, 
Naevorum  inscia, 

Divina  Maria, 
Ave  Deo  grata, 

0  beata. 


113. 


3. 


Docti  mystice, 
Ceteri  pistice, 

Divina  Maria, 
Tibi  gratulantur, 

Venera  ntur. 


2.    Alma  trinitas, 
Perfecta  Deitas, 

Divina  Maria, 
Decora  gloria 

Te  coronat. 


4.    Exemplo  tali 
Pariter  singuli, 

Divina  Maria, 
Psallimus,  agimus 

Festas  laudes. 


—     129     — 


5.  Dei  genitrix, 
Olymporum  rectrix, 

Divina  Maria, 
Nostri  tutrix  bona 
Et  patroua. 

6.  Quanti  valeas, 
Creata  praecellas, 

Divina  Maria, 
Nemo  concipere 
Seit,  referre. 

7.  Auro  carior, 
Sole  micantior, 

Divina  Maria, 
Astra  super  celsa 
Praeexcelsa. 


8.  Manna  sapidum, 
Sicut  thus  fragidum, 

Divina  Maria, 
Magis  sapis,  places 
Ac  redoles. 

9.  Fructus  varii, 
Kerum  proficui, 

Divina  Maria, 
Redundas  virtute 
Pro  Salute. 

10.  Ut  exules  nos, 

Mortis  saevae  dignos, 

Divina  Maria, 
Reddas  eripias. 
Tibi  jungas. 


11.  Amen  singula 
Mente  percredula, 

Divina  Maria, 
Personent  jugiter 

Jubilanter. 


Nur  B.  —  8,  4  Mage  sapis. 
clat,  eripiat  |  Sibi  jungat.     Hsch. 


10,  2  Morti  saevae.  —  10,  4  u.  5  Ked- 


114. 


1 .  Plena  gratia. 
Da  solatia 
Ibi  in  patria, 
Virgo  Maria. 

2.  Aula  regia, 
Porta  lucida, 

(Tu)  nobis  impetra 
Aeterna  gaudia. 

3.  Voce  angelica 
Es  salutata, 

Nunc  0  [tu]  praeclara, 
Praeclarissima. 

4.  Lucem  miseris 
Confer  inferis, 

Ut  [nunc]  a  vitiis 
Nos  tuearis. 

DreTes,  Cantionea  Bohemicae. 


5.  Vocibus  piis, 
Laudibus  cunctis, 
In  celliculis, 
Laudat  in  choris. 

6.  Sola  decora, 
Virgo  tenera, 
Nos  ad  aethera 
Tecum  praepara. 

7.  Eja  inclyta, 
Reconcilia 

Et  [nos]  colloca 
Nunc  ad  amoena. 

8.  Sana  lajÄguentes, 
Respicc  stantes, 
Et  nos  precantes, 
Fac  participes. 

9 


Al 


—     130    — 


9.  Tu  nos  pctentcs 
Fac  ut  stabiles, 
Et  inhabiles 
Foras  ejicias. 

10.  Ne  nos  damnemur, 
Sed  ut  laetemur 
Tecuin  in  patria, 
Virgo  Maria. 

11.0  sponsa  Christi, 
Suveni  tristi 
Et  illumina 
Nostra  merita. 


12.  Mater  gratiae, 
Sordes  ablue, 
Procul  repeile, 
Veniam  praebe. 

13.  Exora  Deum, 
Tuum  filium, 
Sanctum  spiritum 
Sanctorum  omnium. 

14.  Nos  custodire 
Digneris,  ire 
Ad  pallatia, 
Virgo  praeclara. 


15.  Ergo  concinam(us), 
Tibi  referam(us) 
Landes  (cum)  gloria[m], 
Virgo  Maria. 

C.  Das  Lied  trägt  dieselbe  Melodie  und  soll  im  gleichen  Yersmafse  ge- 
schrieben sein  wie  Aaron  virguhi.  Wie  dieses  syllabiert  es  blofs,  aher  auch 
das  noch  nachlässig.  1,  3;  3,  1;  10,  3;  13,  4  liefse  sich  der  Überschufs 
von  einer  Silbe  beseitigen ,  wenn  man  an  Elision  denken  dürfte ;  aber  7 ,  1 
wird  der  Hiatus  nicht  geniieden.  —  Überzählige  Silben  aufserdem  in  2 ,  3 ; 
2,  4;  3,  3;  4,  3;  9,  4;  15,  1—3.  Eine  Silbe  fehlt  7,  3.  Str.  5  ist  ohne 
Subjekt. 


115. 


1.  Probleumata  aenigmatum 

Typoruni  reclusorum 

Velata  stirpsque  stemniatum 

Ex  Jesse  nianatorum 

2.  Produnt  se  clare  hodie, 

Cum  praeterit  figura, 

Dum  regem  parit  Üorida 

Maria,  nymplia  pura. 


Stirps  Jesse  virgam  tloridam 
Fecundam  propagavit, 

Haec  sine  viro  gravidam 
INIariam  designavit. 

Ex  sobole  Davidica 
lUuxit  en  salvator. 

Ex  Stella  Jacobitica. 

Quae  dudum  praesiguatur. 


*»v 


5.  Per  ampla  orbis  spatia 

Hinc  laudes  sint  Mariae, 
Quae  facta  Dei  gratia 
Est  gcnitrix  Messiae. 

N  mit  Mcl.  —  Weihuachtou.  —  5,  1  oris  spatia.  Hsch.  —  Str.  5  steht 
nach  Str.  1,  was  daher  kommt,  jiaIi—siü»_aIiLl^ii"dreim  beirutzt  ward.  Sie 
stört  aber  dort  den  Zusamim 


^f^^tO/  M£o,^^ 


ST.    VJCHAEL'8 
COLlcGE 


—    131 


2. 


3. 


1. 


2. 


116. 

1.    Procopii  solemnia 
Existant  nostra  munia 
Juvamento  altissimo ; 


Qui  de  gente  Bohcmorum 
Natus,  velut  sidus  morum 

Yenustate  claruit 
In  salutem  plurimoruin, 
Sospitatem  infirmorum 

Dans  pius  apparuit. 

Novae  legis  novus  lator, 
Gentis  naturae  zelator, 

Xovus  doctor  literis, 
Docet  non  ut  Simulator 
Sed  activus  contemplator, 

Dans  exempluni  posteris. 


4,  Caecis  visum,  claudis  gressum 
Reparavit  et  oppressum 

Lapidum  congerie, 
Atro  daemone  possessum 
Liberavit  et  oppressum 

Patricidam  carie. 

5.  Idem  dum  interpellatur, 
Fluens  amnis  congregatar 

In  aestatis  tempore, 
Orbis  videt  et  caecatur, 
Quid  non  bene  [de]precatur 

Pro  salutis  opere. 


6.    Hinc  oramus  te,  patrone, 
Miseros  audire  prone, 

Qui  tot  signis  radias ; 
A  vindictae  nos  mucrone 
Salves,  coelesti  coronae 

Conformari  facias. 


Nur  E.  —  St.  Procopius. 


Puerum  solatio 

Cedat  vis  omnis  moeroris, 

Sonuit  tripudio 

Vis  magna  tanti  pastoris. 

Canticis  et  laude 
Jubilantes  vociferemur, 
Daemonum  a  fraude, 
Sic  viventes,  ut  liberemur. 


117. 


3.  Meritis  eximii 

Nicolai  quo  sublevemur, 
Conferat  El  praemii 
Aureolam,  ad  hoc  conemur. 

4.  Juvenum  ritu 
Differens  lasciva  subegit, 
Coelico  jam  situ 

Collocat  hunc,  aeterne  qui  regit. 


A.  „De  sancto  Nicoiao."  Mel.  der  BP  zweistimmig,  fiist  ganz  in 
Quinten.  —  Das  Lied  besieht  aus  bipartitis  caudatis,  von  denen  2,1  als 
Ro  fungiert.  — 


118. 


1.    Quidam  triplo  metro 
Sulutando  retulit  talia, 
Quae  sunt  curialia, 

Domina, 
Pro  te  cano  carmina. 


De  imperatrice, 

Facta  matre  trinae  deitatis, 

Chorus  noster  dogmatis 

Gaudium 
Psallat   et  tripudium. 
9* 


—     132     — 


3.  Dum  ipsa  conizat 
Fortiter  bumbicina  tunica, 
Quasi  mala  punica 

Sic  rubet, 
Felix  est  cui  nubet. 

4.  Coma  sibi  fulva, 

Magna  quoque  vultus  serenita?, 
Oculorum  claritas, 

Ideo 
Laetor,  dum  hanc  video. 

5.  Dum  sub  umbra  quercus 
Comedit,  tunc  sternitur  floribus, 
Humectis  humoribus, 

Inviam 
Ne  intret  lasciviam. 


6.  Dum  comedit  runibum, 
Tunc  emisit  buccellam  omnibus 
De  rumbo  pauperibus, 

Maxime 
Cursu  quadragesimae. 

7.  Dum  lecto  se  ponit 
Clericus,  supportat  psalterium, 
Regi  psallens  omnium 

Cantica 
Devote  Davidica. 

8.  Haec  est  sibi  cura, 
Sublevare  crucis  signaculum, 
Frequentet  oraculum, 

[Omnibus] 
Ornata  virtutibus. 


9.    Poli  quot  inula,  (?) 

Tot  habet  in  cultu  monilia, 
Quibus  membra  propria 

Redimit 
Et  me  magis  perimit. 

A  von  späterer  Hand  zugeschrieben  und  zwar  in  einer  Weise,  die  das 
Lesen  äufserst  schwierig  macht.  Am  Ende  des  Liedes  steht  etc.;  es  ist  also 
nur  ein  Bruchstück.  Gleichwohl  und  trotz  der  grofsen  Unverständlichkeit 
des  Gedichtes  wollte  ich  dasselbe  nicht  übergehen,  da  es  unter  mehrerer  Rück- 
sicht von  Interesse  ist.  —  2,  2  Factam  mere  triuae  deitatis  anders  Läfst 
sich  nicht  lesen;  die  jedes  theologische  Gefühl  beleidigende  Konjektur  niatre 
hätte  ich  nicht  gewagt,  wenn  der  Ausdruck  nicht  auch  sonst  in  diesen  Liedern 
vorkäme,  z.  B.  No.  91  Str  6:  Mater  deitatis,  veri  et  hominis  genitrix  es 
facta.  —  2,  3  Chorus  nostrae  docmatis.  —  3,  1  Dum  ipsam  conisat  (;foi'/'cw, 
eilen  bis  zum  Staubigwerden?).  5,  4  fehlt.  In  viam?  ne  intret  lacisivam. 
Möglich  auch  latis(s)imam ,  die  breite  Strafse  des  Verderbens.  —  7,3  liegi 
])sallentibus  omnium  gegen  den  Sinn  und  das  sonst  gut  beobachtete  Vers- 
mafs.  —  8,  4  fehlt.  —  9,1  inula  vieHeicht  als  zwei  Worte  zu  lesen.  — 
Dafs  das  Gedicht  Anspielungen  an  das  Hohelied  enthält,  ist  klar.  Bei  dem 
rumbus  in  Str.  (i  werden  wir  wohl  an  den  f/J^ig  zu  denken  haben.  Str. 
7  u.  8  dürfte  sich  auf  die  Vision  des  heil.  Felix  von  Valois  beziehen: 
Dormientibus  cunctis  fratribus  et  ad  matutinas  preces  in  pervigilio  Nativitatis 
Deiparae  media  nocte  recitandas  Deo  sie  disponente  non  surgentihus,  Felix 
de  more  vigilans  et  horas  praeveniens,  chorum  ingressus  reperit  beatam 
Virginem  in  medio  chori  habitu  cruce  Ordinis  insignito  (vgl.  S,  2) 
indutam  ac  coelitibus  similiter  indutis  sociatam.  Quibus  permixtus  Felix 
praecinente  Deipara  laudes  divinas  concinuit  riteque  persolvit.    (Hrev.  Kom.)  — 


1.    Recolamus  virginis 
Inclyta  miranda, 
Da  laudum  praoconia 
Nübis  imitanda, 


111). 


Olim  ex  proplietioa 
Voce  praedicatum 

Deprompsit  aniielica 
Vox  a  patre  nalum. 


—     133    — 


2.  Missus  est  ad  Mariam 

Gabriel  de  coelis, 
Verbi  sunimi  imntius, 

Bajulus  tidelis, 
Ingressus  ad  INIariam 

Angelus  sie  ait: 
Ave  plena  gratia, 

Deus  te  beavit. 

3.  In  sermone  angeli 

Maria  turbatur, 
Qualis  salutatio 

Anceps  admiratur, 
Respondens  ad  angelum: 

Virum  non  cogiiosco, 
übique  mysterium 

Kimis  expavesco. 

4.  Angelus  ad  Mariam 

Inquit :  Invenisti 
Gratiam  altissimi, 

Qua  digna  fuisti, 
Concipies  lilium, 

Cui  nomen  Jesus, 
Pariesque   dominum, 

Fit  alvus  illaesus. 

5.  Dabit  illi  dominus 

Sedem  patris  David, 
Et  in  domo  Israel 

In  aevum  regnabit. 
Ad  sermonem  angeli 

Virgo  stetit  rata, 
Suumque  propositum 

Praebet  mente  grata. 


6.  Nihil  insolentiae 

Yirgo  praetendebat, 
Nam  lux  sapientiae 

In  ipsa  vigebat, 
Ex  affectu  simplici 

Deo  famulatur, 
Sed  et  gestu  simplici 

Cernentes  ornatur 

7.  Oliva  fructifera, 

Mater  pietatis, 
Fuga  mundi  scelera, 

Stella  claritatis, 
Per  quam  cuncta  prospera 

Dantur  nobis  gratis, 
Nos  tandem  in  aethera 

Transfer  cum  beatis. 

8.  Orthodoxae  fidei 

Cuncti  professores, 
Solvite  nato  Dei 

Landes  et  honores, 
Huic  nostros  poplices 

Proni  inflectamus, 
Ut  errorum  puUulans 

Succidatur  ramus. 

9.  Melodicas  psallite 

Odas  genitrici, 
Ut  nos  promoveat 

Opere  felici; 
0  pater  optime, 

Praesta  consolamen 
Fidei  cultoribus, 

Dicat  omnis:    Amen. 


li.  —  5,   2  Sedem  David  patris.  —  9,  3  u.    5  fehlt  eine  Silbe.  — 


120. 


1.  Kesurgenti  collaetemur, 
Pace  grata  jubilemus, 
Et  resonet  personorus 
Alleluja  noster  chorus. 

2.  Haec  est  dies  laetitiae, 
Qua  surrexit  rex  gloriae, 
Laudemus  unigenitum 
Matris  Mariae  filium. 


3.  Hie  assumit  dotes  gratas, 
Quos  invisit  sie  conatas, 
Claritate  [praejfulgentem 
Et  opaca  evellcntem. 

4.  In  mortali  statu  cultus, 
Manens  Deus  hie  sepultus, 
Passibili  pulsa  norma, 
Beatorum  mansit  forma. 


134    — 


5     In  gloriüsa  carne  tali  G.    Flenti  appaiuit  Magdalene 
Surgens  Christus  aeternali,  In  hortulaiii  si)Ocif', 

Gravitate  omni  mota  Pascha  novum  instituit, 

Agilitatis  plausit  vota.  Dum  redivivus  damit. 

7.11.    0  Victor  mortis  strenue, 
Ab  hostibus  nos  erue. 
AUeluja. 

Nur  D  —  Ostern.  —  Mit  der  Aufschrift:  Canitur  Sicut:  Novis  canaraus 
mentibus.  -  Str.  3  entstellt;  3,  3  fehlt  eine  Silbe.  -  5,  1  In  überzählig  - 
5,  4  eine  Silbe  desgl.  -  6,  1  Flenti  oder  ein  Äquivalent  überzählig.  - 


121. 


4. 


1.  Resurgenti  Nazarcno 
Triumphantique  Domino 
Landes  prorumpentes  demus 
Senes  ac  infantuli. 

2.  Jesu  pie,  rex  gloriae,  5. 
Digneris  nos  cxaudire 

Et  de  faece  miseriae 
Ad  te  nos  perducere. 

3.  Qui  pro  nobis  tot  perpessus        6. 
Yulnera  per  flagitia, 

Mortem  nostram  sua  morte 
Diluens  acerrima. 

Nur  E.  —  Ostern.  —  Str.  2  ist  als  K 
späterer  Hand,  am  Rande  eine  abweichende 

122. 


0  benigne  Jesu  Christe, 
Succurre  nobis  hodie, 
Et  digneris  liberare 
Nos  ab  omni  crimine-, 

Quo  soluto  valeamus 
Videre  te  in  patria, 
Ubi  regnas  Deo  Patre 
Per  aeterna  saecula. 

Alleluja  reboantes 
In  hoc  paschali  gaudio, 
Exultemus  et  laetemur 
Supernorum  domino. 

bezeichnet  und  für  sie,  doch  von 
Melodie  notiert.  —  3,2  entstellt.  — 


I 


1.    Salve  amicta  sole,  3. 

Sponsa  claritatis 
Summi  parentis  prole, 

Fccunda  pneumatis, 
Prodis  nobis  in  lucem 

Solem  justitiae, 
Mutans  tu  vetustatem 

Evam  tristitiae. 

2.    Lunam  sub   tuis  pedibus  4. 

Calcans  terrestria, 
Pulchrior  sideribus, 

Coelorum  agmina 
Laudant  te  niatrem  luminis, 

Tu  porta  principis, 
Clausa  aetcnialiter, 

Nunc  et  perenniter. 


Coronam     gemmanim 

Gestans  in  capite 
Duodecim  stellarum, 

Miro  tu  ordine 
Profers,  virgo,  tilium 

Ut  sidus  radium, 
Rosa  spinarum  germine 

Producis  lilium. 

Candore  aurora, 

Splendorc  originis, 
DuU'is  et   dei'ora 

Ad  nos  progrederis, 
Stirps  Jesse  es  prophetica, 

Tu  Aaron  virgula, 
Florcm,   frondes  educens 

Nucis  amygdala. 


135    — 


5.  Rutilans  maris  Stella, 

Portus  refugii, 
Ke  mortis  nos  procella 

Demergat  inferi, 
Succurre  fluctuantibus 

In  mundi  pelago, 
In  te  confitentibus, 

Tuo  suffragio. 

6.  0  Libanus  non  incisus, 

Cypressus  in  Sion, 
Te  circumfluit  rivus 

Paradysi  Geon; 
Riga  nos  virtutibus, 

Repeile  jurgia, 
Tuis  fruamur  dotibus, 

Da  pacis  sidera. 


7.  0  mater  Christi  fulgida, 

Clavis  Davidica, 
Quae  verbo  claudis,  aperis 

Regis  palatia, 
Educ  vinctos  de  carcere, 

Tu  mater  veniae, 
Salva  nos  a  tenebris 

Hujus  miseriae, 

8.  0  turris  fortitudinis, 

Scutum  auxilii, 
Ex  te  mille  clypei 

Dependent  aurei, 
Extirpa  cmictas  baereses 

Tua  potentia, 
Ne  nos  labamur  desides 

Tua  dementia. 


9.    Non  est  in  toto  arco 

Sibi  consimilis, 
Nee  prophetarum  ore 

Quondam  laudabilis, 
Praeter  hanc  clarissimam 

Virginem  Mariam, 
Sponsam  Dei  inclytam, 

Matrem  humillimam. 

BC  letzteres  zweimal:  fol.  B  XI  (Ca)  und  fol.  F  XIV  (Cb).  —  1 ,' 7 
venustam  B.  —  3,  7  germina  Ca.  —  4,  1  Polum  spargis  aurora  Cb.  —  4,  2 
Splendore  originis  B;  candore  originis  Cb.  —  4,  3  Palchra  et  Ca.  —  4,5 
ex  B.  Cb.  fehlt  Ca.  —  4,7  Frondes  et  flores  Cb.  —  4,  8  mitis  amjgdala 
verschrieben  Cb.  —  5,10  rutilans  Cb.  —  5,  5  Juva  fluctuantibus  Cb.  — 
5,  8  Naufragio  B.  Ca.  —  Str.  7  vor  6.  Cb.  —  6,  b  noscia  B.  —  6,  8 
foedera  B.  Cb.  —  7,  1  O  porta  coeli  fulgida  Cb.  —  7,  7  Solve  nos  B.  Ca.  — 
8,  3  Mille  ex  te  clypei  Ca.  Cb.  —  8,  5  Exstingue  Cb.  —  8,7  desines  B. 
Ca.  —  Str.  9  fehlt  B.  Ca.  —  Die  Silbenzahl  der  ungeraden  Verszeilen 
schwankt  zwischen  6  u.  8.  — 


123. 


1.  Salve  auctor  nostrae  vitae, 
Existens  botrus  de  (vera)  vite, 

Qui  es  summe  sanctus. 

2.  Dens  pater  te  dat  mundo, 
Auge  vitam,  corde  mundo 

Ut  dicatur  sanctus. 

3.  Nil  auditur  suavius 
Praeter  Jesus  Christus  pius, 

Misericors,  sanctus. 


4.  Te  oramus,  Jesu  Christe, 
Ne  pereat  mundus  iste, 

Salva  nos  Sabaoth. 

5.  Anima  stat  gratiosa, 
Videt  edens  mellicosa 

In  gloria  tua. 

6.  Sanguis  tuus,  nobis  datus, 
In  altari  stat  consecratus 

Ut  est  in  cxcelsis. 


—    136    — 


7.    Gaudet  coelum,  flet  infernus, 
Videt  dies  hodiernus 
Salutem  Domini. 

E.  —  Fronleichnam,  zum  Sanctus 


Veiü  dator  gratiarum 
Tergens  sordes  animarum, 
Qui  es  in  excelsis. 

7,  3  Wohl  ftalutare  Domini.  - 


124. 


1.  Salve  Dorothea, 
Gemma  virginea, 
Populum  tu  bea, 
Ne  vis  tartarea 

Ipsum  deglutiat, 
Virgo  aethcrea. 

2.  Dorothea  nata, 
Christo  desponsata, 
Virtute  ornata, 
A  Deo  vocata, 

Ut  Fabricium 
Vincat  fide  [rata]. 

3.  Fabricius  furens 
Ut  canis  est  amens 
Eam  caedi  jubens, 
Carcere  recludens 

Novem  diebus, 
Dure  quoque  tenens. 

4.  Pugnat  animosa 
Valde  pulchra  rosa, 
Rumpit  odiosa 
Christo  et  damnosa 

Muta  daemonia, 
Virgo  gloriosa. 

5.  Dire  cniciata, 
Uncis  lacerata, 
Faculis  crcmata 
Mori  destinata, 

Ut  pracdicaret 
Jesum  pia  nata. 

6.  Sententia  data, 
Mori  proclaniata, 
Virgo  üt  saccata, 
Ad  ictum  ducata, 

Ut  plccteretur 
Capitc  beata. 

N  mit  der  Aufschrift:  „Canitur  sie 
rata  fehlt.  —  3,  2  cxamens  Hsch.  —  5, 
leicht  extrema? 


7.  Scriba  duci  videns, 
Virginem  illudens 
Sibique  subridens, 
Rosas  mala  petens, 

Ut  mitteret  ei 
Verität em  quaerens. 

8.  Mox  est  decoUata 
Pugil  trabeata, 
Jesu  so  data, 

Cum  sanctis  locata, 

Ut  sponsum  videret, 
Martyr  laureata. 

9.  Puer  dona  portat, 
Rosas  mala  donat, 
Scriba  voce  clamat, 
Jesum  Christum  laudat 

Et  crucifixum 
Populo  afürmat. 

10.  Palmam  fert  victricem 
Sequens  adjutricem, 
Culpae  fugatricem, 
Christi  genitricem, 

Coeli  reginam, 
Cleri  amatricem. 

11.  Ergo  martyr  digna, 
Nos  tibi  consigna, 
Virgoque  benigna, 
Ne  damna  maligna 

Nos  invaderent 
In  hora  aeterna. 

12.  Agnum  ut  edamus 
Per  Mariac  manus, 
Amen  concinamus, 
Quem  nos  innnolamus, 

Ora,  omni  die 
Et  corde  laudamus. 

ut:  Ave  Jernrchia  coelestis."   —  2 ,  <> 
5  Ut  praediceret  Hsch.  —   11 .  G  viel- 


—     137    — 


125. 

Samson  fortis  vectes  mortis 

Potenter  conf regit, 
Leo  rugit,  pestis  fugit-, 

Infernus  qui  degit, 

Fugaiis  mortem  confer  sortem 
Nobis  verae  lucis. 

A  ^De    resurrectione".    —   Wohl   nur  die  Anfangsstrophe  eines  längeren 
Liedes.  — 


126. 


1.  Samsonis  honestissima 

Praesasia  patrata 
Resurgentis  cum  gloria 
Yirtute  reformata. 

2.  Samson  valvis  cum  postibus 

Ab  urbe  separatis 
Pandit,  quod  surgit  Dominus 
Captivis  reseratis. 


3.  Victor  mortis  saevissimae, 

Hoste  jam  superato 
Electorum  collegio 
Exsultat  cum  beato. 

4.  Ergo  jubilatio 

Sit  nostro  creatori, 
Atque  benedictio 

Sit  nostro  redemtori. 


A  „De  resurrectione"  mit  Zweistimmiger  Melodie.  —  3,  4  Exsultent.  — 
4,  1  u.  2  sowie  4,  2  u.  3  als  Ro  bezeichnet.  —  4,  1  jubilamina,  gegen  den 
Reim.  —  4,  2  redemtori,  was  wahrscheinlich  aus  Versehen  zweimal  steht. 


127. 


1.    Seimus  in  altari 

Carnem  de  pane  creari, 

lila  caro  vere  Deus 

Est  nee  dubitat  nisi  reus. 


2.'  Aegris  et  sanis 

Bona  est  refectio  panis, 

Sed  Christi  panis 

Non  est  sanus  nisi  sanis. 


3.    0  caro  Jesu  Christi, 

Quae  pro  nobis  passa  fuisti, 

Intus  nos  munda, 

Xe  moriamur  morte  secunda. 

G  mit  Mel. ;   letztere  sowie  der   erste   der  leoninischen  Verse  auch  in  D 
am  Schlüsse  der  Hsch.  —  2,  3  Sed  panis  Jesu  Christi  verstellt. 

128. 


1.    Septiformis  qui  in  donis 
Es  Spiritus  vivitice, 
Dei  donum  tu  maximum, 
Nos  te  ipso  refice. 


2.    Illustrator  o  benigne, 
Mentibus  nostris  assiste, 
Uritanto  et  ditando 
Corda  tuo  munere. 


138 


3.  Da  timorem  filialem, 
Dans  mala  quaequc  fugere 
Et  de  tuo  consilio 

Bona  semper  agere. 

4.  Haec  da  duo  dona  tuo, 
Spiritum  fortitudinis, 
Fac  nos  scire  sie  vivere 
Juste  nostris  proximis. 


6. 


Da  dolerc  et  gemere, 
Si  quid  displicens  puUulet, 
Intellectum  confer  rectum, 
Ne  nos  error  fascinet. 

Da  sapere  sie  sobrie, 
Ut  post  simus  in  gloria, 
Quac  septena  nobis  dona 
Semper  adsint  eoeliea. 


Nur  E.  —  Pfingsten.  —  1,  4  Nos  te  ipsum  reffice. 


129. 


1.  Singuli  catlioliee 
Mariae  laudes  date, 
In  hymnis  et  eanticis 
Eam  venerate. 

2.  In  orationibus, 
Quibus  vos  oratis, 
Mariam  implorate 
Yestris  pro  peecatis. 

3.  Maria,  virgo  virginum, 
Spes  desperatorum, 
Dele  cuncta  peeeamina 
Fidelium  tuorum. 


4.    0  virgo  sanctissima, 
Kostri  miserere, 
Ut  in  regno  eoelesti 
Te  possimus  videre. 

9.  Kon  est  in  te  maeula, 
Aliqua  inventa, 

Sed  major  virginitas 
In  te  est  reperta. 

10.  El  ex  te  dum  natus  est, 
Yirgo  permansisti, 
Quem  admodum  fueras, 
Antequam  eoneepisti. 


11.  Concepisti  dominum, 
Kcgem  angelorum, 
Miindi  gubernatorem, 
Patrcmque  eoelorum. 

Nur  B.   —   Das   beabsichtigte   Versmafs   ist    7.    6.    7.   6;  es  laufen  aber 
Unebenheiten  selbst  in  der  Silbenzähluno:  mit  unter.  — 


130. 


1.  Sol  de  Stella  oritur, 
Mundus  gratulatur, 
Prineeps  nmndi  tollitur, 
Infernus  tristatur. 

2.  Angcli  dant  gloriam 
In  cxeelsis  Dco, 
Christi  per  victoriam 
Fit  gaudium  reo. 


3.  Nam  tulit  angariam 
Ab  homine  reo, 
Delcns  culpam  variam 
Triumpbut  ut  leo. 

4.  Quidquid  nobis  intulit 
xVdam  necnon  Eva, 
Christus  totum  dotulit 
Et  a  morte  saova 


—    139    — 


Ketraxit  ut  ab  ore 
Severi  leonis 
Nos  et  a  mansioue 
Dirae  Babvlonis. 


6.    Et  post  hoc  exilium, 
Christus  et  Maria, 
Ad  coeli  convivia 
Duc  nos  arcta  via. 


AD.  .,De  iiativitate  Domini."  A.  —  Str.  2.  3.  5  n,  0  als  Ko  bezeichnet. 
Str.  6  fehlt  D.  —  6,  1  Ut  post  A.  — 


IBl. 


1.  Solls  praevia 
Aurora  fulgida, 
Stirpe  [de]  Davidica 
Emergens  velut  rosa  de  spina, 

2.  Yatum  famina 
Patescunt  lucida, 
Digna  nam,   deifica, 

Regis  esse  mater  et  regina. 

3.  Nulla  ratio 
Valet  discutere, 
Partulum  virginalem 
Physica  stupida  fit  ad  illa. 

4.  Ingens  natio, 

Quam  vates  promere 
Supra  vim  naturalem 
-     Traduntur  paginis  et  sybilla. 


5.  Tanti  principis 
Digna  puerpera 
Fore  quae  meruisti, 
Summa  cum  laude  j am  veneraris. 

6.  Regem  conspicis 
Regentem  aethera 
Victo  jam  orbe  tristi 
Coelorumque  regina  vocaris. 

7.  Audit  filius 

Te,  mater  inclyta, 
Potens,  imperiosa, 
Posce  pro  filiis,  o  benigna. 

8.  Maria  pia, 
Yeniam  praebita, 
Natus  Sit  vera  rosa, 
Lilio  tu  nos  assigna. 


BCE.  —  1,  3  fehlt  eine  Silbe,  vielleicht  de.  —  2,  1  femina  B.  —  2,  3  u.  4 
Digna  nam  regina  Kegis  esse  mater  deifica  fehlerhaft  E.  —  3,  4  stupenda  B.  — 
4,  4  Tradunt  paginae  E.  —  Traduntur  paginae  et  sigilla  C.  —  B  allein  hat 
noch  eine  neunte  offenbar  unechte  Strophe:  Ut  nobis  tribuat  |  Coelorum 
sublima  [  Qui  regit  et  infima  |  Cui  servit  tota  mundi  machina.  —  Der 
Keim  verbindet  in  diesem  Liede  stets  je  zwei  Strophen  zu  einem  Ganzen; 
daher  vielleicht  7,   1  (vgl.  8,   1)  ursprünglich  lautete  Audi  filia  |  et  mater  .  .  . 


132. 


1.    Stupefactus  inferni  dux 
Abhorruit  iioenarum  trux 
Quando  venit  vexilli  dux, 

Cujus  lux 

Sedentibus 
In  umbra  mortis  egentibus 
Attulit  lactitiam. 


2.    Yirtute  leo  propria, 
Quavis  Garens  inertia, 
Deitatis  solertia 

Tertia 

Die  mortis 
Victor  surgens  a  mortuis, 
Nescicns  tristitiam. 


—     140     — 


3.    Idem  enim  in  numero, 
Qui  crucem  tulit  humero, 
Legaliter  post  poenas  tot 

Aliquot 

Diebus  plus 
Conversatus  hominibus 
Docuit  laetitiam. 


Laetetur  cum  facetia 
Sancta  mater  ecclesia, 
Christi  rigata  flumine, 

Lumine 

Qui  micuit 
Novamque  legem  instituit 
Ordine  Melchisedech. 


5.    Ergo  propter  memoriam, 
Triumphi  quoque  gloriam 
Benedicamus  lilio, 
Filio 
Coelifluo 
—  —  —  nobis  deifluo 
Vincere  det  Amalech. 

A  „De  Resurrectione."  —  2,  3  Quamvis  carens  gegen  den  Sinn.  —  3,  1 
Idem  numero  scholastischer  Kunstausdruck;  Gegensatz:  idem  specie.  — 
3,  7  Ich  vermute  justitiam  statt  laetitiam,  das  schon  1,7.  —  5,  6  fehlt  ein 
Wort  zu  drei  Silben,  das  der  Schreiber  übersprungen  hat.  — 


133. 


1.  Superni  jubar  aetheris, 
Praefigurata  veteris, 

Mundo  detegit  scripturam, 
Laudando  Mariam  puram. 

2.  Aspectu  solis  rutilans 
Salutis  tempus  nuntians, 

In  orbe  jam  divo  legi 
Summo  quoque  Christo  regi. 

3.  Nam  chaos  necis  pellitur, 
Coelesti  vitae  redditur, 

Hinc  sumus  hie  exultantes 
Ac  excelsum  venerantes. 

4.  Praefulgens  natus  cernitur, 
A  sinu  patris  mittitur, 

Quem  paternali  dulcore 
Jubilo  canamus  ore. 


5.  Hebescit  sensus  logicae, 
Stupescit  cursus  physicae, 

Obmutescunt  cunctae  artes 
Philosopliicaeque  partes. 

6.  Dum  virgo  carens  semine 
Sacrato  gignit  germine, 

Coelique  terrae  rectorem 
Marisque  dominatorem. 

7.  Aurora  fulgentissima, 
Stella(iue  praepurissima, 

Subventrixque  miserorum 
Consolatrix  oppressorum. 

8.  Benigna  placa  filium, 
Ut  nobis  post  cxilium 

Donet  regna  supernorum, 
Tandem  chorum  angelorum. 


Nur  C.  —  6,   1  Gegen  Vers   und  Sinn  At  dum  virgo  etc. 


—     141     — 


134. 


1.  Surgit  in  hac  die 
Christus  Dominus, 
Sustulit  qui  pie 
Pro  hominibus 

Duram  mortem  crucis 
Trucis, 

Hostis  a  vinclis  spolia 
Trabens  omnia. 

2.  Tyraniium  crudelem 
Jam  superavit, 
Paradisi  portas- 
met  reseravit, 

Tartarea  frangens, 
Solvens 

Regna  mortis  cum  gloria 
Et  Victoria. 


4. 


Yirtutibus  plena 
Prima  omnium 
Cernit  Magdalena 
Cbristum  Dominum 

Potenter  surgentem, 
Flentem 

Christus  solatus  hodie, 
Prineeps  gloriae. 

Limbus  atque  mundus 
Plaudant  dulciter, 
Adamque  secundus 
Nunc  feliciter 

Opere  praeclaro, 
Caro 

Salutis,  quam  promiserat, 
Viam  reserat. 


5.    Corde  laetabundo 
Kos  alleluja 
Carmine  jucundo 
Nos  alleluja 

Resonemus  [et]  cantemus 
Insigni  nunc  symphonia 
Nos  alleluja. 

N  mit  der  Mel.  —  Das  Lied  könnte  dem  Versmafse  nach  auch  als  Leich 
betrachtet  werden ;  aber  die  Melodie  kennt  keine  Wiederholung ,  und  Str.  5 
wird  als  Ro  bezeichnet,  was  also  hier  soviel  als  Rundreim  heifsen  würde.  Der 
abweichende  Bau  und  das  dreimalige  lückenbüf sende  Nos  alleluja  scheint 
mir  diese  Str.  als  späteres  Einschiebsel  kenntlich  zu  machen.  Zu  dem  Liede 
sind  zwei  Melodieen  vorhanden,  die  im  Anhang  N»  XXVI  mitgeteilt  sind.  Die 
Mel,  I  ist  die  der  Wittingauer  Hsch.  A.  4  (N),  die  auch  gedruckt  steht  in 
Wenceslai  Vodniani  „Cantiones  Evangelicae"  Wittenbergae  1554,  zum  Liede: 
..Manus  Sancti  Thomae  palpant  Dominum."  Die  Mel.  11  ist  die  Melodie  der 
iJrüdergesangbüchcr  zu  dem  bis  heute  üblichen  Liede  „Vstalt'  jest  teto  chvile". 
Die  Vergleichung  beider  Melodieen  untereinander  als  auch  mit  den  zwei- 
stimmigen Sätzen  No  XXI— XXV  macht  es  höchst  wahrscheinlich,  dafs  wir  es 
hier  ebenfalls  mit  den  Stimmen  eines  nach  den  Regeln  des  Organums,  wie 
es  in  späterer  Zeit  gehandhabt  wairde,  angefertigten  Satzes  zu  thun  haben. 
Dann  wäre  die  jetzt  übliche  Melodie  als  die  Begleitstimme  anzusehen.  Denn 
1)  die  Wittingauer  Melodie  schliefst  auf  dem  Grundtone,  die  übliche  Melodie 
unregelmäfsig  in  der  obern  Oktave;  2)  die  übliche  Melodie  überschreitet  mit 
dem  oberen  f  zweimal  den  Ambitus  des  phrygischen  Kirchentones ;  .'i)  die 
übliche  Melodie  macht  bei  den  Worten :  „na  kfi^i,  nevinny"  mit  der  zweimal 
aufeinander  folgenden  Schlufskadenz  e  de,  ede  ganz  den  Eindruck  einer  Begleit- 
stimme ;  4)  die  Wittingauer  Melodie  ist  jedenfalls  ausdrucksvoller  und  bei  den 
Worten  „Duram  mortem  crucis"  geradezu  malerisch. 


—     142 


135. 


1.    Turba  canat  populi 
Melos  tanti  praesuli 

Mentis  ex  fcrvore, 
Nee  Sit  expers  gaudii 
Sed  Concors  [tripudii], 

Psallat  cum  canore. 


2.    Audi,  pater,  famulos, 
Tuos  Clemens  oculos 

Digneris  aperire, 
Nicolae,  tu  pium 
Conferens  praesidium 

Gregem  erudire. 


A  „De  sancto  Nicoiao."  —  Die  Halbstrophen  der  1.  Strophe  sind  als  V., 
die  der  zAveiten  als  Ro  bezeichnet  und  dementsprechend  auseinander  ge- 
rissen. —  2,  5  conferens  tripudium  praesidium,  wovon  eines  überzählig.  Tri- 
pudium  würde  1,  5  eine  diesem  Überflufs  entsprechende  Lücke  schliefsen. 


136. 


1.  Urbs  beata  Sion,  gaude, 
Pio  voto  digna  laude 

Pia  colens  gaudia. 

2.  Haec  est  domus  gratialis, 
In  qua  datur  specialis 

Pcccatori  gratia, 

3.  Qui  sincera  pietate 
Cum  fidei  puritate 

Templum  hoc  ingreditur. 

4.  Haec  est  domus  terribilis 
Et  irreprehensibilis, 

Porta  coeli  patula. 


5.  Serva  in  ea  Domine 
In  dulci  tuo  nomine 

Pusillos  atque  magnos. 

6.  In  hoc  festo  laetabundo 
Voce  laeta.  corde  mundo 

Decantemus  pariter. 

7.  Salva,  Christo,  te  laudantes, 
Tibi  laudcs  concrepantes 

Cordis  cum  tripudio; 

8.  Eja  Jesu,  rex  benigne, 
Fac  vivamus  tecum  digne 

Nunc  et  in  perpetuum. 


Nur  E.  —  Kirchweih.  —  Nr.  7  u.  8  sind  in  der  Handschrift  als  R.  be- 
zeichnet. Davon  steht  Salva  Christe  etc.  hinter  Str.  1,  wo  es  den  Zusammen- 
hang aufs  Empfindlichste  stört,  da  es  den  Relativsatz  von  seinem  Hauptsatze 
abschneidet,  wenn  anders  nicht  Str.  3  einen  neuen  (iedanken  beginnt,  aber 
ihren  Nachsatz  verloren  hat.  Denn  es  ist  nicht  unwahrsclieinlich,  dafs  das 
Lied  aus  den  Trümmern  einer  längereu  Sequenz  aufgebaut  ist.  Das  läfst 
mich  vor  allem  der  Umstand  glauben,  dafs  die  dritten  Verse  nur  einmal  (Str.  1 
u.  2)  reimen.  Auch  Str.  5  hat  ihre  andere  Hälfte  verloren. 


1.    Ursula  speciosa, 
Florida  tlorum  rosa, 

Gcmma  i)raefulgida, 
Speculum  virginale, 
Liliorum  Crinale, 

Stella  praelucida. 


137. 


2.    Choreis  angelorum 
Ad  gaudia  polorum 

Undcna  millia 
Duxisti  comitivam, 
Scctantem  vitam  vivam, 

Calcantom  vilia. 


—     143     — 


3,  0  turba  copiosa, 
Legio  gloriosa, 

Phalanx  angelica, 
Tres  [liostes]  superasti 
Caruium  Beel  vastasti 

In  manu  bellica, 

4.  Sagitta  cruentata 

In  te,  virgo,  vibrata, 
Quae  corde  mergitur. 

Praemium  triumphale, 

Signum  victoriale 
Tibi  adscribitur. 


6.  Columbae  coelestinae 
Supplent  lapsum  ruinae 

In  choro  aeternali, 
Amoenae  philomenae 
Tonantes  Carmen  bene 

Module  virginali. 

7.  Notabilis  adjutrix, 
Periculorum  tutrix, 

0  dulcis  Ursula, 
Moestorum  consolatrix, 
Aftictorum  curatrix 

Cum  duce  Cordula. 


5.    Primipella  regimine, 
Yexillifera  essentiae 

Trinae  unae 
Imperii  principatum 
Regis,  virgo,  ducatum 

Dei  clementiae. 


8.    0  sponsae  Jesu  Christi, 
In  hora  mortis  tristi 

Nobis  succurrite, 
Jungentes  vestris  turmis 
Cum  angelorum  hymnis 

Laetae  occurite. 


A.  „De  sancta  Ursula."  Nur  wenig  abweichend  in  Rosenphits  Kantional 
1601.  Doch  fehlt  ihm  Str.  5.  — ^5,  1  Primipella  verwandt  mit  Primipulus,  — 
polus,  —  pihis  „(i.  e.  vexillifer)  der  erst  vor  an  hin  am  Streit"  wie  Diefenbach 
den  Sinn  erläutert.  — 


138. 


1.  Vale  Jacob  stellula, 
Praelecta  cellula, 

[^     Xatuni  paris  gracilem, 
Mitem  castum  humilem. 

2.  Emanara  [?]  sincera, 
PucUa  mitissima, 
xsunquam  culta  de  terra 
Palmitum  vitis  vera. 

3.  Nulla  valet  natio, 
Physicorum  ratio, 
Partum  Imnc  discutere, 
Signatum  in  vellere. 

4.  Concinamus  dulciter 
Salvatori  hilariter, 
Qui  matris  ob  merita 
ToUat  nostra  delicta. 


5.  Emanuel  diceris, 
Nobiscum  semper  eris, 
Praestas  dona  varia, 
Nemo  dedit  talia. 

6.  Sauciati  poscimus, 
In  aevam  tui  simus, 
Nos  ad  te  suscipias, 
Coeli  cives  facias. 

7.  Laeta  laete  carmina 
Cantant  coeli  agmina, 
In  throno  residenti, 
Omnibus  praesidenti. 

8.  Audi  tibi  canentes, 
Sedule  depromentes, 
Salve  Jesu  parvule, 
Fili  matris  Mariae. 


144     — 


Veni  dator  inunoiuni, 
Solare  tuum  clerum, 
Naufragantem  miscro 
Digneris  invisere. 


lU.  Stirpe  de  Davidica, 
Tu  spes  nostra  unica, 
Virgine  de  pudica 
Processit  vis  deica. 


Nur  B.  —  4,    1  Übersehufs  von  einer  Silbe.     Entweder  Salvati  hilariter 
oder  Salvatori  pariter,  wenn  anders  der  Fehler  nicht  original  ist. 


i:^ 


1.    Vale  imperatrix  coelica, 
Cliaritas  te  insignivit  deica, 
Maria  plena  gratia, 
Nos  virtutibus  ßatia, 
Mater  omnis  clementiae. 


5.    Haec  cxcclsa  atque  veneranda, 
Honoranda,  digne  adoranda, 
Te  praeelegit  trinitas, 
Fecit  beatam  deitas 
Ejusque  arca  facta  es. 


2.    Posce  digne  nos  te  laudare, 
Canticisque  laudum  personare, 
Ut  degustare  possimus 
Patris  natique  spiritus 
Donum  et  munus  gratiae. 


6.    Ter  sancta  quaterque  beata, 
Laudum  hymnis  mire  trabeata, 
Portasti  manu  absconditum, 
Ab  aevo  nunquam  auditum, 
Vere  sanctorum  sancta  es. 


3.  Omnes  una  te  pro  Atemur, 
Trinum  Deum  unum  conlitemur, 
Nam  monas  gignit  monadem, 
Ex  se  spirantes  ardorem 
Aequalem  et  coaeternum. 

4.  Tres  personae  tria  nomina, 
Est  Simplex  in  una  essentia. 
Ex  nuUo  gerens  initium, 
Est  finis  et  principium 

Ens  entium  dignissimum. 


7.  Et  quis  quit  te  digne  laudare, 
Tuas  lau  des  recte  enarrare, 
Non  tellus,  unda,    calamus, 
Herbarum,  lapidum  virtus, 
Aetas,  lingua  valet,  sexus. 

8.  Ergo  0  Clemens   et  venusta, 
Rectrix,  princeps  et  augusta, 
Huic  sanctae  trinitati 
Immcnsaeque  deitati 
Digneris  nos  commendare. 


NJJC  ersteres  mit  der  Aufschrift :  „Canitur  sicut:  Zdrawas  cziesarzowao." 

1,  1  Salve  B.  —  1,  5  Omnis  mater  ecclesia  B.  —  2,  l  Posce  nos  te  digne  N.  — 

2,  3  Ut  possimus  degustare  C.  —  3,  1  Omnes  una  voce  C.  —  3,  2  Trinum 
unum  Deum  C.  —  3,  5  Aeternum  et  coaequalem  B.  —  4,  1  tria  sunt  nomina 
JiC.  —  4,  2  Et  simplt'x  in  una  essentia  C.  Et  unus  Denis  una  essentia  B.  — 
4,  4  es  finis  et  exordium  C.  —  5,  2  Digne  adoranda  honoranda  B.  —  5,  3 
Te  elegit  B.  —  Str.  6  fehlt  H.  —  7,  3  laudes  atque  ennarrare  B.  —  7,  3  tellus 
una  calamus  C.  —  7,  5  Aetas,  lingna  ncc  valet  N.  —  8,  I  Ergo  clemens  B.  — 
8,  2  verschrieben  B.  —  Aus  der  Aufschrift  der  Hsch.  N.  kann  man  nicht  etwa 
folgern,  das  böhmisclu»  Lied  sei  Original  des  hiteinischen,  K.  Konrad  1.  c.  p. 
143.  Denn  auch  das  Lied  Imber  nunc  coelitus  hat  in  N  ein  böhmisches  Lied 
als  Ton  vorgezeichnet,  während  das  äl  ter  e  .listebniczcr  Kantional  (G)  umge- 
kehrt das  lateinische  Lied  einem  böhmischen  vorzeichnet. 


—     145 


140. 


1.  Vale,  mater  deica, 

Decus  angelorum, 
Ave  spes  salvifica 

Tu  desperatorum, 
Salve,  virgo  nobilis 

Et  intemerata, 
Venustate  gracilis, 

Maria  beata. 

2.  Imperatrix  coelica, 

Mater  orphanorum, 
Regina  magnitica 

Patriae  coelorum, 
0  virgo  egregia, 

Inclytum  per  natum 
Sobole  de  regia 

Deleas  reatuin. 

3.  Castitatis  cumulus 

Es  inviolatus, 
Caritatis  titulus 

Evae  insignatus, 
Fontis  vivi  rivulus 

Nunquam  exsiccatus, 
Regis  coeli  flosculus 

Gemmis  decoratus. 

4.  Trinitatis  regia 

Aulaque  fuisti, 
Porta  coeli  aurea 

Fieri  meruisti, 
Nobis  juva  miseris, 

Virgo  trabeata, 
Precibus  tuis  sedulis, 

Maria  beata. 

5.  0  miranda  pietas 

Nostri  salvatoris, 
Qui  ob  salutem  servi 

Descendit  de  coelis, 
Ipsum  ut  eripiat 

Mundi  a  procellis, 
Et  eum  perduceret 

Coelestibus  cellis. 

BC.  —  1,  7  es  venusta  gracili  B.  —  2,  8  Dele  nos  reatum  BC.  — 
3,  1  castitatis  tumulus  C.  —  7,  8  Da  nobis  introire  P.  —  8,  4  Ich  vermute 
pyrgo.  —  9,   1   Victor  Jesu  C.  —  9,  7  instrue  C.  ^- 

Dreves.  Cantiones  Bohemicae.  10 


6.  Regina  sanctissima, 

Fautrix  clericorum, 
Virginum  castissima, 

Lux  quoque  sanctorum, 
Tua  per  precamina 

Natum  videamus, 
Et  tecum  in  patria, 

Da,  ut  maneamus. 

7.  Jesu,  Uli  Mariae, 

Domine  dominorum, 
Per  preces  matris  tuae 

Reginae  coelorum, 
Delens  nostra  crimina 

Nobis  miserere, 
Et  coelica  lumina 

Da  nos  invenire. 

8.  Nobis  posce  veniam, 

Tenerrima  virgo, 
Per  misericordiam 

Inferni  a  tergo, 
Tai  nati  inclyti 

Da  ut  eruamur, 
Et  coelorum  gloriam 

üt  adipiscamur. 

9.  Victor  mundi  strenue, 

Mundi  restaurator, 
Coelestis  militiae 

Inclyte  Imperator, 
Crimine  nos  erue 

Pie  0  salvator, 
Virtute  nos  indue, 

Nostrum  miserere. 

10.  Summo  patri  gloria, 

Cuncta  qui  creavit, 
Filio  Victoria, 

Gentem  qui  redemit, 
Pneumati  pax,  gratia, 

Nos  qui  irrigavit, 
Trino  uni  gloria 

In  aetemum.     Amen. 


146     - 


141 


1.  Veni,  dulcis  consolator, 
Tenebrarum  Illustrator, 
Pectora  purificando, 
Divino  igne  inflammando 

Nostra,  sancte  Spiritus. 

2.  Veni  munera  daturus, 
Gratiam  nunc  infusurus, 
Quos  laedit  peccati  rheuma, 
Almuni  sana  tu  nos  pneuma, 

Sine  te  deficimus. 

3.  Da  fidem,  spem,  charitatem, 
Da  sinceram  pietatem, 
Da  terena  contemnere 
Et  coelestia  appetere, 

Juva  sancte  spiritus. 

ADE.  „De  spiritii  sancto"  A.  —  2,  5  Veni  sancte  spiritus  A.  Str.  3  u.  4 
fehlen  A.  Str.  4  fehlt  D.  —  5,  5  Sine  te  deficimus  A.  —  6,  4  In  uno  esse 
manensque  D.  —  A  giebt  als  Ro  an  Alleluja,  alleluja  etc.  — 


4.  Paraclitus  increatus, 
Neque  factus  neque  natus, 
Patri  consors  genitoque, 
Sic  procedens  ab  utroque, 

Dulcis  sancte  spiritus. 

5.  In  aquis  olim  ferebaris, 
Nunc  a  nobis  veneraris, 
Lolia  tu  evellendo, 
Rosas  in  nobis  inserendo, 

Veni  sancte  spiritus. 

6.  Nunc  pueri  dicant  Amen, 
Collaudantes  sacrum  flamen, 
Quod  procedit  ab  utroque, 
In  uno  esse  manens  quoque, 

Patris  ac  nati  spiritus. 


142. 


Vigilanter  melodicum 

Nymphae  harmonizet 
Corde  ovans  cleri  coetus, 

Carmen  reboando. 
Hymnidicum  phonicum 

Matri  modulizet, 
Ore  tonans,  corde  laetus, 

Melos  reboando. 


3.    Orphanorum  lugubres 

Laudant  matrem  voces, 
Adjutricem  expectantes 

Diva  abs  repulsa, 
Regi  regum  celebres 

Pro  te  mittunt  preces, 
Redemit  quos,  ut  salventur, 

Morte  saeva  pulsa. 


Interveutu  celebris, 

Mater  Jesu,  salva 
Hanc  catervam  deposcentem 

Tua  tecum  regna, 
Nymplmlarum  reginam 

Coliors  interpella, 
Consequaris  adjutricem 

Euntem  in  regna. 


2.  Castissimam  Assuerus 

Esther  coUocavit, 
Vasthi  spernens,  scepto  regni 

Jure  trabeavit, 
Te  archicam  Salomon 

Dextris  sociavit, 
Venustate  praecellentem 

Matrem  adoravit. 

R°  Magniticans  assistricem 

Regis  theotocon, 

Humanitus  alitricem 

Summi  venerando. 

B  C.  —  1,  ()  Matri  ausgeblieben  B.  —  2,  3  Vasthi  ausgelassen  B.  —   2,  5 
Gemeint  ist   Bethsabee;    vgl.   3  Reg.   2,    19.  —  2,   8  Laude  adornavit   C.  — 

3,  6  Mater  interpella  C.  —  Str.  1  zeigt  deutlich,  und  3  noch  hinlänglich  die 
beabsichtigte,  über  vier  Glieder  sich  erstreckende  Reimstellung,  die  aber  in 
Str.  3  verwischt  und  Str.  3  so  gut  wie  aufgegeben  ist.  Die  Repetitio  lehnt  sich 
durch  den  letzten  Reim  an  Str.  1   an.    Nach  Str.  3 :  Ro  Magniticans  etc.  B.  — 


—     147    — 


1.  Virens  in  civitate 
Coram  divinitate, 

Laurent!  inclyte, 

2.  Suscipe  preces  gratas, 
Fac  eas  quoque  ratas 

Ante  regem  coeli. 

3.  Medice  iniirmorum, 
Curator    languidorum, 

Ad  te  confugimus. 


143. 


4.  Emenda  vitam  mentis 
Nosque  a  nocumentis 

Constanter  semove. 

5.  Ut  mundi  post  exilium 
Cernamus  Dei  filium 

In  coelestibus, 

6.  Ibique  coUacati 
Pangamus  trinitati 

Landes  cum  jubilo 


7.    Sicque  Benedicamus 
Trinitati  promamus 
Unique  Domino. 

DE.  —  Lorenz.  —  Canitur  sicut :  Felici  peccatrici  D.  —  Canitur  sub 
eadem  nota  nämlich  wie  Jubilo  cum  carmine  E.  —  Am  Schlüsse  Ro  O  sancte 
Laurenti  E :  nach  Str.  2.  Ro  O  Laurenti  inclyte  D,  was  nicht  dem  Rundreim 
des  Magdalenenliedes  entspricht.  —  In  D  folgen  die  letzten  Strophen  7,  5,  6.  — 


144. 


1.  Vivus  panis  angelorum, 
Vitam  praebens  electorum, 
Tu  es  spes  desperatorum. 

2.  Infinita  potentia 
Inter  contradictoria 
Dixit,  facta  sunt  omnia. 

3.  Nobis  natus,  nobis  datus, 
Ex  intacta  procreatus 
Umbra  sancti  spiritus. 

4.  Corpus  tuum  tradidisti, 
Dum  te  ipsum  obtulisti, 
Diris  plagis  afFlixisti. 

5.  Ecce  libamen  gratiae, 
Salus  aeternae  gloriae, 
Ens  entium  potentiae. 


6.  Nobis  praestet  nunc  solamen 
Pius  pater,  sanctum  flamen 
Passionis  gratia. 

7.  Cujus  morte  sumus  redemti 
Et  sanguine  renovati 
Peccatorum  scoria. 

8.  In  altari  hie  tractatur, 
In  figuris  praesignatur, 
Sicut  scriptura  testatur. 

9.  Ut  post  hujus  finem  vitae 
Adscribamur  libro  vitae, 
Regnum  meum  accipite, 

10.  Sit  laus  almae  trinitati 
Et  immensae  majestati 
Honor  virtus  et  gloria. 


DEN.  —  Fronleichnam.  Von  Hus?  —  1 ,  3  Tu  ens  spes  E.  —  3,  3 
Imbre  sancti  spiritus  N.  —  6,  3  Passionis  gravamen  N.  —  7 ,  1  Ob  nicht  emit 
oder  nati?  —  7,  3  Pro  peccatorum  scoria  E.  —  9,  2  ligno  vitae  D.  — 

10* 


-     148     — 


145. 


1.    Vota  laudum  cantica 
Aeterni  neumatis 
Cantantes  hymnidice 
Nunc  voce  sonora, 


Apostoli  judices 
Saecli  affuturi, 
Prophetae  eximii 
Messiae  venturi; 


2.    Decantate  carmina 
Dragmatis  sonori, 
Turmae,  quibus  replentur 
Angelorum  chori. 


6.    Martyres  et  virgines, 
Confessores  veri, 
Viduae,  conjugatae, 
Omnes  sancti  Dei; 


3.    Maria,  nymphularis 
Tu  pudicitia, 
Posce  nos,  ut  fruamur 
Coeli  laetitia. 


7.    Exorate  pro  nobis 
Labe  sordidatis, 
Jungamur  ut  coelicis 
Dono  pietatis. 


4.    Nam  filius  non  negat 
Suae  matris  donum, 
Qui  in  te  stabilivit 
Deitatis  thronum. 


8.    Subvenite  precibus 
Clade  iuvolutis, 
Ut  Vota  percipiant, 
Cum  Sit  agnus  mitis. 


Nur  B.  Allerheiligen.  —  Mit  der  Kandnote  sicut :  Ezechielis  porta,  was 
in  dieser  Handschrift  gar  nicht  vorkommt,  sondern  nur  in  DE.  Die  Melodie  ist 
aber  dieselbe  wie  in  Singuli  catholice.  —  3,  1  Hinc  Maria  gegen  die  Silben- 
zahl. —  5,  1    Apostolique  judices  ebenso.  —  8,  3  Ut  vota  perripiant. 


146. 


Wcnzeslao, 
Dulci  caro, 
Nos,  Bohemiae, 
Personemus, 
Carmen  demus 
Dulcis  melodiae. 


Profugator, 

Exstirpator 

Idolatriae, 

Nos  ad  regnum 

Sempiternum 

Ducat  dux  latriae. 


2.  Ad  superna 
Qui  aeterna 
Tendens  gaudia, 
Spernit  rite 
Hujus  vitae 
Fastum  et  gloriam. 


4.  Zelo  plenus, 
Dux  serenus 
Dat  egentibus 
Dona  rerum, 
Se  sincerum 
Exhibens  Hentibus. 


5.    Fert  lignorum 
Struem  suorum 
Hie  pauperibus, 
Vinum  dabat 
Et  oblata 
Sacris  altaribus. 


149    — 

6.    A  germano 
Dux  profano 
Dum  occiditur, 
Caesus  chorum 
Beatorum 
Laetus  ingreditur. 


7.    Wenceslaus 
Nos  praeclarus, 
Qui  sie  moritur, 
Hie  ad  sanctos 
Tollat  cunetos, 
Quo  ipse  tollitur. 

E.  —  Wenzel.  —  Mit  geringen  Abweichungen  in  Rosenphits  Kantional 
p.  506.  Doch  fehlt  hier  Str.  5.  Als  Ko  hat  E  nach  Str.  2 :  Rebus  pater  (s)is 
praesentis  patriae.  Rosenplut  hat  einen  viel  längern  Rundreim.  Das  Vers- 
mafs  des  Liedes  ist  das  des  Hymnus  Christum  ducem  des  hl.  Bonaventura; 
daher  dürfte  der  Rundreim  überhaupt  eine  spätere  Verschlimmbesserung  sein. 


147. 

1.  Zaehaeus  arboris  ascendit  stipitem, 

Ut  Jesum  eemeret,  coelorum  hospitem, 

2.  Jesus  dum  transiens  sursum  respieeret, 
Zaehaeo  imperavit  ut  deseenderet: 

3.  Zachaee  festinans  deseende  hue  ad  me, 
Quia  in  domo  tua  volo  mauere. 

4.  Zaehaeus  Jesum  suseipit  hospitio, 
Et  eharitatis  pertraetat  officio. 

5.  Illique  pandens  cordis  habitaeulum: 

Et  si  quem  defraudavi,  reddo  quadruplum. 

6.  Dimidium  bonorum  do  pauperibus 
Placatur  Deus  talibus  muneribus. 

7.  Ergo  de  tali  laetantes  convivio, 
Benedicamus  dominorum  domino. 

8.  Laus  tibi  sit  et  honor,  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  infinitas  gratias. 

DE.  —  Kirchweih.  —  Str.  3  steht  irrtümlich  nach  Str.  6  D.  —  5 ,  2 
Dicens :  Si  quem  etc.  C.  —  7,  1  Et  nos  de  tali  D.  —  Str.  8  fehlt  E.  —  Das 
Benedicamus  Domino  und  Deo  gratias  am  Schlüsse  dieses  Liedes  würden  be- 
rechtigen, dasselbe  unter  die  Rufe  zu  rechnen.  Es  giebt  aber  auch  Lieder, 
welche    die   Sitte   der  Rufe,    mit  der  Formel  Benedicunuis  Domino    und  Deo 


—     150     — 

gratias  zu  schlicfsen,  nachabmen,  wofür  schon  oben  das  Lied  Virens  in  civitate 
ein  JJeispiel  liefert.  Vorliegendes  Gedicht  ist  hauptsächlich  deshalb  nicht  zu 
den  Rufen  gerechnet  worden,  weil  das  längere  Versmafs  desselben  bei  diesen 
ungewöhnlich  ist.  Wäre  die  Cäsur  in  der  Versmitte  nicht  fast  völlig  vernach- 
lässigt, so  könnte  auch  in  der  Schreibung  durch  Brechung  der  Langzeilen 
diesem  Umstände  Kechnung  getragen  werden.  Immerhin  ist  das  Lied  eine 
Übergangsform  zwischen  Ruf  und  Lied,  gerade  wie  es  ähnliche  Zwitterbildungen 
auch  zwischen  dem  Rufe  und  dem  blofs  interpolierten  Jienedicamus  giebt  und 
geben  mufs,  wobei  es  dann  schwierig ,  oft  unmöglich  ist  zu  entscheiden ,  ob 
dieselben  bereits  als  Rufe  oder  noch  als  Interpolationen  anzusehen  sind.  So 
z.  B.  die  folgenden  Zeilen  der  Hsch.   P. 

Martyr  üei  Wenzeslaus, 
Pro  delictis  fractor  pius. 
In  hac  die  vitam  finit, 
Aulam  coeli  laetus  ivit ; 
Videns  Christum  collaetatur 
Et  pro  poenis  muneratur, 
Hujus  benedicamus  Domino. 


III. 


RUFE. 


148. 


1.  Aaron  virga  jam  floruit 
Dum  virgo  orbi  claruit. 

2.  Elias  nubes  appetit, 
Virgo  salutem  repetit. 

3.  Legatus  ex  empyreis 
Parat  salutem  nunc  reis. 

4.  Vis  tota  rumpitur  dehet, 
Dum  Gabriel  it  Nazareth. 

5.  Chere  mirum  dat  virgini, 
Haec  datur  cogitamini. 


7.  Mire  te  pneuma  flammabit, 
Ex  te  Deus  Deum  dabit. 

8.  De  narratu  contristatur, 
Viro  mens  nunquam  dabitur. 

9.  Mole  nolo  imitari, 
Humilis  malo  vocari. 

10.  Kata  sum  dei  ancilla, 
Comple,  pneuma,  dicta  illa«. 

11.  Virus  mirmilon  damnabo, 
Pro  clero  bono  orabo. 


12.  Asta  reis,  dulcis  Jesu, 
Refovens  salubri  esu. 


Is  fatur:  Ne  tu  timeas, 
Concapta  nunc  leges  meas. 

BC.  —  Advent.  —  Nach  jeder  Strophe  wiederholt  sich:  Vita  manet  ita. 
1    dehet  =  IITTI  ?  —  5,   1   Chere  mittelalterliche  Korruption  aus  xccTqs. 


7,    2  Haec  dabitur  B.  —  8,  1  Mobe  vale  imitari.     C. 


149. 


1.  Ad  honorem  infantuli 
Clangemus  omnes  singuli. 

2.  Sine  viri  copula 
Florem  dedit  virgula. 


3.  In  praesepe  ponitur 
Et  a  brutis  noscitur. 

4.  In  cujus  natalitio 
Benedicamus  Domino 


5.    R*^  Rupit  Adae  morsum 
Non  pone  nos  deorsum 
Sed  trabe  sursum. 

N  und  C,  hier  zugeschrieben  und  sehr  abweichend;  denn  nach  Str.  1 
folgen  zwei  aus  dem  Rufe  Puer  natus  in  Bethlehem,  dann:  Pueri  concinite  | 
Omnesque  ei  canite.  —  Ergo  lector  progredere  ]  Die  jube  benedicere.  — 
Omnes  de  tali  gaudio  |  Benedicamus  Domino.  —  Laudetur  sancta  trinitas  |  Deo 
dicanuis  gratias.  —  1,2  Sol  salutem  contulit  N  gegen  den  Keim  und  in  das 
Lied  In  hoc  anni  circulo  gehörig.  —  Nach  jeder  ersten  Zeile  des  Rufes  re- 
petierte sich  Rupit  Adae  morsum,  nach  jeder  zweiten  der  ganze  Ro  ,  was 
spätere  Zuthnt  sein  dilrfte. 


—     154    — 


150. 


1.  Ad  hu  jus  templi  gloriam 
Decantemus  melodiam. 

2.  Hie  est  locus   terribilis, 
In  Omnibus  laudabilis ; 

3.  In  qua  nunc  datur  gratia 
Delentur  atque  vitia. 

4.  Ad  hoc  festum,  rex  omnium, 
Absolve  nexus  criminum. 

5.  Aula,  domus  deifica, 
Vocata  porta  coelica. 


6.  In  ea  qui  pctunt  cordc, 
Hi  liberantur  a  sordc. 

7.  Laudantes  in  ecclesia 
Te  cum  omni  fascisia. 

8.  Istum  templura  sanctitica, 
Majestas  honorifica. 

9.  Ut  in  corde  fidelium 
Maneat  evangelium. 

10.  Ergo  cum  novo  cantico 
Benedicamus  Domino. 


DE.  —  Kirchweih.  —  Str.  6  fehlt  E.  —  Str.  7  u.  8  fehlt  D.  —  7 ,  2 
fascisia  ==  facetia.  —  Str.  9  fehlt  D.  —  1 0,  1  Ergo  laudes  cum  jubilo  E.  — 
Als  Kundreim  eingeschoben:  Gaudet  chorus  coelestium  Et  angeli  canunt  Deo 
aus  dem  Abecedarius  des  Coelius  Sedulius.  — 


151. 


1.  Ascendit  Christus  hodie 
Super  coelos,  rex  gloriae. 

2.  Gallilaei,  aspicite, 

In  Domino  jam  plaudite. 

3.  Gallilaeis  cernentibus 
Vehementer  mirantibus, 


4.  Videntibus  discipulis 
Est  elevatus  dominus. 

5.  Praeparavit  nobis  viam, 
Jam  ascendunt  ad  gloriam. 

6.  Ut  benedixit  oninibus, 
Susceptus  est  in  nubibus. 


7.    Uni  trino  sempiterno, 

Benedicamus  Domino. 


Nur  E.  —  Himmelfahrt. 


152. 


1.  Corpus  Christi  cum  sanguine 
Datur  nobis  quotidic. 

2.  Sub  panis  vini  specie 
Dona  Dci  clementiae. 

3.  Donum  datum  divinitus 
Venerenmr  humanitus. 

4.  Salve  salutis  hostia, 
Nos  edentes  hie  satia. 


5.  Dans  solamen  in  patria, 
Bella  fugans  hostilia. 

6.  Omnis  fidelis  concio 
Benedicamus  Domino. 

7.  Omnes  ergo  nunc  in  quie 
Laetemur  [et]   assidae. 

8.  Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 


ÜE.  —  Fronleichnam.  3,  1  Donum  dei  divinitus  E.  —  0,  2  Gratiaa 
aganuis  Deo  E.  —  Str.  7  u.  8  fehlt  in  E,  dafür  7 :  Et  nos  de  tali  gaudio  Beue- 
dicanuis  Domino. 


155 


1.  Culmen  honoris 

Tu,  mater  salvatoris, 
Prae  ceteris. 

2.  Aurem  huc  inclina, 
Tu  mater  et  regina, 

Prae  ceteris. 

3.  Nobis  propitiare, 

Ut  possimus  regnare 
Cum  ceteris. 


153. 


4.  Ad  gaudia,  flos  florum, 
Duc  nos,  Christe,  polorum 

Cum  ceteris. 

5.  Stantes  in  peccatis, 
Tu  rosa  claritatis, 

Nos  eripe. 

6.  Maria  generavit 
Christum  Jesum,  lactavit 

Prae  ceteris. 


7.    Rosa  sine  spina, 
Tu  mater  et  regina 
Prae  ceteris. 

B.  —  Weihnachten.  —  Mel.  für  Diskant  und  Tenor. 


154. 


1.  Daniel  prophetica 
Praedixit  nobis  gaudia. 

2.  Christum  natum  in  gloria 
Regnantem  super  aethera. 

3.  Parit  mater  et  filia 
Natum  ex  matre  Maria. 

4.  Pastoribus  magnalia 
Nuntiantur  tripudia. 


5.  Mors  fugatur,  tristitia, 
Vita  datur  et  gratia. 

6.  Cujus  sunt  haec  solemnia, 
Uli  Sit  laus  et  gloria, 

7.  Christicolis  fidelibus 
Intimaque  solatia. 

8.  Uni  trino  sempiterno 
Benedicamus  Domino. 


9.    Sit  benedicta  trinitas, 
D  e  0  dicamus  g  r  a  t  i  a  s. 

DGE.  —  Weihnachten.  —  Str.  2  fehlt  D.  —  4,  2  Annuntiantur  gaudia 
EG.  —  Nach  Str.  4:  Pastoribus  innotuit  —  Quod  virgo  Deum  genuit. 
G.  —  Str.  5,  6  u.  7  fehlen  G.  —  Str.  6  u.  7  fehlen  D.  —  Str.  9  fehlt  E.  — 
Später  ist  nach  jeder  Strophe  des  Kufes  folgender  Rundreim  eingeflochten,  in 
welchem  die  vierte  Zeile  nach  G  Homo  liberatur  lautet: 


Jam  laetamini, 
Salus  nova  crescit, 
Consolamini, 
Homo  liberescit. 


Qui  prophetizatus, 
Dens  homo  natus, 
Puer  nobis  datus, 
Piilcher  roseus. 


1.  Exurgens  virgo  hodie, 
Sublimis  mater  gloriae, 

2.  Tarn  grato  felix   pignore, 
Adit  montana  propere. 


155. 


3.  Elisabeth  inviscre, 
Quam  noverat  concipere, 

4.  Mulieres  in  gaudio 
Sese  salutant  mutuo. 


156 


5.  Infans  in  matris  utero 
Exultat  corarn  Domino. 

6.  Loquentes  mira  feminae, 
Sacro  repletae  flamine. 


7.  Descendit  virgo  gravida, 
Parit  anus  sed  marcida. 

8.  0  Mater  pia,  Maria, 
Deo  nos  re  concilia. 


Nur  D.  —  Heimsuchung.  —  Mit  der  Aufschrift:  Canitur  sicut:  Novis 
cauamus  mentibus.  Dein  widerstrebt  aber  der  Bau  des  Liedes,  das,  die 
Strophe  zu  6  Zeilen  gerechnet,  nicht  aufgeht,  sondern  offenbar  ein  Ruf  ist 
nach  Art  des  Surrexit  Christus  hodie.  Str.  6  u.  7  sind  als  R  bezeichnet.  —  6,  1 
Munera  der  Hdsch.  ist  durchgestrichen,  die  Korrektur  aber  nicht  leserlich, 
da  die  Seiten  der  Hdsch.  mit  Ölpapier  überzogen  sind. 


156. 


1.  Festivali  melodia 

Te  laudamus,  o  Maria, 
Quam  commendat  prophetia. 

2.  0  Maria  mater  Dei, 

Te  rogamus  tamquam  rei, 
Effectum  da  nostrae  spei. 


3.  Ut  in  coeli  palatio 
Cum  sanctorum  collegio 
Benedicamus  Domino. 

4.  0  quam  potens  divinitas 
Per  quam  parit  virginitas 
Deo  dicamus  gr alias. 


JOP.  —  Vgl.  Moue  II.  4&0.  —  An  Marienfesten.   —  Rundreim:  Matris 
privilegio  —  Regem  regum  peperisti  —  Miro  puerperio.  —  3,2  Cum  coelorum  P. 


157. 


1.  Gaude  felix  Bohemia, 
Landes  tibi  per  agmina 

2.  Sanctus  Vitus  proposuit, 
Cujus  virtus  emicuit. 

3.  Corde,  verbo  et  opere 
Christum  sequens  sumopere. 

4.  Dulces  patris  spernit  sinus, 
Ludos  jocos  nilominus. 

5.  0  martyr  Christi  patrone, 
Ab  hostibus  nos  erue. 


6.  Hie  a  vita  vere  Vitus, 
Nullos  mortis  agens  ritus, 

7.  Vanaque  censens  omnia, 
Hie  puer  egit  seria. 

8.  Plus  elegit  contarqueri, 
Quam  iniquum  suaderi. 

9.  0  sancte  Vite  patrone, 

Tu  nostrum  hostem  comprime, 

10-  Ne  peccatorum  jaculis, 
Servulis  noceat  tuis. 


11.  Ergo  Vito  laudes  demus, 
Eum  quoque  imploremus. 

DE.  —  Vitus.  —  2,  2  Cujus  vita  nou  obuit  D.  —  Str.  0  steht  an  Stelle 
von  10  E.  —  Str.  5  u.  II  werden  in  beiden  Hdsch.  als  R  bezeichnet.  In 
E  auch  Str.  (5  (resp.  11),  —  Die  Melodie  in  D  ist  viergliederig.  E  «iiol)t  wie 
immer  nur  den  Anfang  am  Rande,  aber  bei  Str.  5  den  Anfang  einer  andern 
Weise;  diese  kehrte  als  Refrain  wieder,  wie  oft,  ist  nicht  abzusehen,  noch  ab- 
zuzählen. 


—     157 


158. 


1.  Gaud<i  felix  Bohemia, 
Tibi  laudes  per  agmina 

2.  Wenzeslaus  proposuit, 
Cujus  virtus  emicuit. 

8.    Corde  verbo  et  opere 

Christum  sequens  sumopere. 

4.    Quem  frater  infideliter 
Elise  iiecat  cnideliter. 


5.  Cujus  ira  cataclismus 
Ferit  nimis  furibundus. 

6.  Victor  jam  ex  victoria 
Coronatus  in  gloria. 

7.  In  hoc  festo  solemniter 
Benedicamus  Domino. 

8.  0  martyr  Christi  patrone, 
Jungas  nos  coeli  coronae. 


9.    Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 

DE.  —  Wenzel.  —  1,2  Wenceslai  solemnia  D.  —  2,  2  wieder:  Cujus  vita 
non  ebuit  D.  —  Str.  3  fehlt  in  D ;  dafür :  Alleluja  trinitati,  Ejus  quoque  pietati.  — 
Str.  4  folgt  auf  5  D.  —  Str.  5  fehlt  D.  —  6,  1  Hie  victor  ex  E.  —  7,  ) 
Regiianti  sine  terniino  D.  Str.  8  fehlt  D;  dafür:  Unum  trinum  sempiternum  | 
Laudemus  nunc  cum  jubilo.  —  Str.  9  fehlt  E.  —  D  hat  dasselbe  Lied  noch 
an  anderer  Stelle  mit  der  Aufschrift :  Canitur  sicut :  Novis  canamus  mentibus. 
Hier  fast  übereinstimmend  mit  E.  —  2,  2  Cui  —  non  horruit.  —  Str.  5 
fehlt,  ebenso  9.  — 

159. 


1.  Illuxit  nobis  hodie 
Triumphus  regis  gloriae. 

2.  Qui  debellavit  inferos, 
Glorificavit  superos. 

3.  Testes  ejus  sunt  angeli 
Mulieres  discipuli. 

H  ohne  Mel.  —  Osterruf. 


4.  Fugat  mortis  imperium 
Dans  vitae  refrigerium. 

5.  Nobisque  tunc  apparuit, 
Novani  legem  qui  slatuit. 

6.  Ergo  cum  laudis  jubilo 
Benedicamus  Domino. 


160. 


1.  In  laude  sancti  spiritus 
Exultet  omnis  coelicus; 

2.  Qui  Unguis  suis  variis 
Perfecit  discipulos. 

3.  Tu  nos,  divine  spiritus, 
Perfunde  rore  coelitus. 


4.  Ut  tibi  laudes  debitas 
Persolvamus  alacriter. 

5.  Qui  manet  idem  spiritus, 
Sic  pater  est  et  filius. 

6.  Cujus  nemo  sit  dominus, 
Nam  hoc  nihil  est  verius. 


-     158     — 

7.    Par  majestas  et  unitas,  8.    Ergo  nos  cum  tripudio, 

Una  Deo  aequalitas.  Beuedicamus  Domino. 

9.    Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  g  r  a  t  i  a  s. 

HD  mit  der  Aufschrift:  Canitur  sicut:    Surrexit  [Christus  hodie].     1,  1 
omnis  Spiritus  D.  —  H  nur  Str.   1.  5.  H.  —  7,    1    Pater  majestas  sit  unus   D. 


161. 

i;    In  laudibus  infantium  3.    Quos  rex  Herodes  denecat, 

Psallat  Chorus  fidelium.  Christus  ad  vitam  revocat. 

2.    Laeta  voce  corde  pio  4.    Deo  laudes  dulcisonas 

Benedicamus  Domino.  Referamus  et  gratias. 

J  O  P.  —  Zum  Fest  der  unschuldigen  Kinder.  —  Str.  1  u.  2  interpolieren 
den  Versiculus,  3  u.  4  das  Responsorium  des  Benedicamus. 


162. 

1.  Johannes  Christi  baptista,            4.  Nos  Johannis  nativitas 
Praecursor  atque  propheta.  Laetificat  et  sanctitas. 

2.  Christum  venturum  praedixit       5.  In  hoc  festo  cum  jubilo 

Et  digito  demonstravit.  Benedicamus  Domino. 

3.  Johannes  viam  Domino                6.  Laudetur  sancta  Trinitas, 
Praeparavit  in  eremo.  Deo  dicamus  gratias. 

DE.  —  Johannes  B.  —  Str.  6  fehlt  E.  — 


163. 

1.  Johannes,  flos  ecclesiae,  2.    Sacrae  virtus  prophetiae 
Baptista  regis  gloriae  Replevit  os  Zachariae 
Natus  est  nobis  hodie.  Benedictus  rex  gloriae. 

3.    Nos  itaque  laudis  sono 
Cum  cymbalis  et  organo, 
Benedicamus  Domino. 

JOP.  —  Geburtsfest  .Johannes  des  Täufers.     Kundreim:  Gaudeamus. 

2,  3  deus  gloria  gegen  den  Vers.  J  P.  — 


—     159    — 
164 


I. 


IL 


1.  Johannes  postquam  senuit, 
Christus  ei  apparuit. 

2.  Dicens:  amice,  propera, 
Ascende  nunc  ad  aethera. 

3.  Relictis  mundi  dapibus 
Epulare  cum  fratribus. 

4.  Et  nos  de  tali  convivio 
Benedicamus  Domino. 


5.  In  hoc  festo  sanctissimo 
Magno  laetemur  gaudio, 

6.  Et  pietatis  studio 

B  e  n  e  d  i  c  a  m  u  s  Domino. 

7.  nie  facto  mirabili 
Mandata  complet  Domini. 

8.  Nam  ad  virtutis  cumulum 
Yivus  subintrat  tumulum. 


9.    Nos  ad  tales  exsequias 
Deo  dicamus  gr alias. 

JOPA,  Letzteres  nur  Str.  1 — 4  mit  der  Aufschrift:  Post Beiiedicamus  ad 
versus  de  Sto.  Johanne  apostolo  et  evangelista.  —  4,  1  Nos  de  tali  convivio 
O.  —  Str.  5  u.  6  fehlen  O.  —  Str.  7  u.  8  fehlen  P.  —  Str.  9  fehlt  JP. 


165. 


1.  Johannes  sidus  coelicum 
Et  decus  archangelicum ; 

2.  Parentibus  herilibus 
Procedens  et  sterilibus; 

3.  Viam  salutis  praeparans 
In  deserto  repereans  [?]. 


4.  Praenuntiavit  Gabriel, 
Te  fore  sanctum  Israel; 

5.  Prophetam  \^nerabilem, 
Praecursorem  laudabilem. 

6.  Inter  natos  mulierum, 

Ut  testatur  verbum  verum, 


7.    Non  surrexit  major  eo 
Benedicamus  Domino. 

D.   —   Johannes   B.   —  Str.    6  und  7,    1  aus  der  Sequenz  gleichen  An- 
fanges entlehnt.  — 


166. 


1.  Laudemus  Christum  hodie 
Cum  cantico  laetitiae; 

2.  Praesens  aeterne  qui  pie 
Nos  reformavit  gratiae. 


3.  A  peccati  origine 

Suo  nos  lavit  sanguine. 

4.  A  Servitute  libere 

Nos  qui  donavit  vivere. 


5.    Ergo  ei  cum  jubilo 
Landes  dicamus  sedulo. 


H   ohne   Mel.   —  Ostern.  —  3,    1   Ob   nicht    rubigine?  —  4,    2  Nosque 
donavit.  H.  — 


160     — 


167, 


1 .  Michael  coeli  signifer, 
Gabriel  mundi  lucifer, 

2.  Raphael,  tres  archangeli, 
Christi  et  omnes  angeli. 

3.  Animas  atque  corpora 
Nostra  per  cuncta  saecula, 


4.  Tutentur  ab  insidiis 
Et  hostium  perfidiis. 

5.  Hi  nos  semper  custodiant, 
Et  post  mortem  suscipiant. 

6.  Angelorum  altissimo 
Benedicamus  Domino, 


7.    Sit  benedicta  trinitas, 
Cui  dicamus  gratias. 

D.  E.  —  Von  den  hl.  Engeln.  —  4,  2  praesidiis  D.  —  6,   2  Laudemus 
Domino  D.  —  7,  1  u.  f.  Laudetur  sancta  trinitas,  Deo  dicamus  gratias  D.  — 


168. 


1.  Nos  respectu  gratiae 
Gentium  primitiae, 

Spem  ad  locum  veniae 
Nobis  damus  hodie. 

2.  Cujus  stellam  vidimus, 
Deum  esse   credimus. 

Quem  Deum  cognovimus, 
Adorare  venimus. 


3.  Dona  damus  talia, 
Per  quae  regi  gloria, 

Pater  in  potentia 
Qui   gubernat  omnia. 

4.  Ergo  nostra  concio, 
Omni  plena  gaudio, 

Psallat  cum  tripudio, 
Benedicat  Domino. 


R.    Audi,  audi,  audi,  nos, 
Clemens  et  misericors. 

Audi,  audi,  audi,  nos, 
Rex  aeterne,  salva  nos. 

JOP.  —  Abweichend  Mone  I.  SO.  —  Dreikönigstag.  —  Das  Lied  scheint 
auf  ein  Mysterium  zu  weisen,  so  gleich  die  Einführung  Nos  respectu  gratiae ; 
femer  Str.  3 :  Dona  damus  talia,  bei  welchen  Worten  die  Könige  ihre  Gaben 
werden  in  die  Höhe  gehalten  und  gezeigt  haben.  —  3,  2  Per  quem  regis.  J.  — 


169. 


1.  0  crux  Christi  laudabilis, 
Virtutis  admirabilis, 

2.  Per  te  fiunt  magnalia, 
Pelluntur  nocivalia. 


3.  In  tua  quadri  tbrmula, 
Pependit  vitae  normula. 

4.  Dum  Christus  crucitigitur, 
Mundi  Salus  diridtur. 


—    161     — 


5.    Lux  lucis,  coeli  signifer, 
Ecce  triumpliat  lucifer, 


6.    Heraclio  victoriam 
Hodie  dans  et  gloriam. 


7.    Cmcitixo  cum  jubilo 

Benedicamus  Domino. 

H     ohne     Mel.     —     Kreuzerhöhung.     —    Übereinstimmend    Rosenpluts 
böhmisches  Kantional  (Olmütz   1601),   nur  fehlen  Str.  5  u.  7. 


170. 


1.  0  gloriosa  trinitas, 
0  veneranda  unitas. 

2.  Unus  Dens  per  omnia, 
Aeternus  in  essentia. 

3.  Quem  laudat  sol  atque  luna, 
Adorat  vox  angelica. 

4.  Dens  trinus  in  personis 
Et  unus  in  essentia. 

5.  Qui  es  Creator  omnium 
[Coeli]  atque  terrestrium. 


6.  0  adoranda  trinitas, 
0  veneranda  unitas. 

7.  Nos  benigna  nunc  respice, 
Cunctasque  culpas  ignosce. 

8.  Corda  fecit  flammantia 
Paraclitum  amantia. 

9.  Laus  [sit]  Patri  cum  Filio, 
Laus  sit  Spiritui  sancto. 

10.  Uni  trino  sempiterno 

Benedicamus  Domino. 


ll.Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 

Nur  D.  —  Dreifaltigkeit.  —  4,  2  Et  verbum  in  essentia  offenbar  ver- 
schrieben. —  5,  2  fehlen  zwei  Silben,  wahrscheinlich  coeli,  wenn  nicht  das 
atque  eine  Zuthat  ist,  und  es  hiefs :  coelestium,  terrestrium.  —  9,  1  sit  fehlt.  — 


171. 


1.  0  Maria  Magdalena,  5. 
Apostolorum  apostola, 

2.  Tibi  Christus  apparuit,  6. 
Postquam  a  morte  surrexit. 

3.  Exemplum  poenitentiae,  7. 
Et  divinae  clementiae, 

4.  Multa  tibi  peccamina  8. 
I^avit  Dei  dementia. 

Nur  D.  —  Magdalena.  — 
Dreves,  Cantiones  Bohemicae. 


Laetetur  ergo  saeculum, 
Poenitentibus  speculum, 

Maria,  es  amabilis, 
Quae  eras  exsecrabilis. 

Nos  per  tua  suffragia 
Duc  ad  coeli  palatia. 

In  hoc  festo  cum  jubilo 
Bcne dicamus  Dominoc 


U 


—     162     - 


1.  0  princeps  apostolice, 
Pastor  plebis  catholicae; 

2.  Tu  coelestis  es  claviger 
Religionis  naviger; 

3.  Ecclesiarum  lucifer 
Christique  carnis  crucifer. 


172. 


4.  Dignare  tuos  regere, 
Pascere  et  protegere. 

5.  Ut  tuo  patrocinio 
Benedicamus  Domino. 

6.  Sit  benedicta  trinitas 
Deo  dicamus  gratias. 


DE.  —  Petrus.  —  4,  2  Pastores  protegere  D.  —  Str.  6  fehlt  E.  — 


1.  Pangamus  melos  gloriae, 
Plebs  laeta  laudes  hodie. 

2.  Nam  natus  est  rex  gloriae, 
Filius  sanctae  Mariae. 

3.  Laus  ergo  tibi,  regina 
Angelorum,  virgo  pia. 

4.  Laudent  hunc  sancti  augeli, 
Sancti  quoque  archangeli. 

E.  —  Dreikönigstag.  — 


173. 

5. 
6. 

7. 
8. 


Ab  Oriente  veniunt 

Tres  magi,  dona  offenint. 

Aurura  tlius  myrrham  oflferunt, 
Et  Christum  adoraverunt. 

Assit  nobis  sacrum  üamen, 
Spiritus  sancti  solamen. 

Ut  nos  a  rebus  lubricis 
Mundet  et  jungat  coelicis. 


174. 


Pangamus  melos  gloriae 
Regi  regum  victoriae. 

Qui  natus  est  de  virgine 
Et  nos  redemit  sanguine, 

Nos  emundans  a  sordibus 
Infundens  nostris  cordibus 

Nunc  flamen  sancti  spiritus, 
Qui  dicitur  paraclitus. 

Cujus  nos  resurrectio, 
Pariter  et  ascensio 


Conjungat  nos  coelestibus 
Consortes  Christi  civibus 

0  angelorum  domina, 
Audi  nostra  precamina 

Et  ora  tuum  tilium 

Pro  nobis,  spes  humilium. 

Gaudentcs  cum  tripudio 
Benedicamus  Domino. 

Sit  benedicta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 


H.  —  Ilinniiolfahrt.  —  .Jedes  dritte  und  das  letzte  ZeikMipaar  als  Ro  be- 
zeichnet und  dementsprechend  mit  eigener  Melodie  versehen.  Dennoch  steht 
der  rufartige  Charakter  des  Liedes  aufser  Zweifel. 


—    163    — 


175. 


1.  Paradisi  praepositus, 
Michael  arcliangelus 

2.  Animas  pro  merito 
Locat  in  coeli  gaudio. 


3.  Ergo  nostra  concio 
Redemptori  altissimo 

4.  Cum  canoro  jubilo 
Benedicamus  Domino» 


J.  —  Michael.  —  2,  1  Animas  pro  meritis  gegen  den  Reim.  —  2,  2 
Locat  in  coelesti  gaudio  gegen  das  Versmafs  statt  des  Obigen  oder  für:  Locat 
coelesti  gaudio.  — 


176. 


1.  Patrem  parit  filia, 
Patrem,  ex  quo  omnia, 
Parturit  haec  filia. 

2.  Nulli  unquam  populo 
Visum  est  a  saeculo, 
Claruit  miraculo. 

3.  Ad  nos  venit  humilis 
Lucifer  mirabilis, 
Pro  nobis  passibilis. 


4.  Latet  sol  in  sidere, 
Oriens  in  vespere, 
Nesciens  occidere. 

5.  Virgo  parit  filium, 
Deum  et  non  alium 
Sicut  Spina  lilium. 

6.  Ergo  nostra  concio 
Psallat  cum  tripudio, 
Benedicat  Domino. 


JOP.  —  Weihnacht.  —  Nach  jeder  Strophe  als  Rundreim  wiederholt:  Per 
gratiam  —  Redditus  est  aditus  —  Ad  patriam.  —  Ein  längeres  Lied  gleichen 
Versmafses  mit  5,    1  als  Anfang  bei  Kehrein  (Sequenzen)  No.  197. 


177. 


1.  Petrus  clausus  ergastulo 
In  catenarum  laqueo 

2.  Sub  Herodis  imperio 
Jam  tenebatur  vinculo. 

3     Ad  quem  accessit  angelus 
Et  tetigit  ejus  latus. 


4.  Tali  modo  fuit  fatus: 
0  Barjona,  surge  citus. 

5.  Ft  pro  tali  miraculo 
Benedicamus  Domino. 

6.  Cujus  in  natalitio 
Respondeat  laudes  plenas 


7.    Cui  angeli  serviunt, 
Deo  dicamus  gratias. 

JOP.  —  Peter  und  Paul.  —  4,  3  cito  J.  —  Str.  6  u.  7  fehlen  OP.  — 


178. 


1,    Puer  natus  in  Bethlehem, 
Unde  gaudet  Jerusalem. 


2.    Assumpsit  carnem  filius 
Dei  patris  altissimus. 
11* 


—     164    — 


3.  Per  Gabrielen!  nuntium 
Concepit  virgo  iilium. 

4.  Tamquam  sponsus  de  thalamo 
Processit  matris  utero. 


5.    Ponitur  in  praesepio, 
Qui  regnat  sine  termino. 


6.  Cognovit  bos  et  asinus, 
Quod  puer  erat  dominus. 

7.  Reges  de  Saba  veniunt, 
Auruni,  thus,  myrrham  offerunt. 

8.  Intrantes  domum  invicem 
Novum  salutant  principem. 


9.    Trino  uni  sempiterno 

Benedicamus  Domino. 

DGJOP.  —  Dies  Lied  ist  bisher  immer  nur  aus  Handschriften  des  15. 
Jaln-h.  bekannt  geworden;  es  mag  daher  hier  aus  solchen  des  14.  und  zwar  aus 
dem  Anfange  des  14.  Jahrh.  folgen.  Otfenbar  der  Melodie  wegen,  die  im  Anhange 
mitgeteilt  ist,  sind  je  drei  Verspaare  als  Strophe  behandelt.  —  5,  1  Imponitur 
praesepio  DG.  —  Str.  7  u.  8  zugeschrieben  G.  —  Str.  10  Sit  benedicta  Trini- 
tas,  I  Deo  dicamus  gratias  G.     Ei  semper  angelicas  .|  Deo  dicamus  gratias.  P. 


179. 


1.  Resurrexit  Dominus, 
Qui  pro  nobis  omnibus 
Passus  fuit  serotinus. 

2.  Descendit  ut  leo  stans, 
Ad  inferos  vociferans, 
Portas  inferni  reserans. 


3.  Adam,  Evam  eripuit 
Et  alios,  quos  voluit, 
Suisque  jam  apparuit. 

4.  In  coelesti  curia 

Sunt  ad  vincenda  omnia. 
Quae  sunt  sibi  contraria. 


5.    Ergo  cum  novo  jubilo 
Nunc  et  sine  termino 
Benedicamus  Domino. 

A.  „De  resurrectione" ;  nach  Str.  2  u.  5  je  6  Alleluja  auf  die  zweistimmige, 
sich  in  Quintenparallelen  bewegende  Melodie. 


180. 


1.  Sed entern  in  telonco 
Yerbo  vocat  idoneo 

2.  Christus  Matthaeum  nomine, 
Quod  hie  describit  hodic, 


3.  Ut  in  corda  üdelium, 
Funderet  evangelium. 

4.  Ergo  nos  cum  apostolo 

B  e  n  e  d  i  c  a  m  u  s  Domino. 


5.    Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 

H.    ohne    Mel.    —    Matthäus.    —    Ganz    übereinstinunend    in   Kosonpluts 
böhmischem  Kautional  (Olmütz  1601),  nur  2,  2:  Quod  recolitur  hodie.  — 


—    165    — 


181. 


1.  Spiritum  misit  hodie 
Ab  aetheris  rex  gloriae. 

2.  Huic  melos  laetitiae 
Plaudat  decus  harmoniae. 

3.  Ut  flamen  sancti  Spiritus 
Succendat  corda  coelitus. 

4.  Foris  atque  interius 
Expurget  nostrum  facinus. 


5.  Gavisi  sunt  discipuli 
Orantes  corde  humili. 

6.  Gaudium  nobis  attulit, 
Evidenter  quod  patuit. 

7.  Dies  laeta  intepuit, 
Sol  clarius  resplenduit. 

8.  Concinamus  corde  laeto 
Viventes  absque  fermento. 


9.  Angelorum  altissimo 

Benedicamus  Domino. 

10.  Laudetur  sancta  trinitas, 
Deo  dicamus  gratias. 

Nur  E.  —  Pfingsten.  —   10,    2  ist  in  der  Feder  geblieben,  versteht  sich 
aber  bei  der  Geläufigkeit  dieses  Schlufsrufes  von  selbst.  — 


182. 


1.  Stirps  Jesse  florigeram 
Germinavit  virgulam, 

2.  Et  in  flore  spiritus 
Quiescit  paraclitus. 


3.  Fructum  profert  virgula, 
Per  quam  vivunt  saecula. 

4.  Stirpis  est  Davidicae 
Virga  dicta  mystice, 


5.    Sicca  quae  sie  floruit 
Et  quae  florem  protulit. 

F.  —  Weihnachten.  —  1,1  floruerat  Hsch.  —  4,  1  Stirps  ex  Davidicae 
Hsch.  verschrieben.  —  5,  1  Sicca  sie  floruit  Hsch.  —  Am  Schlüsse  steht  das 
Wort  Domino ,  während  das  Wort  Benedicamus  weder  am  Anfange  noch  am 
Schlüsse  sich  findet. 


183. 


1.  Surrexit  Christus  hodie 
Humano  pro  solamine. 

2.  Mortem  qui  passus  pridie 
Miserrimo  pro  homine. 

3.  Mulieres  ad  tumulum 
Dona  ferunt  aromatum, 


4.  Album  cernentes  angelum 
Anuntiantes  gaudium. 

5.  Mulieres  o  tremulae, 
In  Galilaeam  pergite, 

6.  Discipulis  hoc  dicite, 
Quod  surrexit  rex  gloriae. 


—     166    — 

7.  Ubique  pracccdct  suos,  9.  Ergo  cum  dulci  melodo 
Quos  rlilcxit,  discipulos.  Benedicamus  Domino. 

8.  Sit  benedictus  hodie,  10.  Laudetur  sancta  trinitas, 
Qui  nos  redemit  sanguine.  Deo  dicamus  gratias. 

A  D  E  H.  —  Ostern.  —  Von  den  vielen  Lesarten  des  variantenreichen 
Liedes  kommt  die  Leisentritts  (Wackernagel  1,  No.  277)  unseren  Hsch.  am 
nächsten.  —  Str.  5  an  dritter  Stelle  gegen  den  Zusammenhang  D  E.  —  Str.  4  u. 
10  fehlt  D.  —  Str.  7  fehlt  E.  —  Str.  7,  8  u.  9  fehlt  H.  —  9,  1  In  hoc  pa- 
schali  gaudio  E.  —  A  bietet  zwei  Melodieen  zu  dem  Liede,  ebenso  D,  von 
denen  eine  in  H  zum  Rufe  Pangamus  melos  gloriae  steht.  Eine  weitere 
Mel.   bietet  G    zu   der  böhmischen  Übersetzung.  — 


IV. 


LIEDER  AUF  BÖHMISCHE 
VOLKSWEISEN. 


184. 


1.    Aetas  orbi  venit  aurea, 
Jubar  clanim  nituit, 
Procul  fugans  moestissima 
Noctis  umbracula, 
Quo  venusta  prorupit 
Lampas  phoebea. 


5.    Diva,  inquit,  ave  Maria, 
Coetibus  femineis 
Antistes  sincerissima 
Et  plena  gratia, 
Domini  est  tecum 
Alma  praesentia. 


2.    Alma  patrum  prisca  vetustas 
Taetris  clausa  sedibus, 
Quam  pati  vexat  gravitas 
Leges  tartareas, 
Nunc  soluta  domos 
Colit  aethereas. 


6.    Verba  nympham  turbant  angeli, 
Se  fecundam  miratur 
Ac  nescia  thori  absque 
Semine  virili, 
Sileat  hie  lege 
Physicus  exili. 


3.    Admirabile  commercium! 
Conditor  summus  rerum, 
Ens,  athanatos,  entium 
Finis,  initium, 
Corpus  alvo  nymphae 
Sumit  animatum. 


7.    Umbrat  virtus  divi  flaminis 
Pectus  pudicissimum, 
Sacratae  virginis  refertum 
Rore  numinis, 
Unde  recens  oritur 
Salus  hominis. 


4.    Firmo  Gabrielis  nuntio, 
Ab  alto  venientis, 
Concilio  deifico 
Pudico  thalamo 
Virginalem  ventrem 
Gravidat  filio. 


8.    Matri  pariter  et  filio 
Dignas  promamus  laudes, 
Ut  quae  nos  ab  exilio 
Candenti  lilio 
Mundi  liberatos 
Fert  coeli  bravio. 


Nur  C  ohne  Mel.     Darüber:  Czljzku  ptaczku  (Zeisig-,  Vögeleiri). 


-     170    — 


185. 


1.    Alnii  tonantis  nbbilis 
Virgo  speciosa, 
Super  omnes  spectabilis, 
Spoiisa  gratiosa. 

Excelsum  sidus  luminum, 
Regina  coelorum, 

Quam  elegit  ab  aeterno 
Rector  aetherorum, 

Audi  vota  supplicum, 
Maria,  tuorum. 


2.    Tu,  quae  partu  mirifico 
stupente  natura 
Ex  effectu  deifico 
Teneris  aurora, 

Parentis  cum  exilio 
Mederis  filio, 

Unde  vera  lux  oritur 
Patrum  excidio, 

Umbrae  quos  detinuit 
Longaeva  regio. 


3.    Sic  nos  quoque  tui  partus 
Freti  solatio, 
Cunctis  per  quam  oris  salus 
Venit  auxilio, 

Te  precamur,  mater  Dei 

Forma  sanctae  spei, 
Vota  precantum  suscipe, 

Nam  te  orant  rei, 
Fac  tecum  exsistamus 

Cives  aetherei. 

Nur    C  mit   beigeschriebener  Mel.   und  der  Aufschrift:    Nikdy  mi  se  to 
nestalo  (Nie  ist  mir  das  geschehen).  —  3,  3  orbis.  — 


186. 


1.    Ave  maris  Stella 
naufragantibus, 
Ciarum  sidus  aequori 

mergentibus, 
Jubar  noctis  aemulum, 
Lucis  verae  nuntiura, 
Salutis  nostrae  exordium. 


2.    Maria,  flos  mirae 

pulchritudinis, 
Et  reorum  turris 

fortitudinis, 
Deliciarum  hortus, 
Naufragantium  portus, 
Per  te  summi  natus  exortus. 


3.    Gratia  divina 

sanctum  thalamum, 
Yirginum  regina, 

fecit  foecunilum, 
Prodis  orbi  tilium, 
Miseri[i]s  subditum 
Castitatis  servans  lilium. 

Nur  C  ohne  Mel.  aber  mit  der  Aufschrift:   A  ty  mily  sywy  hohibo  (Und 
du,  lieber  grauer  Tauber). 


—    171    — 


187. 


1.  Aureum  orbis  saeculum 

Mente  recolamus, 
Salutis  exordium 

Laudibus  canamus. 

2.  Inclytae  partum  virginis 

Angeli  nuntio, 
Graditur  a  superis 
Mundi  rederaptio. 

3.  Adae  patris  atque  matris 

Quondam  casus  Evae 
Reparatur  felicis 
Paranymphi  Ave. 

Nur  C.  — 


4.  Contulit  hoc  nam  pictas 

Celsa  conditoris, 
Dum  liuinana  pravitas 
Cunctis  crevit  oris. 

5.  Boreas,  auster,  occasus, 

Lucidus  oriens, 
Universa  factura, 

Quam  salvat  summum  ens. 


6. 


188. 


1.  Ave  candens  thronus  3. 

Celsae  trinitatis, 
A  Deo  possessus 

Factus  ab  autiquis. 

Terrae  praecedens  abyssos 
Et  orbis  cardines, 
Maria,  prius  aethere 
Tu  ordinata  es. 

2.  Quam  vetustas  patrum  4. 

Almo  praeconio, 
Et  veimstas  vatum 
Orbis  initio 

Futurum  divini  luminis 
Praescivit  thalamum, 
In  quo  Dei  quievisse 
Praedixit  filium. 

Nur  C  mit  der  Mel. 


189. 


Ave  celsi  conditoris 

Sponsa  gloriosa, 
Mater  nostri  salvatoris, 

Rubens  velut  rosa, 
Maria  virgo,  florum  speciosa. 


2. 


Die:  Sit  honor  patri  nato 
Ob  tantum  leyamen, 

Sit  et  flamini  sacro 
Per  saecula.     Amen. 


Jacob  sidus  darum, 
Foedere  promissum, 

Radix  Jesse  tuum 
Signavit  uterum. 

Aaron  virgo  dum  arida 
Produxit  folium, 
Candens  ex  te  nasciturum 
Ostendit  lilium. 

Gedeonis  vellus, 
Udum  coeli  rore, 

Et  Moysi  rubus, 

Dum  ardet  flamine, 

Hie  virens  igneo  manet 
Illaesus  calore, 
Tuum  notans  partum,  casto 
Progressum  pudore. 


Gratia  quam  divum  flamen 

Rejecit  honoris 
Altissimi  obumbramen, 

Clausuram  pudoris 
Inviolatam  fecit  redemtoris. 


172 


Plena  mater  clementiae, 

Reorum  curatrix, 
Solem  paris  justitiae, 

Nostra  advocatrix, 
Humani  lapsus  casta  reparatrix. 


4.    Dominus  tecum  antiqua 

Rerum  origine, 
Serena  fecit  sidera 

Supero  culmine, 
Retulit  alma  polorum  lumine. 


5.    Benedicta  tu  diceris 
In  mulieribus 
Laudibus  dignis  sinceris, 

Tui  ventris  fructus 
Sit  benedictus  in  saecula  Christus. 

Nur  C  mit  der  Mel.  Strophe  3  ist  ausgestrichen  und  von  späterer  Hand 
die  folgende  nachgetragen :  Plena  partu  clementiae  Mater  e  x  s  t  a  s  Dei  Solem 
paris  justitiae  Advocatum  rei  Quem  glorificant  coetus  aetherei. 


190. 


Ave  virgo  sincera, 
Per  te  salus  exit  vera, 
Missa  patris  dextera, 
Rupit  celsa  aethera. 

Patrum  quondam  voce  procla- 

mata, 
Nunc  reorum  exstas  advocata. 


2.    Regina  deifica, 
Partus  tui  mirifica 
Promit  omnis  populus, 
Dum  ex  te  venit  Deus. 

Humani     casus    summa    me- 

dela, 
Scelerum  purgamen  et  tutela. 


3.    Digna  laudum  carmine, 
Quae  paris  absque  semine 
Natum  celsi  tonantis 
Virtute  pneumatis. 

Angeli  Gabrielis  nuntio 
Mundum  liberas  ab  exilio. 

Nur  C  mit  Mel.  und  der  Bemerkung :  Gidech  tarn  wedle  rzeky  (Ich  ging 
dort  neben  dem  Flufs). 


191. 

1. 

Celsa  parcns, 
Sordis  carens 
Contagio, 
Mundi  electa 

exordio. 

3. 

Tu,  puella, 

Jacob  Stella 

Miritica, 

Patrum  limbo  spes  magnitioa. 

2. 

Prophetarum 
In  te  darum 
Praeconium 
Coopertum  exstat 

veridicum. 

4. 

Jesse  virgo, 

Tu  arida 

Fronduisti, 

Leges  physicae  excessisti. 

—     173    — 


5. 


Udum  vellus, 

Sicca  tellus 

Gedeonis 

Illaesa  signa  fert  pudoris. 

7. 


6.    Virgo,  vatum 
Paris  natum 
Praeconio, 
Patrum  mederis  exilio. 


Tui  partus 

Dulcis  fructus 

Sceleratis 

Det  vincere  cum  beatis. 

Nur  C  ohne  Mel.  mit  der  Aufschrift :  Piekna  kacza  (Die  schöne  Käthe). 


192. 


1. 


2. 


3. 


Coelicolarum  sublimi, 
Flori  iiorum  virgiiii 
Laudibus  resonemus, 
Neuma  dignum  pueumate. 

Ezechielis  liaec  porta, 
Soli  Deo  pervia, 
Ex  divo  spiramine 
Vero  nitet  lumine. 

0  quam  felix,  (luam  beata, 
Gignis  patrem  creata, 
Coiiditorem  omnium 
In  salutem  hominum. 


Iiiaudita  haec    natio, 
Quam  humana  ratio 
Lippis  cernit  oculis, 
Cedit  lumen  tenebris 

Eja  mater  summi  Dei, 
Formula  sancta  spei, 
Sub  tuo  praesidio 
Nos  commenda  filio. 

Ut  hora  nostri  exitus 
Clemens  et  propitius 
Post  purgatum  spiritum 
Det  felicem  obitum. 


Nur  C  ohne  Mel.  mit  der  Angabe :  Sebrali  se  miestsstij  dietj  (Zusammen 
kamen  die  Stadtkinder),     Str.  5  ist  „christlich  emendiert"   nachgetragen. 


193. 


1.  Concinat  plebs  christicolarum. 
Neuma  dulce  flori  florum, 
Sacratae  virgini, 

Quae  salutem  contulit  homini 

2.  Haec  est  nitida  Jacob  Stella, 
Venustissima  puella, 
Speculum  pudoris, 
Thymiama  fragrantis  odoris. 

3.  Haec  est  cypressus  Sion  sita, 
Cedrus  alta  et  incisa 
Vertice  Libani, 
Aromatizans  odor  balsami. 


4.  In  Jericho  haec  rubens  rosa, 
Olea  campis  formosa, 

Et  in  Cades  palma, 
Suavitatis  myrrha  electa. 

5.  Vitis  Vera  tu  fructifera, 
Nardus  et  odorifera. 
Specimen  honoris, 
Sapidissimi  favus  dulcoris. 

6.  Eja  dilectionis  mater, 
Veritatis  tutum  iter, 
Norma  sanctae  spei, 
Supplex  precor,  miserere  mei. 


7.    Conciliare  tuum  natum, 
Ne  det  gravem  ob  reatum 
Diti  tartareo, 
Sed  secum  locet  poli  solio. 

Nur  C  ohne  Mel.     Darunter  steht:  Nadarmp    letass  sseredna  kanie  (Um- 
sonst fliegst  du  herum,  garstiger  Geier). 


—    174    — 


194. 


i.    Gaudent  chori  angelorum, 
Ac  virtutes  coelorum 
Student  sibi  resonare 
Melos  dulce,  mulce  gnare 
Natum  tuuni, 

0  Maria; 
Qui  matrem  super  sidera 
Te  coUocavit  omnia. 

Nos  a  nece 

Tua  prece 

Salva, 
Redemtor  noster  pie, 
Per  preces  matris  Mariae. 


Gaudeat  turba  clericonim, 
Advocata  orphanorum 
Super  agmina  angelorum 
Es  cum  jubilo  fluvioque 
Gratiaruiii  pulclire  locata, 

0  Maria. 
Qui  matrem  super  sidera 
Te  coUocavit  omnia. 

Xos  a  nece 

Tua  prece 

Salva, 
Redemtor  noster  pie, 
Per  preces  matris  Mariae 


3.    Gloria  sit  sancto  sanctorum, 
Matrique  regis  angelorum 
Cum  psalmodiis  canticorum. 
Et  jucundantes  abuudanter 
Quam  plebs  psallit  voce  pia, 
0  Maria  etc. 

Nur  C  mit  Mel.  für  4  Stimmen.  —  R  giebt  nur  nach  Str.  1  einen  Sinn 
und  auch  da  nicht  ohne  Gewaltthätigkeit.  Vielleicht  liegt  eine  „christliche 
Korrektur"  dem  zu  Grunde.  — 


195. 


1.    Hac  nube  irrorante 
Numine  divino 

Superno  poli  culmine 
Pluit  Salus  mundo 

Telluris  germine. 


2.    Coeli  narrant  gloriam 
Summo  conditori, 

Firmamentum  potentiam 
Manu  plasmatori 

Nuntiat  aeternam. 


3.    Gloria  ingenito 

Patri  ab  aeterno, 

Sit  nato  unigenito, 
Spiritui  sancto, 

Uni  trino  Deo. 

Nur  C  mit  Mel.   und  der  Bemerkung:  Mox  post  Korate. 


1.    Hosce  niti  et  lacti 
Cordis  solatio 
Laudum  dies  homini, 
Mentis  cum  jubilo. 


196. 


Decet  digne  canere, 
Yirginis  partum  extollere, 
In  coelos  levare. 


-     175     — 


2.    Superis  egreditur 
Salutis  medela, 
Unde  mundi  oritur 
Scelerum  tutela, 

Virtus  orci  sternitur, 
Cum  Deus  humani  nascitur 
Generis  natura. 


3.    Ergo  tanti  principis 
Freti  subsidio, 
Virginis  castissimae 
Solati  -filio, 

Tibi,  pater  optime, 
Confer  hie  et  aeternaliter 
Gratias  agere. 


Nur  C   mit  Mel.    und  der  Aufschrift:    Kto    chcze    byti  wesely  (Wer  will 
lustig  sein).  —   1,   1  unverständlich. 


197. 


1.  Jacob  sidus  canduit, 
Aaron  virga  floruit 

Et  Jesse  radix  germinavit. 

2.  Rorat  aether  desuper, 
Justitiae  pluit  imber 
Oritur  telluris  arbiter. 

3.  Summo  coeli  culmine 
Egressus  est  pro  homine, 
Nasciturus  matre  virgine. 


4.  Carnis  jura  superat, 

Qui  cuncta  tenens  imperat, 
Sic  casum  parentis  reparat, 

5.  Ergo  nostrum  singuli, 
Redempti  partu  nobili, 
Corde  flagitemus  humili. 

6.  Jesum  Mariae  natum, 

Ut  gravem  tollens  reatum 
Nos  in   agmen  ducat  beatura. 


Nur  C  mit  der  Unterschrift:  Kdes  tarn  bywal  holy  (Wo  warst  du, 
Nackter?).  Dann  folgt  von  der  Hand  des  Joannes  Rodericus  ein  Lied:  Ave 
Jesu  Christe  mit  der  Aufschrift :  Sicut :  Ave  Gloriosa  virgo  mater  Christi,  das 
sich  als  eine  „christliche  Korrektur"  des  letzteren  ausweist.  Darunter  steht 
wieder  1540.  — 


198. 


1.  Jubar  durum  emicuit 
Splendoris  et  radio 
Atra  orbis  fugavit. 

2.  Nullum  tale  contigerat, 
Aequa  luce  nitendo 
Maria  transcenderat. 

3.  Hanc  laudibus  extoUo 
Miser,  asylum  quaerens 
Veniam  expostulo. 


4.  Hostes  saevi  captant  arma, 
Ni  properet  gratia, 
Tristis  perit  anima. 

5.  0  angeli,  poli  cives, 
Periculis  tuendo 
Nostri  sitis  memores. 

6.  In  extremo  vitae  die 
Nos  laetanter  tollite 
Ex  valle  miseriae. 


Nur  C  ohne  Mel.  und  mit  der  Aufschrift:  Yasna  zarze  (Heller  Schein), 
woraus  hervorzugehen  scheint,  dafs  wir  es  hier  mit  der  Uebertragung  eines 
böhmischen  Originals  zu  thun  haben.  Die  Unbeholfenheit  des  Lateiniscli(;n 
entspricht  dieser  Annalime. 


—     176    — 


199. 


1.  Laeta  promat  concio, 
Humana  generatio, 
Cordis  et  vocis  modulo 
Regi  regum  ac  aeterno. 

2.  Qui  sua  dementia 
Inter  creata  entia 
Solum  elegit  hominem 
Coelestis  aulae  participem. 

3.  Locum  deliciarum, 

Quem  plantavit  sibi  carum, 
Hunc  protoplasto  contulit^ 
Domino  subjugavit. 

4:    Ut  post  prima  gaudia 
Aeterna  petat  atria, 
Conditoris  sui  vultum 
Visurus  in  sempiternum. 


5.  Quem  peccati  macula 
Hostis  antiqui  jacula 
Deo  exosum  feccrant, 
Paradisi  loco  privant. 

6.  Clausa  mauent  aethera, 
Porta  firmata  ferrea, 
Donec  Dei  altissimus 
Est  humanatus  filius. 

7.  Ex  virginis  thalamo 
Novus  egreditur  homo, 
Adas  lapsum  reparat, 
Astra  serrata  reserat. 

8.  Redempti  sempiterno 
Landes  concinamus  Deo, 
Qui  sua  nos  ex  gratia 
Ad  coeli  ducat  palatia. 


Nur  C  ohne  Mel.  und  mit  der  Aufschrift:  Ach,  mlynarzko  mlynarzko  (Ach 
Müllerin,  Müllerin).  Ein  Stück  der  Melodie  ist  am  Ende  der  Seite  zugeschrieben, 
das  mit  dem  deutschen  Volksliede  von  der  schönen  Müllerin  keine  Beziehung 
hat. 


200. 


1.  Magna  Dei  summi  parens, 

Virgo  singularis, 
Maria, 
Tu  serena  Stella  maris 
Mundi  per  naufragia. 

2.  Omnis  tibi  famulatur 

Coetus  angelorum, 
Maria, 
Paret  ordo  superorum 
Virtutum  ob  merita. 

3.  Tuo  partu  a  reatu 

Mederis  mortales, 
Maria, 
Leges  frangis  Avernales 
Ditis  et  imperia. 


4.  Aaron  virga  tiorens  contra 

Jura  rationis, 
Maria, 
Signat  vellus  Gedeonis 
Pudoris  insignia. 

5.  In  te  vatum  consummatum 

Vetus  praeconium, 
Maria, 
Parit  nympha  lilium 
Angeli  per  nuntia. 

6.  Landes  mater  sume  pias, 

Quos  premit  peccatuin, 
Maria, 
Tuum  natum  fac  placatum 
Implorata  venia. 


Nur  C  mit  der  Mel.  Über  dem  Liedc  steht:  Kdysz  u  meho  otczi  slauzil 
(Als  du  bei  meinem  Vater  dientest);  darunter:  Na  znioskauau  ^Für  die  Ver- 
spätung). —  2,  5  Virtutum  ob  media  Hsch, 


-     177     - 


201 


Magill  Pareiitis  matrcm 
Veneremur  in  gaudio, 
Quae  partu  mirifico 
Mundi  exilio 
Gabrielis 
Saluteiii  attulit 
Felici  nuntio. 


2.    Fortuiiatus  uterus 

Quem  Spiritus  replet  almus, 
Ultra  naturae  morem 
Edit  virga  florem, 
Aaron  quondam 
Arida  signata 
Veteri  tigura. 


3.    Lumen  summi  luminis, 
Quod  micat  alvo  virginis, 
Jesus  Christus,  laudantum 
Carmen  hoc  in  imis 
Suscipiat, 
Coetibus  aequando 
Pius  aethereis. 


Nur  C  mit  Mel. 


202. 


1.  Miriiice  supremus  plasmator 
Casum  dolens  generis  liumani 

Exstitit  reparator. 

2.  Verbum  suum  sibi  coaeternum 
Ab  aetheris  demittens  in  mun- 

dum 
Per  augeli  nuntium. 

3.  In  virginis  pudicum  thalamum 
Intrat  ille,  Ave  dicto  sincerum 

Foeeundat  utenim. 


4.  Ex  Spiritus  almi  velamine 
Progressus  est  filius  sine  semine^ 

Deus  casta  virgine. 

5.  Ergo  tanti  patris  dement iam, 
Nati  in  nos  benevolentiam 

Flaminisque  gratiam, 

6.  Vocum  laude  coelos  extollamus 
Ac  sincero  corde  jubilantes 

Gloriam  persolvamus. 


Nur  C  mit  Mel.  und  der  Aufschrift  eines  böhmischen  Liedes,  die  beim  Ein- 
binden der  Handschrift  durch  Abschneiden  unlesbar  geworden.  — 


Missus  ab  aetherea 
Paranymphus  aede, 

Nova  tulit  gaudia 
Ad  infima  terrae, 

Virginis  intrans  thalamum 

Certum  fert  nuntium, 
Humano  generi 

Summum  remedium, 

Dreves,  Cantioneß  I'ohemicae. 


203. 


2.    0  inter  femineos 

Benedicta  choros, 
Is,  qui  regit  serenos 
Ab  aeterno  polos, 
Me  tibi  misit  legatum, 
Gignes  virgo  natum, 

In  te  consummentur 
Praeconia  vatum. 

12 


178 


3.  Te  virtus  obumbrabit  T). 

Sacrati  fiaininis, 
Et  sinus  foccundabit 

Exportes  semiiiis, 
Ne  timeas,  o  Maria, 
Sanctissiini  via 

Excellit  omiiia 
Muncli  juclicia. 

4.  Altissimus  naiii  tuuni  6. 

Elegit  utermn 
Et  gratia  refccit 

Dominus  deorum, 
Quud  tuo  nascetur  alvo, 
Claustro  portae  salvo 

Filius  suprcmi 
Vocabitur  Dei. 

Nur  C  mit  Mel.  u.  der  Angabe:  Nynij 
(Nun  will  ich  euch  singen,  was  geschehen 


Indecens  virgiuco 

(^^uainvis  est  pudori 

Attamen  aeviteriio 

Haud  repugno  patri, 

Ell  Dei.  iiiquit.  ancilla 

Suiii.  tiaiit  in  illa, 
(^>uae  jubes,  domini 

Legate  niaximi. 

Cantibus  extollanius 

Matreni  et  tiliuni. 
Qui  protoplasti  vetus 

Fugat  exilium, 
Victo  rege  tartareo 
Mater  cum  ülio 

Post  mundi  terminum 
Coeli  dent  solium. 

Avam  chczy  zpiewati  ezo  se  stalo 

ist). 


204. 


6.  Ornat  te  venustius 
Et  fugat  venena, 

Nil  plus  te  beatius, 
0  gratia  plena. 

7.  En  mater  et  filia 
Pro  mundi  salute, 

Nato  nos  concilia 
Sapbyri  virtute. 

8.  Ut  peccati  scabiem 
Chrysolithus  tergat. 

Inimice  rabiem 

In  sacrum  demergat. 

9.  CoUoca  in  patria 
Yirgo  nos  Maria, 

Ut  simus  cum  ülio 
In  aeterna  gloria. 

10.  Tuus  dilectus  natus 
Dct  nobis  solamen, 

In  coelesti  curia 

Deo  donius  Amen. 

Nur  C,  aber  zweinuU,  l'ul.  JJ.  XIX  u.  1'.  und  iol.  D.  Xll;  an  letzterer  stelle 
fehlt  8tr.  4. —  6,  1  Ornet  se  venustius  li.  XIX,  ornat  te  venusius  ü.  XII.  — 
9,  4  u.  f.  Ut  simus  in  aeterna  Cum  sanctis  gloria  I).  XII.  —  10,  1  Ut  tuus 
dilectus  B.  XIX.  —  Str.  i)  ist  an  beiden  Stelleu  von  si)äterer  Hand  „christ- 
lich korrigiert".  Die  an  beiden  (^rten  zugi'srluiel)»  lU'u  .Mrlodieeu  sind  l>citk^ 
ersten  Tones,   son-^t  abi-r  durchaus  verschii'den. 


Olim  te  virentibus 
Herbulis  ornatan.i 

Et  gemmis  nitentibus 
Pango  trabeatam. 

Sardius,  topasius, 

Onyx,  edulius, 
Achates,  ligurius, 

Jaspis  et  beryllus. 

Color  smaragdineus 
Yirens  castitate, 

Rubor  carbunculeus 
Fulgens  claritate, 

liijuriam  mitigans 

Laetuin  dat   saporem, 
Iter   fraudum  superans 

Gratum  fac  victorem. 

0  Maria,   humilis 

Mater  Jesu  Christi, 

Purpureo  similis 
Decor  ametvsti 


179      - 


205. 


1.  0  mirauduiu  coinnierciuin, 
Finis  et  initiuiii 

Corpus  suiiiit  liuinaiium. 

2.  0  qui  creavit  singuki 
Deus  ante  saecula 
Nascitur  ex  i>uella. 


3.  0  hoiiu)  sine  scmine 
Processit  ex  virgine 
Illibato  liymine. 

4.  0  stupenda  liaec  iiatio, 
Quam  naturae  ratio 
Kcscit  et  cxpressio. 


5.    0  qui  causas  magnalia, 
Ens  summum,  in  saecula 
Tibi  laus  et  gloria. 

Nur    E    ohne  Mel.    mit   der  Ang'nbe:    O  uegezd    markii  utoness  (O  fahre 
nicht.  Mark,  du  wirst  ertrinken}. 


206. 


1.  Optimus  rerum  conditor 

Aevo  vetustior, 
Coeli,  terrae,  maris  auctor, 

Cunctoruni  fortior, 
Aetherum  sedens  regia, 
Nutu  gabernans  singula 

Creata  entia ; 

2.  Natum  sibi  coaeteinum 

A  coeli   cuhnine 
Per  Gabrielis  nuntium 

L)ivo  spiraniine 
Misit  in  alvum  virginis, 
Ut  tollat  noxam  criminis 

Humani  generis. 


3.  0  quam  felix,  quam  venusta 

Pülorum  cardine, 
Coronata  et  onusta 

Stellarum  ordine, 
Maria  virgo,  crederis 
Mater  aeterni  luminis, 

Levamen  miseris. 

4.  Sancta,  quae  talem  utero 

Prolem  edidisti, 
Tuo  partu  virgineo 

Mundo  contulisti 
Salutem  et  remedium, 
Sceleratis   subsidium, 

Lumen  tidelium. 


o. 


Laus  patri  sit  ingenito 

Superis   regnanti, 
Sit  nato  Deo  inclyto, 

Utriusque   Hanti 
Sit  coaecjualis  gloria 
Cum  diva  matre  Maria 

Cuncta  per  saecula. 

Nur  ('  <dnu!  Md.  J<]in  'I'eil  derselben  ist  tniten  beigeschriobcn  «owie 
<lie  Worte:  Zwolil  sein  sobie  newfm  ezo  (Ich  wählte  mir,  ich  weil's  nicht 
was). 

lO  * 


—     180    — 


207. 


Orbis  Salus  oritur, 
Plaudite  mortales, 

Salvati  concinite 

Laudes  triumphales; 

Mentibus  sinceris 

Tripudiantes  psallite 
Auetori  de  coelis. 


2.    Pudore  progreditur 
Natus  virgineo, 
Divo  qui  praedicitur 

Angeli  muntio, 
Ex  luminum  patre, 
Inviolata  matre, 
Prisco  vaticinio. 


3, 


Tibi  patri  aeterno 
Cum  iiati  numine 

Sit  simul  et  sacrato 
Gloria  flamine, 

Virginis  per  alvum 

Reatum  deus  salvum 
Effecit  in  homine. 


Nur  C  mit  der  Mel. 


208. 


1.  Os  almi  nam  te  legati 
Jussu  patris  increati 
Matrem  fecit  Dei  nati. 

2.  Maria,  florum  specimen, 
Ob  miserorum  levamen 

Te  foecundat  sacrum  Hamen. 

8.    Ab  antitiuo  es  pracscita, 
Adae  dudum  deperdita 
Per  te  restauratur  vita. 


4.  Tui  ventris  dulci  fruetu 
Patres  sanctos  in  conflictu 
Misero  solvis  a  luctu. 

5.  Laeta  laetior  crederis 
Esse  virgo  in  superis 
Tuo  partu  prae  ceteris. 

6.  In  nostrae  mortis  agone 
Ora  natuni  et  die  prone: 
Miserere  Jesu  bone. 


Nur  C  mit  Mel.  u.  der  Überschrift:  Procz  kaliua  w  struze  stogij  (Warum 
steht  der  Schneeballstrauch  im  Graben).  Ob  nicht  Str.  1  u.  2  verstellt  sind? 
Wenn  nicht,  dann  war  <h\s  Lied  bestimmt,  sich  an  ein  vorhergehendes  (.\lmi 
tonantis  nobilis)  anzulehnen. 


209. 


1.  Pa'ris  increati  pietas, 
Dum  numani  generis  nefas 
Ab  antiquo  invaluit, 
Salutem  hanc  ordinavit. 

2.  A  sunnno  coelorum  culmine 
Ad  liaec  usipie  intinia  terrae 
Natum  sibi  coaequalom 
Misit  orbi  salvatorem. 


3.  Per  almi  pnoumatis  virtutcm 
Virgineum  feoundans  ventrem^ 
Elfecit  ut  Deus  homo 
Yulneri  juvot  huniano. 

4.  Inaudite   mira  natio ! 
Virgo  orodens  verbi  nuntio 
Concipit  ^ino  semine 
Salvo  imdoris  hymine. 


-     181 


Laetemur  priiicipis  exortu, 
Statut!  salutis   in  portu, 
Vacuatos  sceptro  mortis 
Jam  tuetur  gigas  fortis 


In  sede  qui  residct  poli, 
Maris  gubernator  et  soll, 
Tartarca  frangens  castra 
Serena  contulit  astra. 


7.    Omnis  ergo  coetus  honnnum 
Gratuito  corde  Dominum 
Collaudando  deprecarc. 
Secum  donet  conregnare. 

Nur  C  mit  der   Überschrift:    Powiediela  Sybilla    dale  (Sagte  die  Sybille 
weiter)  und  beigesehri ebenem  Anfang  der  Melodie  d  f  a  g  e. 


Salve  virgo  nobilis, 
Ab  aeterno  stabilis 

In  virginitate, 
Quae  Deo  placabilis 
Exstas  et  amabilis 

In  humilitate. 


210. 


2. 


Ex  te  summus  oritur, 
Qui  pro  reis  moritur 

Salutem  quaerendo; 
Hie  a  nobis  colitur, 
Laudibus  extollitur 

Digne  vernerando. 


3.    Nil  tibi  suavius, 
Nil  corde  jucundius, 

Quam  Jesus  filius-, 
Ejus  audi  tu  servos, 
Choros  in  aethereos 

Cantus  off  er  nostros. 

Nur  C  ohne  Mel.  und  mit  der  Aufschrift:  Stuoy  formanku  nehybay  (Steh' 
Fuhrmann,  rühre  nicht).  — 


211. 


1.    Sed  laceratum  Dei 
Miserentis  pietas 
Cernens    orbem .     per 
fraudem 
Dum  perit  aequitas ; 


hostis 


2.  Qui  primaevos  parentes 
Aedibus  voluptatis 

Fallax  verbo  suasu  suporbo 
Traduxit  mandatis ; 

3.  Ne  mortis   imperio 
riutonis  durent  jura, 
Omnis  quibus  esset  humana 

Caro  peritura: 


4.  Misit  rex  superorum 
Ab  arce  siderea 

Yallem  in  lianc  miserorum 
Salutis  nuntia. 

5.  Haec  legatus  Gabriel 
Divae  fortitudinis 
Nasciturum  fert  Emanuel 

Ab  alvo  virginis. 

G.    Ave,  inquit,  Maria, 
Sponsa  patris  aeterni, 
Flaminis  almi  quae  gratia 
Mater  exstas  Christi. 


182 


Credit  iiyini)lia  nuutio, 
Mirum  concipit  vcrl)um, 
Pudore  mancns  virgineo 
Casta  gignit  natum. 


8.    Ergo  patruiri  filia, 
Natum  inater  implora, 
Ut  haec  iiobis  post  exilia 
Det  regna  superiia. 


Nur  C  mit  der  Mcl.  —  Korrektur  zu  Str.  8  vou  der  Hand  des  Johann 
Rodericli  von  Cliotei'ina:  Ergo  .lesu  Maria  nate  i)atreni  implora.  —  Das  Lied 
fängt  sonderbar  geiuig  mit  Sed  an,  woraus  hervorgeht,  dafs  es  entweder  als 
Teil  in  eine  ganze  Reihe  von  Liedern  gehörte,  oder  dafs  Strophen  ausgefallen 
sind.  — 


212. 


1.  Summi,  increati, 

Patris  acterni, 
Humanitus  dati, 

Geniti  sui 
Memores  agamus 

Gratias  cernui. 

2.  Rerum  ab  antiqua 

Hie  originc 
Protoplasti  venit 

Ut  pro  eriminc 
Ferat  opem  sauciis 

Medicamine. 

3.  Nil  physieae  vires 

Prosunt  vulneri, 
Nil  gemiiiae  nee  valet 

Speeies  auri 
Suceurrere  lapso 

Generis  Immani ; 

Nur  C  mit  der  Mel.  — 


4.  Donec  conditoris 

Unigenituin 
Virgincus  prodit 

Venter  in  munduni. 
Tunc  sperata  salus 

Oritur  hominum. 

5.  Tibi  Cbriste,  nate 

Matris  unicc, 
Per  patrem  qui  missus 

Es  mirifice, 
Pneumate  sacri 

Partus  opifice, 

6.  Aeviterna  salus 

Et  laudatio, 
Coelo,  terra,  mari 

Jubilatio, 
Uni  Deo  sunnna 

Sit  benedictio. 


218. 


1.  Supremus  rerum  conditor, 
Coelestis  aulae  et  rector 
Protoparentis  casui 
Praeclari  geniti  sui 

Medetur  missione. 

2.  Fortis  veniens  aetberis 
Intrat  tlialamum  virginis, 
Angelus  miro  nuntio 
Fecundam  i)rofert  tiilio 

Salva  virainitatt' 


4. 


Stupet  pudoris  conscia 
Virilis  tliori  nescia, 
Sed  credens  verbo  numinis 
Mox  jura  eontraxit  matris 
Pia  bumilitate. 

Ergo  tuus,  mater,  natus 
Nostros  abstcrgens  reatus, 
Implora.  dement issima. 
Ilae  de  mundi  miseria, 
Poli  nos  dueat  aedam. 


Nur  C  mit  Mel.   unter  (i(Mn  Liede:    Na  to   se  sstiestije  zdar/.ilo  (Auf  die: 
ist  das  Olüek  jj^ekoMunen). 


183 
214. 


1.  Venit  ab  actlierco 

Paranymplius  parcnte, 
Virginis  in  thalaiimm 
Xezaretli  manento. 

2.  Laeta  ferens  iiuntia 

A  superis  secum, 
Ave,  inquit,  gratia 

Plena,  dominus  tecum. 

3.  Cogitat  altissimi 

Yirgo  ad  sc  legata, 
Miratur  castissima, 

Quod  sit  foecundata. 


4.  Zelo  celsi  numinis, 

Angelas  hoc  respondet, 
Vi  divini  Üaminis 
Pariturani  pandit. 

5.  Ex  alvo  progreditur 

Natus  magni  tonantis, 
Mundi  lapsis  oritur 
Medicamen  ab  altis. 

6.  Kyrie  cunctipotens; 

A  superna  sede 
Vota  suscipe  Clemens, 
Nobis  miserere. 


Nur  C  mit  der  Aufschrift :  Stary  gede  (Der  Alte  fährt),  aber  ohne  Mel.  — 

215. 


1.  Virgini  gloriosae, 
Supra  solem  speciosae, 
Odas  novas  concrepantes 
In  laudem  assurgamus. 

2.  Evae  noxam  abstulit, 
Dum  salutem  intulit, 
Mundo  lapso  subveniendo 
Auxilium  praebuit. 


3.  0  mira  virginitas, 
0  venusta  castitas, 
Gignis  natum  increatum 
Ob  hominis  reatum. 

4.  Nil  valet  homuncio, 
Nee  sufticit  ratio, 
Nymphae  partum  exprimere, 
Quam  gratias  agere. 


5.  Plasmatori  cunctorum, 
Regi  summo  polorum, 
Regnanti  per  saecula, 
Honor  laus  sit  et  gloria. 

Nur  C  mit  der  Aufschrift:  Wijmt  ya  hagek  (Ich  weifs  von  einem  Haine), 
aber  ohne  Mel.  — 


216. 


1.  Vita  nmndo  prodiit. 

Laeta,  mortales, 
Carniina  resonate 
Virginis  in  laudes. 

2.  Lucifero  clarior 

Micat  Maria, 
Est  gemmis  nitidior 
Castitate  varia. 


3.  Kyros  hanc  aethereus 

Visani  desuper 
Sublimat  prae  omnibus, 
Puritatis  arbitcr. 

4.  Humilis  exstitisti 

Verbo  coelico, 
Utero  conccpisti 
Nuntio  angelico 


—     184 


5.    Vatum  in  te  scripturae 
Datae  coelitus 
Extra  jura  naturae 

Complentur  divinitus. 

0.    Summus  tui  corporis 
Intrans  thalamum, 
Noxa  solvit  sceleris 

Omne  genus  humanuni. 

7.    Infirmatur  uterus 
Castus  virginis, 
Egreditur  filius 

Lumen  veri  luminis. 


8.  Damnum  vetus  veteris 

Adam  vintulit, 
Fructum  novuni  miseris 
Novus  Adam   retulit. 

9.  Victa  lege  tartari 

Salus  oritur, 
Turbans  sceptra  inferi 
Coeli  regnum  tirmatur. 

10.  Maria  laudantibus 

Posce  veniam, 
Te  nati  petentibus 
Obtineto  gratiam. 


Nur  C  ohne  Mel.  mit  der  Aufsclirift :  Elsska  mila  srdeczna  (Eislein,  liebes 
herzliches).  Dieser  Liedanfang'  weist  auf  unser  deutsches  Volkslied:  „Ach 
Eislein,  liebes  Eislein,  wie  gern  war'  ich  bei  dir."  (Böhme,  Altdeutsches  Lieder- 
buch No.  24.)  Das  Versmafs  stimmt,  ebenso  die  in  unserem  Manuskript  am 
Rande  bemerkte  Tonart  Re. 


BEILAGEN. 


I. 


:\[üinlieii.     Csm.  716.     15.  .Talnli. 


t 


pj=c==gE 


_— zS" 


8al 


-     -    ve 
0       sa 


Ma-ri  -  a,  vir-ginum  re  -  gi  -  na, 
lii-ta-ris  mi-se-ro-mm  por  -  tus, 


-e—^ 


f^- 


zi=rriij:-:^=1z=:i 


^ — ^_-^ — ^-i 


Di    -    a        coe-li    hier-ar  -  chi    -    a,    Nau-fra  gan-tum    vi  -  a 
Or  -  tus        et    con-clu-sus    hör   -    tus    Ex    te   sol    est    or  -  tu?. 


/CN 


Ki-vus  sa-lu-  ta-ris. 
Virgo  Deuni  pa-ris. 


r=rr=3=:l=l=:H=4 


E=i=iE3^=i 


Sit  novus  ICK        No-va    lex     PeiMiuomfacx 


^izr^ZTi-^-^— q^— ^— J— cs^r^i^zs:^ 


::^^- 


iS33E; 


Vc-te-ris  pec  -  ca  -  ti  Ut  in  au  -  la      summi  cre-a  -  to   -    ns 


f5igääiSiiSä=i 


-^— ^— ^— ^— ^~d: 


0  -  ris      Ju  -  gi  -  ter     lio    -    uo  -  ris      An  -  ge  -  lo-rum  cho-ris 


/^ 


Ue  -  jrne  -  mus  be  -  a  -  ti. 


—    lys    — 


II. 


München.    Cgni.  716.    15.  Jahrh. 


:— i- 


In  ma-tu  -  ti-nis  i)atris  sa    -    pi-en-ti-a 
Turba  dis  -  ci-i)ii-lo-iiiiii  fu  -  gam  ca-pi-ens 


1-: 


::)=■ 


Clemen-ti  -  a 
Et  ra- j)i  -  ens 


:^-p--E-H-t:-p^p 


:s=— :=!: 


t=E^^E 


;=i: 


Summa    lux    an  -  ge  -  lo  -  rum 
Je-sum  j)lebs  in  -  qui  -  na   -   ta 


Ma  -  ni  -  Lus  re  -  o  -  rum 
Ut  scrip-tu  -  ra     ra  -  ta 


^~-  :E^£zE^t::z=Hzz:t^" 


De  -  US     ho  -  mo    ad  -  du  -  ci  -  tur   Fal  -  la  -  ci  -  ter    e  -   o   -   rum 
Ma-ne  -  ret    ex     o  -  ra  -  cu  -  lis    Pro])he  -  ta-rum  pro  -  la    -   ta 


'^^_^.^_^_^_^; 


r=-A-==^ 


^tr. 


/CS 


FrauJesu-i    dis-ci  -  -   pu  -  li       Tra-di-tur    vo-hm-ta      -      ti. 
0   mi-ra  pa-ti-en  -   -   ti  -  a         De  -  i  pa-tris    ac    na      -      ti. 


S333=J=^iEö:-3 


^^i=ft=t^i 


.- — j—H—^- 
QuaeDc-us    i)a    -    ter       vo-lu-it  Fi  -  li  -  us  is  -  ta  co-lu-it 


— fÄ___C5 


qui  i)ro    no  -  bis    do  -  In  -  it       i}\\\   nos    \w  -  vi  -  re    no  -  lu  -  it 


=:|: 


Id-cir-co  carnem  mo-lu  -   it  Sa-tis  horrenda  i)as  -  -    si   -   o 


ffe3i3?^-^j3^Jil 


Pa-rendo  Do    -    i  -  ta 


ti. 


—     189     — 


III. 


Prager  Hsch.  XI.  E.  2. 


-.— ; — r^P  i 


A  -  ve  sanc-tis  -  si  -  iiia    re  -  gi  -  na        Gra  -  ti  -  a      di  -  vi  -  na 
Te  rex    re  -  s;um  de  -  us     de  -  o  -  rum       Di  -  e  -  luni  miii  -  to  -  rum 


i^^^ 


p 


^i 


Quamtri-na    be-a     -     vit   An    -    -    te  necpostcre-a-vit  ma-jo-rem  te 
1*10  nio-nun    vir-tu    -    te  Spon  -    -  sam  in  se-nec-tu  -  te  tra-xit  ad  se 


:^^^i^ 


Mi  -  ra   res    an  -  ge  -  luni     e  -  mi  -  se  -  rat,  tan-tum    pla  -  eu  -  i  -  sti 


SDH  -a^— ^- 


rie  -  na    es    gra  -  ti  -  a     (\\\\    di  -  xe  -  rat  Ver  -  bo  con  -  ce  -  pis  -  ti 


L ^^ X ,^ ^3  - 


Vir  -  go  per-man  -  si  -  sti  Di  -  xi  -  sti  Se  -  cun   -   dum 


ver   -    -   bumtu-umjo-cun-dumfi-at  in  ine. 


IV. 


i-:^— q=:]=^=T-=i=^=:]= 


1 1 1 — 


Hohenfurter  Hsch.    1410. 


:l: 


-Ä— ^-=^' 


Mit-ti-tur    arch-an  -  ge  -  lus    li  -  de   -    -    lis         Ad    Ma  -  ri  -  am 
In  -  gres-sus    hie  nun  -  ti  -  at      a  -  nioe  -  -  na  A   -   ve    in  -  quit 


^«^Eri^E^^ 


S3^^"a=i^i 


iprp^z 


vir-gi-nem  de  coe    -    -  -  -   lis 
gra-ti  -  a  tu   ple    -    -  -  -  na 


An-ti-(iuis  quaela-tu  -  e  -  re  ve  -  lis 
liaeres  te-cum  ina-netvi- taeve-na 


.f^_I]_Zj  —I] 1 1 1 1 — 


—     190 


CT 


\'ox]iaef  pa-tc-fe-cit  Ga-bri-o   -    lis. 
In-tei'  oiii-iies  te-iui-nas  so-re   -   iia. 


Lat'tenturCliii-.sti-co-lae  so  -  In  -  ti 


::ic^z^z:qiiHz:::]- 


3~t 


-zB^E^^. 


riia-ra-ü-iiis  vin-ni-lib  vor- su  -  ti     Li-be-ri  (Ui-ser-vi-ant  vir-tii-ti 


l^^^^^^^^^^^^if 


-xr- 


Miui-di])i)iii]):\sc.'ilcaiites  ])()!- lu  -    ----------  ti. 


V. 


I. 


Prager  Usch.  VI.  C.  20. 


A  -  ve    tri  -  iii  -  ta  -  tis      cu  -  bi  -  ]v       A  -  ve     ca  -  sti  -  ta  -  ti.> 
A  -  ve     110  -  ci  ■  vo  -  mm     tu  -  ira  -  tiix     A  -  ve      vi  -  ti  -  o  -  nun 


II. 


r^:^^2^i"=^"^=|j==¥^=E=E^ 


se  -  di    -    Ic        IMo-iiuni  gia  -  ti  -  a 
cu  -  la  -  tii.x        ('ul-i»ae  nes  -  ci  -  a. 


0  -  pi  -  lex  (jui     w  -  git 


Ü 


^um-iiia     et      in  -  ti  -  nia  Tc  ma-trcni    si  -  bi   i)rac-e    -  b'  -  git. 


III. 


0  sanc-tis  -  si  -  ina. 


:=^=^ii=4ir. 


Ma 


ri  -  a      te     lo  -  ga-nuis 


i 


—^npt:— --:  — 


-c^t- 


Z31~ 


Suc-cur-rc     no     \>c  -  ta  -  nuis  I  -  nia. 


1^»1 


VI. 


Kaiitionul  vou  Jistebnicz  ca.  M2'|. 


Wrsits. 


P^=t:- 


.t:=t: 


Nunc  an  -  ^e  -  lo -mm     glo     -     li  -  a 
(.)uani  c-e  -  le  -  bris  vie  -  to     -     li  -  a 


Ho  -  mi    -    iii  -  Itiis 
Re  -  CO     -     li  -  tur 


Uepetitio. 


SE^=^^^^^^^=^|'^^^ 


-^-=^t'. 


res  -  plen  -  du  -  it     m   iium - do       -xt         •  .  i- 

,       ^  1      1.,     +,     1         A  jSo  -  VI    i)ar-tus    <>aii    -    di  -  um 

et      cor  -  de    lae  -  ta  -  nun  -  do.  ^  * 


--t- 


■A- 


-^H. 


:y 


Vir-go      ma-ter  pro-du  -  xit      YA  sol  ve-rus  in  te-ne-bris   il  -  lu-xit 
Tropus. 


:9h^4-^ 


—  I 


Haec  er-go  cum  gau-di-o        fe-sta  ce  -  le-bre-mus   Et  i-i)sam  cum  par-vu-lo 


=§£5 


^Z^I^l 


Ma-ri-am  sa  -  In  -  te-nuis. 


VIJ. 


i(-.— h- 


A-:\-^^^ 


Präger  lisch.  VI.  B.  24. 

-3i^:1--z:zr=r:|; 


^Ei3z=r^lE==p^r£=-=^- 


In    tu  -  a-jiiur  e-ni-xamvir-gun-cu-lam        ,. 

Je-su  Chri-sti  matrem  atque  fi  -  li  -  am         ^^'''''  '''''    ^^^ " ''    ^''''-'' 


«=1 


^=^ 


^^m^m^^^^ 


Sal-va-vit   a  -  ne  -  ce       8ca-bi-es  dissolvens  Dae-mo-nis    a   t'ae  -  co. 


—     192     — 


VIII. 


Träger  Hsch.  Vf.  B.  24. 


Tri 
In 


niii  de-cli  -  na  -  ti  -  o    Ca-su-uni  re-gu-la-ti  -  o 
a  -  e    a  -  na  -  lep-sin  Quos    ce-pitper  e-the-sin 


Mi  -  sit    ge  -  ni  -  ti 

Sty-gis    in    fec  -  ti 


vuni 
vum 


-^ _J 1] _«) ^-_J -H l„.i-^-;-J ;— J — ^ — ' 


llos     bo  -  ni  -  ta  -  tis     ge  -  rii  -  la 


.— o-^— ^ — I— 


at 


-    tra-xit  jani  lio  -  nia    - 


gi  -  0    Quos  ne-pa  nu-gi- 


ce  -  iii  -  la  Re  -  clu -  sit    ob  -  sta  -  gi  - 


0. 


Hohenfurth.  H^ch.  1410. 


Je-sus      Chri  -  stus  nos-tra  sa  - 
0  quam     sanc  -  tus  pa-nis  is    - 


Ins        Quotl  re-cla-inat  om-nis 
te  Tu  so-lus  es  Je-su 


H-H-^- 


:«: 


-=-=3^tt-J 


t=t- 


Oh--^ ? 


ma 
Chri 


lus 
ste 


No-bis     SU  -  i      nie  -  mo  -  li    -    am 
Pa  -  nis    ci  -  bus  sa  -  cra-men  -  tum 

_J 


De-(lit  in  pa-nis  ho-sti    -    am.         y 
Quo  nunquammajusin-ven  -  tum. 


ju  -  bi  -  hl     - 


J'i 


±=1=2 


-^h  -i^^  -Oh  -^^ 

te  vo  -  ees     at  -  toi  -  li  -  te, 


—    193    — 


ifiEE^ 


No  -  stro   cre  -  a  -  to 


n 


iMi: 


Sym  -  plio  -  ni   -   is 


n: 


:t=-— t: 


Hvm-ni-di-cis 


:t==t: 


Chri-stum  ze  -  la  -  te. 


X. 


Strahover  Hsch.  von  1598. 


-1- 


^:a_j      1 


=t^ 


:=l=;^-1: 


-^—-5=^ 


:i^ 


Gaii-de  -  a-mus  pa-ri-ter     Om-nes  etsin-gu-li    De  vir-gi-ne  na-sci-tur 


r-^ 


^JEE. 


::^: 


Sal  -  va  -  tor  sae  -  cu  -  li. 


XI. 


Hohenfarter  Hsch.  1410. 


:^=r. 


-^- 


--^- 


^ — "^" — (^- 


Re  -  gi  -  na  coe  -  li     in  -  cly  -  ta    Vj\  -  no  -  bi  -  li    pro  -  sa  -  pi  -  a 


S=^=^z:zj=:^: 


:=]: 


iE^E3EE=J: 


Co  -  ro      -      na     di      -     gni  -  ta 

Drcves,  Cantioiie.=!  Hohomicae. 


tis. 


13 


—     194     — 


XII. 


Hohenfurther  Hs.   1410. 


— a-^-p-^-='^3-^^: 


Gau-de  re-gi  -    na  glo-ri-ae        Quaepo-los  trän  -  sis    ho  -  di  -  e 


i 


.^_^_. 


:]=:I=it^r==:1; 


Per  ag    -    mi  -  na        coe  -  le  -  sti  -  um 


i 


::1=:]=^i==l==r=j 


1=1=;^ \-—^=^- 


Gau-  de     cu  -  i      o  -  be    di-unt    Et     re  -  ve  -  re  -  ri     si  -  ti  -  unt 


.^_w_^_w_^ 


Te  an     -      ge  -  li  ob  -  se  -  qui  -  o 


XIII. 


Hohenfurther  Ha,  1410. 


1 


^m 


i 


Di  -  es  est  lae  -  ti  -  ti  -  ae     In  or  -  tu   re  -  ga  -  li  Nam  processit  ho  -  di  -  e 


Ventrc  vir-gi-na-li     Pu-er  ad-mi-ra-bi-lis     Totus   de-lec-ta-bi-lis 


I 


In  lui-nia-ni-ta-te      Qui  in-aos-ti-ma-bi- lis    Est  et  in  ef-fa-bi-lis 


$"=-o-r^ 


-O— ^ 


m 


In    di  -  vi  -  ni  -  ta  -  te. 


—     195     — 


XIV. 


Kantional  von  Jistebnicz  ca.  1420. 


:f= 


:1=:1: 


t: 


d=: 


Mo-re  fe-sti  quae-ri-mus  Vi-rum  vir  -  tu  -  o  -  siim  Quem  et  b^-ne  -  di  -  ci-mus 


Hos-pi-tem  glo  -  ri  -  0  -  sum  Et  ab  ip-so  pe-ti-mus    Mu-nus  gra  -  ti  -  o-sum 


-sh^-si—^ 


ilE^jEÜ 


;3=t 


==i 


Ut  sum-mam    no-bis    cou  -  fe  -  rat        Tri -um    so  -  li  -  do  -  rum. 


XV. 


Prager  Hsch.  XIII.  H.  3.  c.  ca.  1320. 


-j — --I— ^j — — — ^—^— — .-«I 1 ' 


In     lau  -  di 


bus 


in      fan   -   ti 


um 


^4=!=^' 


:[=: 


f^^        K        -  9       ^  ^^ -^^^l       ■— ,       ^^a^ 


S-^^-=— #-^-±^- 


Psal-lat  cho     -     rus    ii 


-   de 


um. 


XVI. 


Prager  Hsch.  XIII.  H.  3.  c.  ca.  1320. 


Pu-er  na-tus    in  Beth-lc-hem  Un-de  gau-det  Je  -  ru    -   -    sa  -  lem 


-X-l 


--t=: 


::1: 


-H: 


1 


As-sum  -  psit  car-nem  fi  -  li  -  us  De  -  i      pa  -  tris     al  -  tis  -  si-mus. 


'^^^^m^^^^^^m=^^ 


Per    Ga  -  bri-e    -    lem   nun  -  ti-um  Vir-go     con  -  ce  -  pit   fi  -  li-um. 

13* 


—     196     — 


XVII. 


Kantional  von  Jistebnicz  ca.  1420. 


Pu  -  er  na-tus  in   Beth  -  le-heni        Un-de  gau-dct     Je-rii    -    sa-lem 


m 


■-t- 


:[:: 


1^— -3-;^ + H  — 3-^— =-sS 


i 


i 


Assumpsit  carnem  fi  -  li  -  us  De  -  i        pa-tris  al  -  tis  -  si  -  imis. 


Per    Ga-bri-e  -  lern  nun  -  ti  -  um      Vir-go   con-ce-pit    fi  -  li-um. 


XVIII. 


Prager  Hsch.  V.  H.  11.  14.  Jahrh. 


:=:=z^^=.;;;iz:^- ^ — ^ 


p-- 


-I — I ^-^ — 1 — \—— — — — ^-z:2 — ^zj^ F^ — 


In  lau  -  dem  sanc  -  ti    spi    -    ri     -    tus        AI  -  le  -  lu     -    ja. 


^— ^-g-O— p 


s^ 


H^^s^ 


^;:|i^=nl^: 


m^m 


De  -  can 


tet        om     -     nis  s\n    -    ri  -  tus. 


XIX. 


^^^=r^^=r^m 


Präger  lisch.  V.  H.  11.  14.  Jahrh. 


=1= 


:^-- 


-\ 


Sur-re-xit  Chri-stus  ho  -  di  -  e       Al-le-lu-ja,  AI  -  le   -   lu-Ja. 
IIu  -  ma-no  i)ro    so  -  la  -  mi  -  ne      Al-le-lu-ja,  AI  -  le   -   lu-ja. 


XX. 


Prager  Hsch.  V.  H.  11. 


:t=t:=t:: 


;^,zj^=^_zgz|-^£g^=^^ 


Pan-ga-nuis   me-los  glo  -  ri-ae  Be-gi     re-gum  vic  -  to-ri-ae. 

AI -k>- lu-ja      AI  -"le  -  lu-ja  Al-le  -  lu  -  ja    AI  -  le  -  lu  -ja. 

Qui  na-tus   est    de    vir  -  gi-ne  Et  nos    ro  -  de  -  mit    san-gui-ne. 

Al-le-lu  -ja      Al-le  -  lu-ja  AI  -  le  -  lu  -  ja    AI  -  le  -  lu  -ja. 


—     197     — 


^J 


-1- 


Xos  e-niun-(laiis   a      sor  -   di  -  l)iis      In-fim-dens  no-stris  cor-di-bus 


$^m 


Al  -  le  -  lii  -  ja  etc. 


XXL 


jü 


:^=:?^ 


:t- 


Hohenfuitlier  Hscli.  1410. 


V- 


t=t 


Re-siir  -  le  -  xit     Do  -  ini-ims     Qui   pro   iio-bis     om   -  ni  -  bus 

-ci^^^— ^^=^^= — I     "?^^^-i     ~T-^ »— ?^— P^— ^— ^:^q 


it 


^^ 


ö- 


^=^^==--1=1^^^ 


Pas-sus     fii  -  it     se    -   ro    -    ti  -  mis. 


^^: 


EE5^SEE 


XXII. 


Superior  nota. 


Hohenfurther  Hsch.  1410. 


:=li=:t: 


^^ur-re    -    xit    Chri-stiis      ho   -  di  -  e  AI  -  le    -    lu  -ja 

Inferior  nota. 


i-r-=^- 


I 


Ep=EHizp£tt:=FE^zttz 


Ei^^ES: 


::^ 


Ilu-ma-no  proso-la-mi-ne     AI  -  le  -  lu-ja,        Al-le-lu-ja. 


— <^-#_— In — [i 


zp^#_,_#-r^Ii=:t-pit:=t:: 


1^ 


—     198     - 


XXIII. 


Eantional  von  Jistebnicz. 


:t=: 


:t= 


:fc{=::zi^ 


--t:zi=^\i 


EEE^EfiE^ 


li 


In  hoc    an  -  ni     cir  -  cu  -  lo  Vi  -  ta  '  da  -  tur    sae  -  cii  -  lo 


:zr—::\: 


::r. 


:1: 


-^ — CS 


^_^-C5-=S-j-^-±-=-^ 


-^^- 


-^- 


:i 


Na  -  to      no  -  bis      par  -  vu  -  lo  Per    vir  -   gi  -  nem 


--:t 


:1 


^1 


in: 


z^zz^—t- 


t-- 


:^=t- 


1 


na  -  to     no  -  bis    par-  vu  -  lo         per   vir  -  gi  -  nem  Ma  -  ri  -  am 


:t=t: 


^ 


XXIV. 


Kantional  von  Jisebnicz. 


-^-^~=J~,^"~tet" 


Dens  om-ni  -  po 


r — r — r— r 


I     I     1     I       ! 


tens  a        inor  -  te      re  -  sur  - 


gens 


r--F 


rj—^=\=:i 


Lau-(le  -  mus  hunc  ho  -  di    -     e 


car-mi-ne    lao-ti-ti  -  ae 


-4 


— ,^ — ^^ — -— (_^_  _ 


II 


Ky-ri  -  e  -  lei-son. 


199    — 


XXV. 


Discant. 


Prager  Hscli.  VI.  B.  24.    16.  Jahrh. 


-=^EEt_E=t: 


Pa Pa-ra  nymphus  a   -  di  -  it 

Tenor. 


ztz^i^:^^ 


-^ 


}==t:ö=t 


--t- 


t;^: 


A  ir  -  gi  -  nem  lae  -  tan 


i 


Zt 


ter    Yer-bum  sum-mi    nun  -  ti  -  ans 


i: 


^^=P=^3=^Hcdi 


zz^E£=z^B=tt^==i 


zUzü^zrl-^-^'-i^z.^!^ 


::|==d=N:= 


1 


Xyniplnilae  gratan 


5-^—^-^— --=^-~- 


ter    In-quit:  A-ve      coe  -  li     -     ca 


-^ — ^ 


=fe 


-ö- 


zjzi^zzq: 


:F^ 


m 


:t:: 


t: 


SE^Et-z 


:t:: 


t =^ 


ii 


Vir  -  go     gra  -  vi  -  da     -     ta  Exstans    ma-ter    de  -  i  -  ca 


:t: 


It 


:fct=:: 


:j=_-=1: 


i 


(t^) 


:[:: 


tr- 


t=t=öi 


si 


m:; 


(H 


-1^-«- 


t^- 


^=;^j: 


^i^:^ 


De  -  i  -  eis  um-bra  - 


m 


-    ta.  Psal  -  lat     er-go    con-ci  -  o 


-:3=^=^ 


=fe: 


:1: 


:d=::]: 


-t=r-"-» 


(i^) 


=t 


4: 


=1: 


^id: 


:t=t=tEL=EEE 


To-ta  cle-ri  cum  ju  -  bi  -  lo     Na-to  re-gi    ne  -  o 


phy  -  to 


:=:t:: 


--:r=t 


^^^ 


—    200     — 


:t:- 


i-!^ — T—  <^>-(^^^-^^- 


Ja-cen-ti   in   cii-iia-l)u-lo        Re-gen-ti  cunc-ta    ver    -    bii  -  lo 


:1=: 


--:^=^. 


:^- 


:=]: 


-1=r 


/T\ 


[tEEEPEEEt^^HEt 


i 


:«: 


~ter" 


i 


XXVI. 


I. 


I.     Wittinganer  lisch,  d.  15.  Jahrh. 
II.    Brüderkantional  1576. 


bt:=^=f=±=Ezi=z=±=:|iz±=Ez:[i====±=:t:=t==E=t-.!^^;pi=iz3 
Sur-git  in  hac  cli  -  e        Christus  Dominus        Sus  -  tu-lit  qui  pi    -    e 


II. 


.   ^o  i^'  I 4- — ^-1 — j — =- 


trSEp^EEEt 


Vstaltfjest  te-to  clivile        ctn^"  Vy-ku-pi-tel        Je-2is  Kri-stus  mi  -  le 


:i=^===i 


-^=;:i—i=:i 


::1 


Pro  lio  -  mi  -  ni - l)us         Du-iam   mar-teni  cru  -  eis 


ä^^üE?^^ 


Tru-cis 


: ^ — ^ — (^ — ^ — I — ^ — p 


sve-ta    Spa-si-tel,       jenX  i3ro  hri-chy   na-se        on      vsta-se 


:t= 


— ^i=^r=^ii=q=zq=z:pzzirT: 


::]=:]: 


:1=1=: 


Ilos-tis    a    vin-clis  spo  -  li  -  a  tra-hens   oni  -  ni  -  a. 


-.ßninz^iz; 


!^^=t:-t:=t==t=t:: 


roz-piat  na  l<Ti  -  ^.'\     no  -  vin  -  n}''        nas  Buh  je  -  di  -  n^. 


Inhalts- Verzeichnis. 


Seite 

Aaron  virga  jam  floruit    ....  153 

Aetas  orbi  aurea 169 

Ad  honorem  et  decorem   ....  47 

Ad  honorem  et  decorem    ....  91 

Ad  honorem  infantiili 153 

Ad  hujus  templi  gloriam  ....  1 54 

Ad  terrorem  omnium 91 

Almi    tonantis   nobilis 170 

Angel  US  ad  virginem 92 

Ascendit  Christus   hodie   ....  154 

Aureum   orbis    saeculum   ....  171 

Auroram   lucis   visitat 93 

Ave  candens  thronus 171 

Ave  celsi  conditoris 171 

Ave  gloriosa 48 

Ave  hierarchia 93 

Ave  Maria 48 

Ave  maris  Stella 49 

Ave  maris  Stella 170 

Ave  non  Evae  meritum    ....  50 

Ave  regiua  coelorum 94 

Ave  rosa  in  Jericho 50 

Ave  rubens  rosa 51 

Ave  sanctissima 52 

Ave    sole  purior 53 

Ave  spes  et  salus 54 

Ave  trinitatis  cubile 54 

Ave  virgo  mater 55 

Ave  virgo  sincera 172 

Beati  qui  esuriunt 56 

Benedictum  fructuni 95 

Benignam  dignam 56 

Candens   ebur   castitatis    ....  96 

Candor  claritatis 96 

Caro  Christi  vita  vivens    ....  97 

Cedit  hiems  eminus 97 

Cedit  hiems  eminus 98 

Cedit  moeror  eminus 98 

Celsa  parens 172 

Christus  aetemalia 99 


Seite 

Christus    surrexit 99 

Clementiae  pax  bajula 100 

Coelicolorum  sublimi 173 

CoUaudemus  matrem 57 

Concinat  plebs  Christicolarum .    .  173 

Consolator,  gubernator 101 

Constat   aethereis 101 

Corpus  Christi  cum  sanguine  .    .  154 

Cosmi  caligo  pellitur 101 

Culmen   honoris 155 

Cum  ens  primum 102 

Cum  gaudio   concinnite 58 

Cuncti  nunc  assurgentes   ....  102 

Daniel  prophetica 155 

Depromemus  laudes 59 

Deus  omnipotens 103 

Dies  jam  laetitiae 104 

Digna    laude  gaude 59 

Divo  flagrans  numine 104 

Dorothea  beata 61 

Duae  verae  sunt  olivae     ....  105 

Dulces  odas  resonemus 105 

Dum  jubar  astris  oritur    ....  106 

E  morte  pater  divinus 106 

En  aetas  jam  aurea 107 

En  arca  quam  tunc  foederis    .    .  63 

En  e   mola  typica 03 

En  trinitatis  speculum 64 

Evangelizo  gaudium 65 

Ex  Jacob  sidere 65 

Ex  legis  observantia 66 

Exsurgens  virgo  hodie 155 

Ezechielis  porta 107 

Felici  peccatrici 108 

Felici    signo 66 

Festivali  melodia 156 

Flagranti  sisto  conamihe  ....  109 

Gaudeamus  pariter 110 

Gaude  felix  Bohemia 156 

Gaude  felix  Bohemia 157 

13** 


—     202     — 


Seite 

Gaude  felix  Pannonia 110 

Gaudent  chori  angelorum.    ...    174 

Gaude  regina  gloriae 111 

Gaude  virgo  speciosa 111 

Hac  nube  irrorante 174 

Hoc  festum  venerantes 67 

Hosce  niti  et  laeti 174 

Jacob  sidus  canduit 175 

Jam  adest  dies  jubilaeus  .    .    .    .112 
Jam  Christus  ab  inferis    .    .    .    .    112 

Jam  verbum  deitatis 113 

Jesu  dulcis  memoria 114 

Illusti'atam  venustate 68 

Illuxit  nobis  liodie 157 

Imber  nunc  coelitus 115 

Imperatrix  gloriosa 68 

In  hac  die  decantemus 116 

In  laudem  Mariae 116 

In  laude  Sancti  Spiritus    .    .    .    .157 

In  laudibus  infantium 158 

In  matutinis 69 

Insignis  infantule 117 

Intuamur  enixam 71 

Johannes  Christi  baptista.    ...    158 

Johannes  Dei  gratia 72 

Johannes  flos  ecclesiae 158 

Johannes  postquam  senuit  ...    159 
Johannes  sidus  coelieum  .    .    .    .159 

Iris  ostentans 73 

Jubar  darum  emicuit 175 

Jubilemus   dulciter 118 

Jubilemus  singuli 118 

Jubilo  cum  carmine 119 

Katharinae  solemnia 120 

Laeta  promat  concio 176 

Laudemus  Christum  hodie   ...    159 
Landes  dicat  omnis    aetas    ...    120 

Lumen  Sancti  spiritus 121 

Magna  Dei  summi  parens    .    .    .    176 
Magni   parentis    matrem   .    .    .    .    177 

Maria   pia l2l 

Maria  Triuni  gerula 73 

Mater  bonitatis 74 

Meh)dieae  vocis 75 

Mens  surgat  fidelium 122 

Mente  pura  laudemus 123 

Michael  coeli  signifer 160 

Miritice  supremus 177 

Missus  ab  aetherea 177 

Mittitur  arohangelus 123 

Modulemur  die  hodierua  ....    124 


Seite 

Modulemur   nato    regi 125 

Nascitur  de  virgine 125 

Nos  respectu  gratiae 160 

Novis  canamus  mentibus  .    .    .    .126 

Nunc  angelorum  gloria 76 

Nunc  clerici  cantantes 76 

Nunc  festum  celebremus    ....      77 
0   crux  Cliristi  laudabilis  ....    160 

O  filii  ecclesiae 78 

O  gloriosa  trinitas 161 

O  liben  kint  der  Christenheit  .    .      80 

Olim  te  virentibus 178 

O  Maria  Magdalena 161 

O  Maria    mater  pia 82 

O  mirandum    commercium    ...    179 

O   princeps  apostolice 162 

Optimus    rerum  conditor   .    .    .    .179 

Orbis  Salus  oritur 180 

O  regina  lux  divin  a 82 

O  rex  regum  clementiae   ....    126 

Os  almi  nam  te  legati 180 

Pangamus  melos  gloriae   ....    162 
Pangamus  melos  gloriae   .    .    .    .162 

Pangant   odas    pariter 127 

Paradisi  praepositus .163 

Paraneuma  eructemus 127 

Paranymphus  adiit 83 

Patrata  sunt  miracula 128 

Patrem  parit  filia 163 

Patris    increati   pietas 180 

Petrus  clausus  ergastulo   ....    163 

Plena  gratia,  da 129 

Plena   gratia,    naevorum    .    .    .    .128 

Prima  declinatio 88 

Probleuma    aenigmatum    ....    130 

Procopii  solemnia 131 

Pueri  nativitatem 84 

Puer  natus  in  Bethlehem  ....    163 

Puerum  solatio 131 

Pulcherrima   rosa 85 

Quid    admiramini 85 

Quidam  triplo  metro 131 

Recolamus  virginis 132 

Resurexit    Dominus 164 

Kesurgenti  coUactemur 133 

Resurgenti  Nazareno 134 

Rex  gloriae 86 

Salve  amicta  solo 134 

ISalve  auctor  nostrae  vitae   ...    135 

Salve  Dorothea 136 

Salve   Maria 86 


—     203 


Seite 

Samson    fortis   vectes  mortis   .    .  137 

Samsonis  houestissima 137 

Salve  regiiia  gloriae 87 

Salve  virg-o  nobilis 181 

Seimus    in    altari 137 

Seclentem  in  teloueo 164 

Sed  laceratum  Dei 181 

Septiformis  qui  in  donis  ....  137 

Singuli    catliolice 138 

Sol  de    Stella  oritur 138 

Solis  praevia 139 

Spiritum  misit  hodie 165 

Stirps  Jesse  fiorigerum 165 

Stupefactus  inferni  dux 139 

Summi  increati 182 

Superni  jubar  aetheris 14ü 

Supremus  rerum  conditor.    ...  182 

Surexit  Christus  hodie 165 


Seite 

Surgit  in  hac  die 141 

Turba  canat  populi 142 

Urbs    beata   Sion  gaude   .    .    .    .142 

Ursula    speciosa 142 

Vale  Jacob  stellula 143 

Vale  imperatrix  coelica     ....  144 

Vale  mater  deica 145 

Veni  dulcis  consolator 146 

Venit  ab  aethereo 1 83 

Vigilanter  melodicum 146 

Virens  in  civitate 147 

Virgini  gloriosae 183 

Vita  mundo  prodiit 183 

Vivus  panis  angelorum 147 

Vota  laudum  cantica 148 

Wenzeslao  duci  claro 148 

Zachaeus  arboris 149 


Nachträge  und  Berichtigungen. 


S.  4  Zeile  1   V.  u.  lies  Bonifntius  statt  Bonifacius. 

S.  7  Zeile  6  v.  o.  lies  „ohne  Angabe  einer  zuverlässigen  Quelle"  statt 
„ohne  jede  Angabe  seiner  Quelle". 

S.  17  Zeile  13  v.  u.  lies  „und  fängt,  lebhaft  an  ein  bekanntes  Gedicht 
Brentanos  erinnernd"  u.  s.  w. 

S.  33  Zeile  2  v.  o.  lies    proximus  statt  proxirmus. 

S.  35  Zeile  8  v.  o.  lies  „des  sechzehnten  und  siebzehnten"  statt 
„des  vierzehnten  und  siebzehnten  Jahrhunderts'". 

S.  35  Zeile  13  v.  o.  lies  coelitus  statt  colitus. 

S.  37  Zeile  4  v.  o.  lies  prodiit   statt  produit. 

S.  3S  Zeile  13  v.  o.  lies  „dieses  selbst"  statt  „dieser  selbst". 

S.  39  u.  f.  Man  beachte  aus  dem  Chronicon  Francisci  Pragensis  L.  II. 
c.  19  „De  novitatibus  morum,  quae  temporibus  regis  Johannis  ortum  habuerunt", 
die  folgende  Stelle :  „Cantus  fractis  vocibus  per  diatessaron  et  diapente 
modulatus  jam  in  choreis  ubique  resonat  et  plateis.  Choreae  magistrales 
morosae  et  delicatae  jam  non  curantur,  sed  lagii,  cursorii  et  breves  nunc 
frequentantur."     Scriptt.  rer.  Bohem.  II,   163. 

S.  41.  Das  Notenbeispiel  ist  genau  nach  dem  Codex  Altovadensis,  also 
ohne  Vor-  beziehungsweise  Einzeichnung,  wiedergegeben.  Dabei  versteht  sich 
für  die  Melodie  von  sell)st,  dafs  die  ersten  beiden  h  zur  Vermeidung  des  dia- 
bolus  in  musica  als  verminderte  anzusehen  sind. 

S.  53.  Der  Leich  No.  9  ist  gearbeitet  mit  Material'aus  dem  Amictus 
beatissimae  virginis  Mariae  von  dem  Karthäuser  Konrad  von  Hainburg. 
Mone  II,  440.     Daraus  bestimmt  sich  das  Alter  des  Leiches. 

S.  11 1 .  Meine  Vermutung  betreffs  des  Liedes  No.  86  hat  sich  nachträglich 
bestätigt.  Str.  1  —5  stammen  aus  einem  langen  Gedichte,  das  sich  als  Jubilus 
beati  Bernhardi  abbatis  de  gaudiis  Mariae  in  der  Prager  Hsch.  XIII  E  3 
befindet.  Str.  6—9  sind  dem  Crinale  des  Konrad  von  Hainburg  (Mono  H, 
No.  507)  entnommen. 

S.  123.  Von  dem  Liede  No.  104  habe  ich  nachträglich  den  Verfasser 
ermittelt.  Es  ist  der  dritte  Prager  Erzbischof  Johann  von  Jenstein,  f  1400. 
Vgl.  „Die  Hymnen  Johanns  von  Jenstein,  Erzbischofs  von  Prag,  zum  ersten- 
mal herausgegeben  von  Guido  Maria  Dreves  S.  J.  Prag  1886.  Cyrillo-Methodsche 
Buchdruckerei  (J.  Zeman  ii.  Comp.). 

0.  A.  M.  D.  G. 


Pierer'sche  Hofbuchdruckerei.    Stt^plian  Oeibel  &  Co.  in  Altenburg. 


4i 


._ 


i 


THt  INSTlTUrE  OF  MEDIAEVAL  STÜDtrS 
59  QUeEN'S  PARK  CRESCENT 
TORONTO  ^  6»    CANADA 

l  6  n   öl  ' 


•m^mmm^mm 


^<r^^  T^'  r  >"*^ 


>«fr 


k:,^ 


>,y^ 


^rj^" 


i  ^A